De Perzische koning Darius II en koningin Parysatis hadden twee zonen: de oudste heette Artaxerxes en de jongste Cyrus. De eerste volgde zijn vader in 404 v.Chr. op en de tweede kwam in opstand. Hij verzamelde een leger – de Griekse auteur Xenofon was een van de huurlingen – en rukte op naar Babylonië, waar Artaxerxes de rebel met een grote strijdmacht opwachtte en versloeg.

Terwijl deze burgeroorlog woedde, kwamen de Egyptische onderdanen van het Perzische Rijk in de opstand en hoewel Artaxerxes, toen hij eenmaal was verzekerd van de macht, herhaaldelijk probeerde het rijke land langs de Nijl te heroveren, had hij weinig succes. Pas vele jaren later, toen zijn zoon en naamgenoot Artaxerxes Ochos het probeerde, werd Egypte weer ingelijfd. Een Egyptische kunstenaar vervaardigde het portret van de Perzische koning.

Dit is een uniek stuk, maar het museum waar het is te zien, loopt er niet mee te koop. Toen ik het kunstwerkje een paar jaar geleden fotografeerde, stond op het bordje dat dit het portret was van een Perzische koning die regeerde in de vierde eeuw. (Ik heb vanmorgen geprobeerd te kijken of de online-catalogus inmiddels meer vertelde, maar ik kon het daarin niet vinden.) Desondanks denk ik dat dit Artaxerxes III is, aangezien het de enige Perzische koning is die in de vierde eeuw over Egypte heeft geregeerd en er is geweest. Dat maakt de identificatie aannemelijk, maar ik beken dat ik de vakliteratuur er niet op heb nageslagen.

Als ik gelijk heb – en dat is beslist niet zeker – is dit het enige levensechte portret van een heerser uit de machtige Achaimenidische dynastie. U wil misschien tegenwerpen dat in Pompeii een mozaïek is gevonden met een veldslag van Alexander de Grote, waarop is te zien hoe Darius III op de vlucht slaat, maar dat is een fantasieportret, al heeft de mozaïeklegger een schilderij als voorbeeld gehad dat is vervaardigd door iemand die ooggetuigen heeft gesproken. U wil tegenwerpen dat op het graf van Perikles van Limyra – wie kent hem niet? – Artaxerxes II staat afgebeeld, maar dan weet u ook hoe beschadigd dat portret is. Of u wil tegenwerpen dat in Persepolis afbeeldingen zijn van koningen, gezeten op een troon, maar als u die hebt gezien, herinnert u zich dat dit een stereotype afbeelding is van “de” koning. Persoonlijke trekken ontbreken.

De Artaxerxes III hierboven is op het karikaturale af levensecht. Zou u deze man tegenkomen, u zou hem herkennen. Dat maakt dit tot een uniek stuk.

U wil het zien, en u bereidt zich al voor op een lange reis naar een ver land om dit unieke museumstuk te bewonderen. De afstand en inspanning zullen u echter meevallen: het is gewoon in Amsterdam, in het Allard Pierson-museum.

[Dit was de vierenzestigste aflevering in mijn reeks museumstukken.]