Zoals een van de vaste gasten in de reageerpanelen al opmerkte, vertelt The Guardian over Romeinse forten die zijn ontdekt in Syrië. Dát daar forten waren, was allang bekend. Die dateren uit de derde en vierde eeuw na Chr. De reeks loopt door richting Jordanië, waar het bovenstaande fort is te zien: Qasr Bshir, het best-bewaarde Romeinse fort ter wereld. Qasr el-Azraq is een ander voorbeeld.
De limes in Syrië
Dat we op oude lucht- en satellietfoto’s meer forten kunnen ontdekken, is ook bekend. Een recente studie uit Groot-Brittannië toont dat de Romeinen het generaalsadvies dat de voornaamste poort naar de vijand gericht moest zijn, zelden opvolgden. Zulk onderzoek doen ze dus ook in Syrië. De luchtfoto’s daar zijn gemaakt tijdens en kort na de Eerste Wereldoorlog en voor de satellietfoto’s moet u denken aan het Corona-programma uit jaren zestig en zeventig waarover ik twee jaar geleden schreef. Toen de Landsat-foto’s kwamen, was veel wat voordien zichtbaar was, door intensiever landgebruik verdwenen.
Het open access-artikel in Antiquity waarnaar The Guardian verwijst, vermeldt dat in Syrië bijna vierhonderd forten en andere versterkingen zijn ontdekt. De voornaamste conclusie is dat de eerdere interpretatie van de toen bekende forten, dat die een weg beschermden, niet juist was. De destijds onderzochte forten waren herkend omdat het onderzoeksgebied min of meer samenviel met die weg. Wat daarbuiten gebeurde, werd niet gezien. De confirmation bias.
Het nieuwsfeit
Feitelijk blijken de laatantieke Romeinse versterkingen geen lijnverdediging langs een straat te zijn, maar een zone vol versterkte punten. Kortom, het model dat in de derde eeuw ook werd toegepast langs de Limes Tripolitanus.
Mijn vraag is nu: waarom schrijft The Guardian hierover? Het is aangename lectuur, daar niet van, maar de verfijning van onze kennis is geen werkelijk nieuws. Dat er forten liggen in de Syrische steppe, is niet nieuw. Het gebruik van Corona-foto’s is niet nieuw. Dat Syrië en Libië in militair opzicht op elkaar lijken, is niet nieuw. Wat is dus het nieuwsfeit?
Wat is wetenschapsnieuws?
Even een zijstapje naar het wetenschappelijk proces. Oudheidkundigen doen een paar dingen tegelijk. Eén daarvan is het zoeken naar nieuwe data. Hoe meer je hebt, hoe beter herkenbaar de patronen, zoals in ons Syrische voorbeeld. Daarnaast kijken oudheidkundigen met steeds weer andere vragen naar dat gestaag groeiende data-aanbod. Logisch: we leven in het heden, onze eigen wereld verandert, onze vragen aan het verleden veranderen en de perspectieven veranderen mee. Dataverwerving en veranderende perspectieven vormen de dagelijkse gang van zaken. Noem ze, als u per se het wetenschapsmodel van Thomas Kuhn wil gebruiken, gewone wetenschap.
Daarnaast veranderen de methoden en de technieken waarmee onderzoekers theorieën toetsen en inzichten opdoen. Zo verwerven wetenschappers nieuwe soorten inzicht. Niet zelden overschrijden de conclusies de traditionele (lees: onwetenschappelijke) grenzen tussen de disciplines (voorbeeld). Noem, opnieuw met Kuhn, zo’n innovatie desnoods een wetenschappelijke revolutie. Zulke veranderingen vormen het feitelijke wetenschappelijke nieuws.
En daar lezen we zelden over. Als ik de analogie met een revolutie mag gebruiken: het is alsof de Parijse media op 21 juni 1789 niet zouden schrijven over de Eed op de Kaatsbaan die de dag daarvoor was afgelegd, maar wel melding maakten van dagelijkse trivialiteiten. De relevante jaargang van La Gazette is nog niet gedigitaliseerd, maar ik denk niet dat de verslaggevers de revolutie hebben gemist.
Ik zou willen dat we, als het over de Oudheid ging, wat vaker het echte verhaal zouden horen. Niet dat wistjedatjes zoals het bericht over de Syrische forten verkeerd zijn! Ze maken mensen nieuwsgierig. Maar juist dan komen de vragen. En neem het aan van iemand die er tientallen per week beantwoordt: mensen willen weten hoe wetenschappers weten wat ze weten. Komt daarop geen antwoord, dan haken ze weer af.
PS
Mocht u meer willen weten over de dagelijkse wetenschap van veranderende perspectieven en nieuwe data, de innovaties in de oudheidkunde en de mechanismen waardoor die eerste wel en die laatste niet in het nieuws komen, dan verwijs ik alvast naar mijn nieuwe boek, dat u hier kunt bestellen. De presentatie is donderdag 30 november aan het eind van de middag in Leiden en voor wie niet in Zuid-Holland woont is er een livestream. Aanmelden kan hier.
Voor mensen in België wordt de avond daarvóór een avond belegd in De Groene Waterman in Antwerpen, waar Robert Nouwen en ik zullen praten over de wijze waarop slechte wetenschap het makkelijk maakt dat politieke propaganda gedijt. Er komt nog een webpagina.
Een strenge maar rechtvaardige reactie.
Stel je ontmoet iemand die niet dom overkomt, ondergetekende als gesprekspartner blijkbaar hoog inschat, allerlei commentaar heeft op politieke dingen, dan zegt diep onder de indruk te zijn geraakt van een podcast van twee uur van Thierry Baudet en vervolgens verklaart ervan overtuigd te zijn geraakt dat de Aarde plat is – bloedserieus -, de maanlanding uiteraard nooit heeft kunnen plaatsvinden omdat de maan van plasma is en net zo groot als de zon – verder zegt totaal niet onder de indruk te zijn van weerleggingfilmpjes, het alles aanhorende barmeisje zegt natuurlijk wel in de maanlanding te geloven, maar wel te geloven dat de beelden daarvan nep zijn….gesprekspartner legt vervolgens aan de hand van een bierviltje uit hoe het zit met de platte Aarde – noordpool (sorry, wat wij de noordpool noemen) in het midden, alles verder daaromheen, aan de rand een cirkel van ijs, wat daarachter ligt is nog onbekend, maar er moet iets achter liggen, denken ‘ze’….
Echt gebeurd, en je kan niets…niets weerleggen, geen steun van anderen, karaktertechnisch niet in staat om ‘sodemieter op man’ te roepen…
Zo iemand heeft iets van een ware gelovige, daar valt gewoon niet mee te praten.
‘Een recente studie uit Groot-Brittannië toont dat we het antieke generaalsadvies dat de voornaamste poort naar de vijand gericht moest zijn, zelden werd opgevolgd.’
‘Het open access-artikel in Antiquity waarnaar The Guardian verwijst, vermeldt dat in Syrië bijna vierhonderd forten en andere versterkingen ontdekt.’
Verbeterd!
Ik moet er nu aan denken dat Lodewijk XVI op de avond van 14 juli 1789 inderdaad in zijn dagboek schreef dat er niets gebeurd was. Simon Schama heeft in zijn boek over de Franse Revolutie uitgelegd dat de koning daarmee bedoelde dat hij bij het jagen niks gevangen had, maar toch… De Parijse kranten hielden de actualiteit vast wel bij, maar het staatshoofd leefde in een andere wereld.
Dat hoort ook een beetje bij staatshoofd zijn, denk ik, in een andere wereld leven.
Gerard Aalders haalt in zijn recente boek ‘De Toekomst van Oranje’ weer genoeg voorbeelden aan. (Dit weer geheel terzijde).
Sowieso, het is voor een gemiddeld mens, ook met de nodige scholing, al dan niet ingebeeld, helemaal niet zo simpel om ‘vanzelfsprekendheden’ even snel en overtuigend uit te leggen. Doe het maar eens, aantonen dat de Aarde niet plat is aan zomaar een persoon. Of nog veel moeilijker (…) uitleggen waarom de Aarde om de zon draait en niet andersom…