Een paar weken geleden was ik in Hamburg, waar ik onder meer het Museum für Kunst und Gewerbe bezocht. Zoals zoveel musea heeft ook dit altijd ergens een kleine, tijdelijke expositie, zodat er voor terugkerende bezoekers steeds iets nieuws is te zien. Dit keer: de geschiedenis van een Atheense amfoor. U ziet hem hierboven en omdat ronde oppervlakken zich zelden lekker laten fotograferen heeft u hieronder straks nog een foto.

Ik vertel erover omdat de geschiedenis van een voorwerp onderdeel is van dat voorwerp. Eigenlijk zou de bezoeker van een museum bij elk voorwerp niet alleen moeten kunnen vernemen wat het is, maar ook hoe het is gemaakt, verhandeld en verworven. De betekenis van een object verandert immers voortdurend. Een antiek gebruiksvoorwerp – een glazen fles, een boekrol, in dit geval een amfoor – kan een grafgift worden, zich ontpoppen als profijtelijke buit, dienen om iemand respectabel te doen lijken en dan ineens, nog een metamorfose later, bewijsstuk zijn in een rechtszaak over heling.

Verpakking, grafgift, kunst

De vaas hierboven, met een afbeelding van de goden Hermes, Herakles en Athena, is gemaakt in Athene. De maker, die u rond het midden van de vijfde eeuw moet plaatsen, staat bekend als de Nausikaä-schilder. De eerste functie was verpakking: er zat wijn in, die aan tafel viel te serveren. De Atheners exporteerden die naar alle windstreken, maar alleen in Etrurië vond men ze zó mooi dat ze een tweede leven kregen als grafgift. Niet alleen toonde de familie dat ze zich de aanschaf van dure wijn kon permitteren, maar men hield ook van de afbeeldingen van de Griekse helden.

Eeuwenlang stond de amfoor in een Etruskisch graf, dat in de late achttiende eeuw lijkt te zijn geplunderd. De tombaroli verpatsten hun buit aan Giuseppe Antonio Pizzati, een bekende verzamelaar uit Napels. Waar de amfoor is gevonden, is niet bekend; wel dat het verpakkingsmateriaal inmiddels had gediend als grafgift en plunderbuit. Later verhuisde Pizzati naar Florence en in 1834 verkocht hij de amfoor, die inmiddels gold als kunstvoorwerp, aan een Britse verzamelaar.

Deze Spencer Compton, de markies van Northampton, leefde nu eens in Italië, dan weer in Engeland. Via hem belandde de amfoor in zijn persoonlijke museum in Castle Ashby. Bezit van oudheden was een voorwaarde om jezelf als aristocraat te kunnen presenteren.

Duitsland

Zijn afstammelingen hadden minder belangstelling en veilden in de jaren tachtig delen van de kunstcollectie, waaronder Andrea Mantegna’s Aanbidding der Koningen en ook onze amfoor. Een Duitse ondernemer, Manfred Zimmermann, verwierf de amfoor. Nu maakte het voorwerp deel uit van een oudheidkundige collectie die grotendeels was opgebouwd rond de figuur van Herakles. Wat Zimmermann daarin trok, is niet bekend. In elk geval: Zimmermann gaf de amfoor in permanente bruikleen aan het Hamburgse Museum für Kunst und Gewerbe. Daar dient het om uit te leggen wat klassieke kunst is – wat ooit verpakkingsmateriaal was is nu dus een didactisch middel.

Het blijft een intrigerende gedachte dat in de hele Oudheid behalve de pottenbakker, de wijnhandelaar, een handvol zeelieden, een koopman in een Toscaanse haven en een Etruskische familie eigenlijk niemand de vaas heeft gezien die voor ons een museumstuk is (en onderwerp van een blogje).

[Dit was het 432e voorwerp in mijn reeks museumstukken. In het verlengde hiervan attendeer ik op het persbericht dat het Allard Pierson-museum in Amsterdam herkomstonderzoek gaat doen naar zijn archeologische voorwerpen.]

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.