De gebouwen op de Akropolis verheerlijken Athene en zijn rol in de strijd tegen de Perzen. De metopen aan de zuidkant van het Parthenon, bijvoorbeeld, tonen de strijd tussen de Lapithen (de edele inwoners van Thessalië) en de woeste kentauren (half mens, half paard). Dit tafereel, een zogeheten kentauromachie, keert veelvuldig terug in de Griekse kunst. Wie tussen de regels doorleest, ziet dat de Atheners zich vereenzelvigden met de Lapithen en de barbaarse Perzen met de kentauren.

De Karyatiden

Ook het Erechtheion, dat ik in het vorige stukje beschreef, is niet vrij van zulke propaganda. Ze komt tot uitdrukking in de Karyatiden. De Romeinse architect Vitruvius, die in de eerste eeuw v.Chr. een uitvoerige verhandeling schreef over Romeinse en Griekse bouwkunst, geeft tekst en uitleg over deze jongedames. Volgens hem zouden de Karyanen – bewoners van Karyae, een stad op de Peloponnesos – de kant van de Perzen hebben gekozen tijdens de Grieks-Perzische Oorlogen. Als straf voor dit verraad werd de stad, na de Griekse zege, ingenomen en verwoest, werden de mannen gedood en werden de vrouwen meegenomen als slaaf. De eeuwige last die op het hoofd van de Karyatiden rust, staat symbool voor deze straf (Handboek Bouwkunde 1.1.5).

De Karyatiden dragen hun lokken in losjes bij elkaar gebonden vlechten. Ze dragen een lang kleed (peplos) dat aan de voorkant aan hen lijkt te kleven in de zogeheten “wet drapery style”, die hun vrouwelijke vormen accentueert. Daarnaast staan ze alle in de contrapposto-houding, waarbij één been ter ondersteuning dient en het andere als het ware een stap naar voren maakt. Het steun- en speelbeen verschillen echter per beeld: drie van de Karyatiden gebruiken het linkerbeen als speelbeen, de andere drie het rechterbeen. Het steunbeen heeft wat weg van een zuil dankzij de aangebrachte cannelures (verticale schaduwgroeven) in hun rok.

Hoewel de armen deels of helemaal ontbreken, denken oudheidkundigen dat de Karyatiden in hun ene hand hun kleed omhoog hielden en in de andere hand mogelijk een ondiep plengofferschaal droegen. Wellicht een plengoffer aan de doden, in dit geval koning Kekrops. Die zou immers onder het Erechtheion begraven liggen.

Het Akropolismuseum

De Karyatiden die nu de zuidportiek van het Erechtheion sieren, zijn replica’s. Vijf van deze vrouwen zijn te bewonderen in het Akropolismuseum. Ze bevinden zich op de eerste verdieping in een rechthoekige ruimte. Vanaf hun verhoging kijken ze uit over de mensen die van de begane grond hun weg omhoog banen. Eén plekje is vrijgehouden voor de terugkeer van hun zuster, die zich bevindt in het British Museum in Londen.

De blik van de vijf Atheense Karyatiden lijkt een zekere sereniteit te stralen en berusting in hun lot. Bezoekers van de lange adem zullen op een moment stuiten dat ze in het museum alleen zijn met deze korai. Het no pictures-beleid geldt hier gelukkig niet, dus kunnen ze naar hartenlust worden gefotografeerd. Zij het zonder flits, die de sereniteit van de stenen vrouwen maar zou verstoren.

[Een gastbijdrage van Lauren van Zoonen. Dank je wel Lauren!]