MoM | Positivisme

David Ricardo

Een tijdje geleden schreef ik een blogje waarin ik eraan herinnerde dat een historicus niet alleen wat feitjes oplepelt, zoals Paul Schnabel denkt, maar het verleden ook probeert te verklaren. Dat wil zeggen: de gereconstrueerde feiten in verband brengen met andere feiten. Eén mogelijkheid om dat te doen is het zoeken van oorzaken (“causale verbanden” voor wie het deftig wil uitdrukken). Bij deze methode van verklaren wordt in feite gekeken naar de natuurwetenschappen.

De methode is dan ook eigenlijk wel redelijk bekend. Eerst observeren de onderzoekers de verschijnselen en na verloop van tijd herkennen ze regelmatigheden, die dan wordt aangeduid als een natuurwet. Een voorbeeld is de wet van Boyle, die behelst dat de druk van een gas omgekeerd evenredig is aan het volume. In de tweede fase worden voorspellingen getoetst die op de veronderstelde regelmatigheden zijn gebaseerd. Stemmen de nieuwe waarnemingen overeen met wat is voorspeld, dan is de wet bevestigd, althans voor het moment. (Voor wie het deftig wil uitdrukken: een en ander is “gecorroboreerd”.) Is er daarentegen geen overeenstemming, dan is de wet óf niet geldig óf incompleet en moet ze worden verfijnd. In ons voorbeeld is dit laatste het geval. De volledige wet van Boyle luidt immers dat de druk van een gas omgekeerd evenredig is aan het volume zolang de temperatuur en de hoeveelheid gas dezelfde blijven.

Lees verder “MoM | Positivisme”

7.000.000.000, deel 2

Newton

[Gisteren of vandaag zou deze planeet haar zeven miljardste bewoner erbij hebben gekregen. Een mooie aanleiding om een oud artikel over Robert Malthus, demografie en het ontstaan van de sociale wetenschappen af te stoffen. Dit is het tweede deel van een stuk dat in 2007 verscheen in Filosofie en bedrijf. Deel één is hier.]

Natuurwetten en menswetenschappen

Om het revolutionaire karakter van Malthus’ vorm van wetenschapsbeoefening te begrijpen, moeten we een flinke stap terugdoen in de tijd en ons bezighouden met enkele oude antwoorden op de vraag hoe we kunnen weten dat iets waar is.

In de Middeleeuwen bestond daarover geen twijfel. Alles wat in de bijbel stond, was waar. Als daarin over een bepaald onderwerp niets te lezen viel, kon men terecht bij een van de christelijke filosofen uit de Late Oudheid en als ook zij het antwoord schuldig bleven, dan waren er nog de Griekse en Romeinse geleerden. De middeleeuwers deden dus weinig om zelf kennis te vergaren, maar zochten het bij grotere deskundigen. De twaalfde-eeuwse filosoof Bernard van Chartres zei dat

wij zijn als dwergen, terechtgekomen op de schouders van reuzen. Wanneer we meer of verder kunnen zien dan zij, is het in geen geval door de scherpte van onze eigen blik of onze fysieke kwaliteiten, maar omdat we omhoog worden getild en zo de reuzenhoogte overtreffen.

Lees verder “7.000.000.000, deel 2”

7.000.000.000, deel 6

Malthus

[Gisteren of vandaag zou deze planeet haar zeven miljardste bewoner erbij hebben gekregen. Een mooie aanleiding om een oud artikel over Robert Malthus, demografie en het ontstaan van de sociale wetenschappen af te stoffen. Dit is het zesde deel van een stuk dat in 2007 verscheen in Filosofie en bedrijf. Deel één is hier.]

Bevolkingspolitiek

Vanaf de jaren vijftig was de noodzaak iets te doen aan de almaar toenemende omvang van de wereldbevolking evident, maar een antwoord was nog niet zo snel gevonden. De vrijheid om kinderen te verwekken en op te voeden is een erkend mensenrecht en het uitvoeren van een bevolkingspolitiek is op het eerste gezicht onmenselijk. Gelukkig komt er – met China in de jaren zeventig als belangrijkste uitzondering – in de praktijk weinig dwang aan te pas. De meeste echtparen willen namelijk helemaal geen groot gezin, en in veel westerse landen bestaat het tweekindergezin al lang. Dat dit ook elders als ideaal geldt, blijkt uit een enorm onderzoek waarbij driehonderdduizend vrouwen in vijftig derdewereldlanden werd gevraagd hoeveel kinderen ze wilden. In nagenoeg alle gevallen was dat de helft van het landelijk gemiddelde. (De wrange conclusie is dat een groot deel van de 400.000 kinderen die elke dag geboren worden, ongewenst is.)

Lees verder “7.000.000.000, deel 6”

7.000.000.000, deel 5

[Gisteren of vandaag zou deze planeet haar zeven miljardste bewoner erbij hebben gekregen. Een mooie aanleiding om een oud artikel over Robert Malthus, demografie en het ontstaan van de sociale wetenschappen af te stoffen. Dit is het vijfde deel van een stuk dat in 2007 verscheen in Filosofie en bedrijf. Deel één is hier.]

De toekomst

Hoewel het voorspellen van de toekomst een notoir lastige aangelegenheid is, is het voor beleidsmakers noodzakelijk althans een vermoeden te hebben van de komende ontwikkelingen. En over demografie zijn gelukkig redelijk betrouwbare uitspraken te doen.

Lees verder “7.000.000.000, deel 5”

7.000.000.000, deel 4

[Gisteren of vandaag zou deze planeet haar zeven miljardste bewoner erbij hebben gekregen. Een mooie aanleiding om een oud artikel over Robert Malthus, demografie en het ontstaan van de sociale wetenschappen af te stoffen. Dit is het vierde deel van een stuk dat in 2007 verscheen in Filosofie en bedrijf. Deel één is hier.]

De actualiteit van Malthus

Malthus’ idee dat de voedselproductie toeneemt volgens de reeks 1, 2, 3, 4, 5… mocht dan onjuist zijn, hij had in elk geval scherp gezien dat deze kon achterblijven bij de vraag en dat al te snelle bevolkingsgroei afschuwelijke gevolgen kon hebben. De Zwarte Dood die in 1347-1350 een derde van de Europese bevolking wegnam, hing samen met ondervoeding.

Lees verder “7.000.000.000, deel 4”

7.000.000.000, deel 3

Doré’s weergave van de overbevolkte sloppen van Londen in de negentiende eeuw

[Gisteren of vandaag zou deze planeet haar zeven miljardste bewoner erbij hebben gekregen. Een mooie aanleiding om een oud artikel over Robert Malthus, demografie en het ontstaan van de sociale wetenschappen af te stoffen. Dit is het derde deel van een stuk dat in 2007 verscheen in Filosofie en bedrijf. Deel één is hier.]

De empirische basis

Tegenover Malthus’ enorme wetenschappelijke triomf staat een even grote misser. Zijn stelling dat de voedselproductie toeneemt volgens de reeks 1, 2, 3, 4, 5… is namelijk uit de lucht gegrepen. In werkelijkheid blijkt economische groei een grillig proces te zijn, dat zich niet met een eenvoudige of complexe vergelijking laat beschrijven: het ene jaar kan de economie met twee procent groeien, het volgende jaar met een procent krimpen. Malthus zat er dus naast, maar hij kon weinig anders kon doen dan een ongegronde hypothese ventileren, want het voor een gefundeerde analyse benodigde cijfermateriaal was destijds niet beschikbaar.

Lees verder “7.000.000.000, deel 3”

7.000.000.000, deel 7

Malthus

[Gisteren of vandaag zou deze planeet haar zeven miljardste bewoner erbij hebben gekregen. Een mooie aanleiding om een oud artikel over Robert Malthus, demografie en het ontstaan van de sociale wetenschappen af te stoffen. Dit is het zevende en laatste deel van een stuk dat in 2007 verscheen in Filosofie en bedrijf. Deel één is hier.]

Cairo

De politieke wil om iets aan de groeiende wereldbevolking te doen en zo de opmars van ‘het grote leger der vernietiging’ te beletten, blijkt in de westerse landen tegenwoordig veel geringer te zijn dan in de jaren vijftig, maar is niet geheel afwezig. Dankzij de consensus die in Cairo is geschapen, mogen we voorzichtig gaan hopen dat de pessimistische VN-prognose niet bewaarheid zal worden. In elk geval kunnen we er zeker van zijn, dat de voorspellingen uit de vroege jaren vijftig niet in vervulling zullen gaan. Toen werd namelijk verwacht dat de bevolkingsgroei onveranderd op twee procent per jaar zou liggen, zodat er in 2050 twintig miljard mensen zouden zijn.

Lees verder “7.000.000.000, deel 7”

7.000.000.000, deel 1

Malthus

[Gisteren of vandaag zou deze planeet haar zeven miljardste bewoner erbij hebben gekregen. Een mooie aanleiding om een oud artikel over Robert Malthus, demografie en het ontstaan van de sociale wetenschappen af te stoffen. Dit stuk verscheen in 2007 in Filosofie en bedrijf.]

In dit artikel wordt geprobeerd de demografische en economische studies van de Britse geleerde Robert Malthus (1766-1834) te plaatsen in hun wetenschapshistorische context. Hij is een van de weinigen die erin is geslaagd het natuurwetenschappelijke, wetmatige verklaringsmodel toe te passen in de menswetenschappen. Tevens wordt geprobeerd de waarde van Malthus’ zwartgallige opvatting, dat de bevolking van een gegeven gebied de neiging heeft verder te groeien dan haar bestaansmiddelen toestaan, te evalueren aan de hand van de cijfers van het United Nations Population Fund.

Lees verder “7.000.000.000, deel 1”