Wie de film Call me by your name (2017) gezien heeft zal het herkennen: soms komt er ineens iets letterlijk boven water waarvan de schoonheid zo intens is dat je haast niet durft te geloven dat het eeuwenlang letterlijk en figuurlijk verdronken was.
Opgedoken schoonheid
De duiker, die in augustus 1972 in de buurt van het Zuid-Italiaanse Riace ineens op nauwelijks tien meter diepte een onderarm uit het zeezand zag steken zal zich een ongeluk geschrokken zijn: een drenkeling! Maar het lichaamsdeel bleek erg gaaf, en hij kreeg al gauw in de gaten dat het hier niet om een lijk ging. Enkele dagen later werden de twee beelden met behulp van een luchtballon naar het zeeoppervlak gebracht: de aldus opgedoken bronzen beelden kregen al snel de naam bronzi van Riace.
Om ze schoon te maken en te conserveren bracht men de beide krijgers (want dat bleken het overduidelijk te zijn) uiteindelijk 2½ jaar later over naar een speciaal voor de conservering van kunstwerken ingericht centrum in Toscane, waar een overstroming van de Arno in 1966 onmetelijk veel schade aan kunstvoorwerpen had aangericht. Onderzoek in dit instituut leverde enkele verrassingen op: zo waren er kennelijk in de Oudheid al enkele restauraties uitgevoerd. Ook kon worden vastgesteld dat er niet alleen brons was gebruikt, maar voor sommige onderdelen van de beelden ook zilver (m.n. voor de tanden), ivoor (voor het oogwit) en koper (voor de lippen en de tepels).
De restauratiewerkzaamheden duurden in totaal vijf jaar, en pas na de voltooiing daarvan kon het grote publiek kennisnemen van datgene wat er bij Riace uit zee was opgedoken. Tenstoonstellingen in Florence en Rome maakten acht jaar na de vondst ervan de bronzi tot een wereldvermaard gebeuren. Even dreigde het echter nog mis te gaan: de oorspronkelijke gietvormen van de beelden waren kennelijk niet bevorderlijk voor het conserveringsproces, en er moest nog even hevig aan gesleuteld worden om ze voor de toekomst te bewaren.
Museumstuk
Na een hoop gedoe konden de bronzi terugkeren naar dat verre Calabrië, waar ze uiteindelijk belandden in een aardbevingsbestendige ruimte in het Museo Nazionale della Magna Grecia in Reggio di Calabria. Toen ik tijdens een rondreis over Sicilië even overstak naar Reggio mocht ik ze met eigen ogen zien: de beide levensgrote bronzen krijgers maakten een verpletterende indruk op mij en mijn reisgenote.
De datering van deze beelden is zo rond 450 voor Chr., waarbij er mogelijk ook sprake is van twee verschillende kunstenaars. Vele hypotheses zijn er: over wie ze gemaakt hebben, waar ze gemaakt zijn, wie ze voorstellen etc. De Italiaanse Wikipedia noemt een aantal van die hypotheses zonder een keuze te maken voor wat betreft de definitieve datering. Dat ze een hoogtepunt vormen in de Griekse (of tenminste: in de Grieks-georiënteerde) beeldhouwkunst is voor ieder oog duidelijk.
En dat het roofgoed was lijkt ook wel aannemelijk: ‘Rome’ heeft veel originele beeldhouwwerken uit de Griekse wereld geïmporteerd, en de bronzi zullen daar vrijwel zeker ook toe behoord hebben. Ze zijn in ieder geval anno nu de korte oversteek naar Reggio waard, mocht de lezer ooit eens op Sicilië zijn.
[Han Borg, schreef over het 449e voorwerp in de reeks museumstukken. Dank je wel Han!]
Omdat ik in 1980 voor een congres in Florence heb ik die twee krijgers daar toen min of meer toevallig gezien. Zeer indrukwekkende beelden.