Van het weekend maakte ik de Livius Nieuwsbrief, die ik al zo’n elf jaar elke maand vol schrijf met het nieuws dat online over de Oudheid te lezen is geweest. Zo nu en dan vind ik dat een vervelende rotklus en dat heeft ook een duidelijke reden: het is niet inspirerend je iedere maand twee dagen te verdiepen in een wetenschap die zich nadrukkelijk niet als een wetenschap presenteert. Ik zou zo graag willen dat de universitaire oudheidkundigen eens ophielden met hun eeuwige overdrijvingen, dat ze belang stelden in andere wetenschappen en dat ze illegaal verworven materiaal negeerden. En dat ze eens uitlegden dat als archeologisch en tekstueel bewijsmateriaal niet hetzelfde verhaal vertelt, dat een buitenkans is om de historisch gegroeide en onwetenschappelijke grens tussen de oudheidkundige disciplines te slechten en de wetenschap op een hoger niveau te brengen. Maar juist als het wetenschappelijk wordt, zwijgt men in alle talen en toonaarden.
Ik houd te veel van mijn vak om alle kletspraat kritiekloos aan u door te geven en dus leg ik regelmatig uit waarom dingen niet kloppen. Soms heb ik, tegen de tijd dat ik de nieuwsbrief samenstel, al een blogstukje gewijd aan een slecht bericht, maar in de afgelopen nieuwsbrief stond een verhaal dat ik daarvoor te laat onder ogen kreeg. Het verdiende echter wat meer toelichting en die geef ik dus nu maar, want het gaat om een vaker toegepaste truc: het gebruik van “anders dan tot nu toe aangenomen”.
Om in de krant te komen, heb je nieuws nodig en dat veronderstelt een achtergrond waartegen het verrassend is. Als bij Oegstgeest een zilveren schaal uit de zevende eeuw wordt gevonden met motieven die duiden op een oostelijke herkomst, is dat nieuws, want zulke voorwerpen zijn nog nooit eerder in Zuid-Holland gevonden. Als daar bij de Rijnmonding daarentegen wat kogelpotten worden gevonden, is het geen nieuws omdat dat standaardaardewerk is in Merovingisch Nederland.
Voor een oudheidkundige die nieuws wil “maken” is het prettig dat op de algemene redacties van onze media geen journalisten werken die die achtergrond voldoende kennen. Je kunt dus alles beweren en zeker als je persbericht kort voor de deadline binnenkomt, wordt het kritiekloos overgenomen. De Israëlische krant Ha’aretz vloog erin toen ze scheef over vondsten in Galilea, meer precies in Sepforis:
Two archaeological discoveries made in the Galilee over the summer tell a story that differs from the standard description of the devastation in the country following the Great Revolt of the Jews against the Romans.
U zult lang moeten zoeken naar een standaardbeschrijving van de verwoesting van het land van Israël na de anti-Romeinse opstand van 66-70, want die bestaat helemaal niet. Het is algemeen bekend dat de Romeinen Sepforis in deze oorlog met rust lieten en dat Galilea minder oorlogsschade ondervond dan bijvoorbeeld Jeruzalem. Afgezien van de eerste maanden van het conflict lag Galilea zo’n honderd kilometer achter het front. Te zeggen dat, “anders dan tot nu toe werd aangenomen”, niet heel het land van Israël was verwoest, is kletspraat.
Alleen, dat weet de redactie van een krant niet. Daar zal wel iemand hebben gehoord van de verwoesting van Jeruzalem, waarna niemand de vraag stelde of het uitgangspunt wel waar was waarmee de archeologen hun verhaal presenteerden, dat het hele land was verwoest. En dus kregen we een onzinverhaal in de krant.
“Anders dan tot nu toe aangenomen” is een nare truc: de wetenschapper maakt gebruik van zijn kennisvoorsprong om het verhaal zó te framen dat het nieuws lijkt, terwijl het dat feitelijk niet is. Een oplossing weet ik zo snel niet, maar ik weet wel dat het naïef is nog te denken dat wetenschappers rusteloze zoekers zijn naar de waarheid, de hele waarheid en niets dan de waarheid. Het zijn óók aandachtstrekkers die rustig halve waarheden naar buiten brengen om doelen te bereiken die weinig met waarheid van doen hebben.
Wat er in media met de Oudheidkunde gebeurt, vindt ook plaats met andere vakgebieden. In ieder geval zie ik dat vaak gebeuren met de geneeskunde en in het bijzonder met de psychiatrie. Dat was nu eenmaal mijn vakgebied toen ik minder oud was. Kranten en andere media beschikken vrijwel nooit over deskundigen op dat terrein die ze kunnen raadplegen wanneer er nieuws wordt gemeld. En de deskundigen die wel eens worden geraadpleegd zijn er vaak op uit zelf in het nieuws te komen en dat is nou ook weer niet wat ik zou willen. De oplossing is dat ik als er nieuwigheden op mijn oude vakgebied worden gemeld, uiterst kritisch ben en probeer een en ander te verifiëren. Soms is het nieuws echt van waarde en soms ook niet.
Het verschil tussen de rubrieken Wetenschap en Entertainment is dat Entertainment over de roddels van het heden gaat terwijl Wetenschap over de roddels van het verleden en de toekomst gaat. De enige gerechtvaardigde kritiek hierop zou dan ook zijn dat de rubriek Wetenschap dus twee keer zo dik zo moeten zijn.