Tot de Griekse mythologische menagerie behoren ook de gorgonen. U kent ze wel: het waren vrouwen die op hun hoofd in plaats van haar slangen hadden. Ze waren onsterfelijk, op één na: Medousa. Haar te doden was echter niet bepaald eenvoudig, want gorgonen hadden blikken die konden doden. Als je ze zag, versteende je.
De herkomst van de gorgonen
In deze mythologische wezens hebben de Grieken twee oudere wezens samengebracht. We weten zeker dat ze hebben gekeken naar de Humbaba-maskers uit het Nabije Oosten, die boze blikken wierpen naar ongewenste bezoekers. De iconografie van deze kwaadafwerende maskers en de Griekse afbeeldingen van gorgonen is nagenoeg identiek.
Anderzijds hebben de Grieken – en dit is iets minder zeker – verhalen gehoord over de Libische slangendemonen. Die werden vereerd langs de rand van de Sahara en dat is ook waar de Grieken de gorgonen lokaliseerden.
Het is hierbij intrigerend dat het Hausa-woord ma-ducíi “zij die doet verstenen” betekent, al is daarmee natuurlijk niet gezegd dat woorden uit het huidige Hausa één-op-één kopieën zijn van antieke namen.
Perseus
Enfin. De Griekse held Perseus had opdracht Medousa te doden. Hij vermeed de dodelijke blik door naar zijn slachtoffer te kijken via zijn schild, dat werkte als een spiegel. Zo hoefde hij haar niet aan te kijken.
Hierboven ziet u een mozaïek in het schitterende museum in Sousse, het antieke Hadrumetum. Het is gemaakt rond 200 na Chr. en gevonden in de zogeheten Baden van Dar Zmela. Het grootste deel heeft de vorm van een funky draaikolk en is een soort antieke op-art. Middenin is Medousa te zien. En kijk: je ziet haar het beste via een spiegel.
Ik weet niet hoe het u vergaat, maar ik hoor ergens de conservatoren van het Tunesische museum grinniken.
PS
In oktober organiseer ik een reis naar Tunesië. Informatie opvragen kan hier. U krijgt dan meer gegevens, aan de hand waarvan u kunt besluiten of deze reis iets is voor u.
Ergens begin jaren ’80 mocht ik – als bijvakstudent Archeologie- mee op excursie naar Sicilië. Daar bezochten we o.a. de opgraving van Morgantina (centraal-Sicilië). Slenterend over een modderig pad stootte ik mijn voet tegen een steen die vervolgens omrolde. Het leek wel een stukje van een antiek bouwfragment. ’s Avonds in ons pension ben ik met een tandenborstel en water dat stukje steen te lijf gegaan, en zag al snel dat het een fragment was van een Gorgonhoofd: een oog, haren en een aanzet voor slangen. Omdat het overduidelijk een ‘spolium’ was voelt ik me vrij om het mee te nemen. Het is in de collectie van het archeologisch instituut te Groningen terechtgekomen, maar of het zich daar nog bevindt? Helaas heb ik er toen geen foto van gemaakt.
Weten we meer over het motief rond de Medusakop, wat jij de ‘funky draaikolk’ noemt? Ik zag twintig jaar geleden, toen ik in het zesde middelbaar op Griekenlandreis was, in het museum van Korinthe, een gelijkaardige mozaïek. (Ik heb wel een foto, maar geen idee hoe ik die in dit bericht krijg.)
Leuke ‘spielerei’ van dat museum.
In het kader van spielerei en Britse meligheid, Netflix brengt nu samen met de BBC ‘Cunk on Earth’, Reporter Philomena Cunk stort zich op de Wereldgeschiedenis en zorgt voor veel pijnlijke momenten bij geleerden: https://www.humo.be/tv/philomena-cunk-neemt-proffen-in-de-zeik-de-gemiddelde-geleerde-kijkt-geen-tv-en-bleekt-zijn-kontgat-niet~ba8b5b8c/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
Ik hoop dat deze Humo-link voor veel lezers toegankelijk is.
Een heel bijzonder beeld van Medousa.
Ik kan me voorstellen dat de verstenende werking van de aanblik van de Gorgonen past in een nog steeds wijdverspreide bijgeloof van het kwade oog (zoals het Italiaanse il malocchio). Tegen het kwade oog dat bepaalde personen bezitten en en dat wanneer ze je aankijken ongeluk veroorzaakt, worden dan allerlei amuletten gemaakt en verkocht om het ongeluk tegen te gaan.
Dit begrip wordt al in de oudheid bij heel veel volken aangetroffen en misschien werden de Gorgonen als representanten ervan in de Griekse mythologie ‘uitgevonden’.
Zie: https://www.wikiwand.com/en/Evil_eye
Freud heeft er ook allerlei verklaringen voor gegeven.
Wie zich verder wil verdiepen aan de vrij ingewikkelde feministische verklaringen van de Franse schrijfster Hélène Cixous:
https://artandobjecthood.files.wordpress.com/2012/06/cixous_the_laugh_of_the_medusa.pdf
Een prachtig verhaal!
De Medusa op deze olpè doet mij denken aan Humbaba, https://www.britishmuseum.org/collection/image/480612001
Gelukkig komt er ook iets goeds voort uit Medusa: Pegasus, het gevleugelde paard, onstuimig en getemd door Minerva, https://www.verenigingrembrandt.nl/nl/kunst/minerva-beteugelt-pegasus-met-de-hulp-van-mercurius