Ergens rond 2005 of 2006 werd ik uitgenodigd om in het Allard Pierson-museum te spreken over wetenschapscommunicatie. Om me voor te bereiden sprak ik met twee journalisten, die allebei een verschijnsel noemden dat ik vaag kende en waarvan ik destijds ook een voorbeeld kon noemen, maar dat ik nooit had geïdentificeerd als probleem: de wetenschapper die een publieksboek schrijft om zijn gelijk te halen nadat hij de wetenschappelijke discussie heeft verloren.
Dat was dus in 2005 of 2006. Het internet was al niet meer weg te denken en op de bijeenkomst in het museum is zeker ook gesproken over het simpele gegeven dat we niet konden doorgaan met “populariseren” alsof we nog leefden in de jaren tachtig. Dat de Wikipedia zou uitgroeien tot een plek waar wetenschappers buiten de officiële kanalen om zouden proberen hun gelijk te halen, was toen echter nog ondenkbaar. Het gebeurt echter wel degelijk, zoals bij de chronologie van Mesopotamië.
Voor het geval u mijn eerdere stuk, dat best complex is, niet helemaal paraat hebt: we hebben voor de Midden-Bronstijd een redelijk overzicht van koningen en hun regeringsjaren, en we hebben ook zo’n overzicht voor de IJzertijd, maar tussen die twee blokken zit een lacune met een onbekende lengte. Het Midden-Bronstijd-deel is echter gekoppeld aan een astronomische waarneming die maar op een beperkt aantal manieren valt te plaatsen. Daarom is er sprake van een lage, een midden- en een hoge chronologie. Om verwarring te vermijden, benutten oudheidkundigen sinds jaar en dag de middenchronologie.
In de jaren negentig kwam daar onverwacht de ultralage chronologie bij. Die had een opmerkelijk trekje, namelijk dat ze ervan uitging dat er te weinig archeologisch materiaal was om de lacune te vullen. Om per periode ongeveer evenveel vondsten en vindplaatsen te hebben, viel een bekorting van de chronologie te overwegen. Al snel nadat ze dit idee hadden geopperd, vonden de voorstanders aanvullende argumenten en er kwam een serieuze discussie op het Rencontre Assyriologique Internationale, het belangrijkste platform voor zulke debatten. Ik meen dat de bijeenkomst in 1993 plaatsvond in Leiden, maar weet het niet zeker; wat in elk geval duidelijk werd, was dat de aanwezigen de argumenten beoordeelden als interessant maar nog onvoldoende overtuigend.
Ik herinner me ook dat de aanhangers van de ultralage chronologie de kritiek afdeden als voortkomend uit onbegrip van de wijze van redeneren, waarin zo veel draaide om de kwantiteit van de archeologische vondsten. Daar zat iets triomfantelijks in dat me niet beviel: de aanhangers zetten zichzelf neer als de enige intelligente mensen in een veld vol domoren. Maar daarvoor was de materie te complex en de beoordeling “interessant maar nog onvoldoende overtuigend” te zinvol.
Inmiddels is de ultralage chronologie sterk in de verdediging, zo niet geheel en al weerlegd. Het komt erop neer dat een bepaalde onregelmatigheid in de astronomische waarnemingen vervalt als we die in verband brengen met een onregelmatigheid die ook opduikt in jaarringdateringen en ijslaagjes; daar zijn nadien jaarringdateringen bij gekomen uit de Anatolische stad Kaneš. Het lijkt er momenteel sterk op dat het probleem is opgelost en dat de middenchronologie zo slecht niet was, al zou een extra bevestiging natuurlijk welkom zijn.
U zult dit niet ontdekken op de Wikipedia. Dat zeg ik niet om een sneer uit te delen, want de Wiki doet dingen vaak erg goed, herkent problemen vaak in vroeg stadium en zoekt oplossingen. Een simpel voorbeeld: als de Wiki oude informatie gebruikt, zoals de gedigitaliseerde encyclopedie uit 1911 die de basis vormt van sommige artikelen, dan staat er een waarschuwing bij. Ik ken een met academische middelen gefinancierd digitaliseringsproject waar het simpele inzicht nog niet is doorgedrongen dat verouderde literatuur niet zonder waarschuwing in roulatie mag worden gebracht.
Wikipedia – Universiteit: één – nul.
Lof dus voor de Wikipedia, maar bij de Mesopotamische chronologie functioneert het systeem (de vijf zuilen, principes als “due weight” enz.) niet perfect. De aanhangers van de ultralage chronologie hebben werkelijk overal waar het mogelijk was hun eigen dateringen alvast ingevuld en hebben op allerlei plaatsen gelinkt naar een pagina waar hun chronologie wordt toegelicht. (Dit gebeurt bovendien zo gedetailleerd, dat het moet gaan om mensen die heel dicht bij het eigenlijke onderzoek staan.) Was het al kwestieus dateringen volgens de conventionele middenchronologie te vervangen – de ultralage chronologie is nooit geweest in de buurt van wat zou kunnen gelden als de communis opinio – het wordt nog kwestieuzer dat een en ander niet wordt weggehaald nu de aanhangers van deze chronologie in het defensief zijn.
Ik had nu graag geschreven dat het op zich te prijzen was dat de aanhangers van de ultra-lage chronologie hun inzichten gewoon deelden. Maar eerlijk gezegd ben ik wat cynisch geworden over wetenschappers die die moeite nemen. Al kan ik het niet hard maken, ik heb het sterke vermoeden dat de aanhangers van de ultra-lage chronologie zich tot het grote publiek wendden om hun gelijk te halen toen ze zagen aankomen dat ze de wetenschappelijke discussie zouden verliezen.
Het enige wat je kunt hopen is dat de Wikipedianen een melding plaatsen “deze informatie vertegenwoordigt een omstreden minderheidsstandpunt”, maar ik kan me ook weer voorstellen dat niemand zin heeft in de vervelende discussies die dat zal opleveren.
[Geschiedenis is geen amusement, leuk voor een vrijblijvend stukje in een tijdschrift of een item op TV. Het is een wetenschap. In de reeks “Methode op Maandag” (MoM) leg ik uit wat de oudheidkundige wetenschappen, en de historische wetenschappen in het algemeen, maakt tot wetenschappen. Een overzicht van deze en vergelijkbare stukjes is hier.]
“de kritiek afdeden als voortkomend uit onbegrip van de wijze van redeneren”
Bah, er zijn maar een paar retorische trucs waar ik een grotere hekel aan heb.
Ik begrijp de aanhangers van de ultralage chronologie wel. Het is pijnlijk een opvatting te moeten opgeven waar je je emotioneel aan hebt verbonden. Ik weet dit uit eigen ervaring. Het is daarom dat Richard Feynman zei:
Het eerste principe (in de wetenschap) is dat je jezelf niet voor de gek moet houden en dat jijizelf het gemakkelijkst voor de gek te houden bent.”
Nou ja, zie ook Fred Hoyle en zijn weigering om de Oerknal te accepteren.
Dat is nou ook toeval. Gisteren heb ik nog even zitten bladeren Hoyle’s boek ‘The intelligent universe’. Ik heb het al een paar keer gelezen. De man is een groot geleerde en heeft wel het vermogen om iets goed uit te leggen op een eenvoudige manier (ik heb dat boek al een paar keer gelezen, het is nu redelijk gedateerd. Hij heeft zich zo rabiaat vastgebeten in zijn ‘steady state’ theorie dat hij zelfs na de ontdekking van Arno Penzias en Robert Wilson van de ‘oer kosmische straling’ tegen de stroom bleef inroeien tot zijn dood in 2001. Volgens mij heb je gelijk en komt het vaak neer op zichzelf voor de gek houden.
Jona
Een extra probleem is dat als je een lemma in Wikipedia wilt aanpassen de host van de pagina dit meestal direct annuleert, omdat hij/zij de pagina beheert.
Zelf heb ik dat gemerkt bij CatalHuyuk. De Nederlandse versie meldt dat het dorp gesticht zou zijn door overlevenden van een grote zondvloed waarbij de Zwarte Zee volliep. Met referenties naar die zondvloed. Terzijde: die zondvloed staat momenteel ook ter discussie.
Als ik de betreffende alinea verwijder is deze binnen letterlijk een seconde -automatisch- weer terug.
Dat is vreemd. Ik heb wel een paar keer enkele details in een lemma veranderd (foute info over geboorteplaats van mijn zoon en nog een paar kleinigheden). Die zijn blijven staan. Er is vergeleken met het begin van Wikipedia wel duidelijk meer controle en dat wordt ook aangegeven (als er bvb. te weinig bronnen geciteerd worden of beweringen geplaatst worden die speculatief zijn). Ik heb de indruk dat veel lemma’s in andere talen dan het Engels gewoon vertaald zijn.
Het meest te vertrouwen zijn de etalage-artikelen. Wat mij minder gelukkig maakt is dat er nu Wikis over van alles en nog wat gemaakt worden, met veel stof waar je weinig of niets aan hebt.
Ik vraag me af wat voor belang de host van Wikipedia er aan zou hebben om jouw onderbouwde correcties niet te accepteren. Misschien moet je tekst en uitleg vragen.
Er is geen host die iets terugzet. Het zijn individuele gebruikers die dat doen omdat ze van mening zijn dat de wijziging niet klopt. Helaas kan dat ook onterecht zijn, of wellicht zelfs kwade opzet van iemand die ‘zijn’ toevoegingen niet aangepast wil zien omdat-ie overtuigd is van zijn eigen gelijk.
Dat klopt, Thieu. Daarom vond ik het ook vreemd dat brink 1948 zegt dat “de host van de pagina dit meestal direct annuleert, omdat hij/zij de pagina beheert.”. Ik ben het dus met je eens!
excuses; ik zie nu pas de reactie op mijn entry
Indertijd had ik me speciaal hiervoor speciaal oficieel aangemeld bij Wikipedia
Ik heb de eerste keer ook geen correctie aangebracht maar alleen commentaar geleverd dat de referenties niet sloegen op wat er beweerd werd en dat de Nederlandse tekst afweek van de Engelse en gevraagd waarom dat was
Op geen enkel commentaar kreeg ik antwoord.
Toen maar naar brute force overgestapt en correcties aangebracht met nog uitvoeriger argumenten waarom ik dacht dat er fouten waren
Binnen de kortste tijd was de oorspronkelijke versie er weer
Ik kan me niet herinneren of mijn commentaar in de commentaar versie nog wel gehandhaafd werd
Na deze ervaring ben ik er mee opgehouden correcties te suggereren in andere lemma’s op minj eigen vakgebied
No harm done! Het kan ook aan de richtlijnen liggen van Wikipedia. Die zijn strenger geworden. Wat ik deed werd aangenomen maar dat is ook al een tijdje geleden. Ik wil zelf die richtlijnen ook nog eens goed doornemen. Misschien is het verstandig om het nog eens te proberen!
Voor de volledigheid: ik heb een maand of wat geleden het nog eens geprobeerd met hetzelfde resultaat; geen reactie op het commentaar maar wel de correctie direct geannuleerd
En wat betreft het vermijden van vervelende discussies: als ik probeer het lemma over de domesticatie van het paard uit te breiden met onder andere het gegeven dat die dieren eerst net als koeien en varkens gegeten werden, wordt dat ook meteen door de host verwijderd, met het argument dat men zo’n “can of worms” niet wil openen, dat wil zeggen dat er overall in Anglosaxische wereld paardengekken op tilt slaan en achter hun toetsenbord kruipen als ze zoiets schandaligs lezen. Maar met al zijn gebreken ben ik toch blij met Wiki.
Wetenschap en geloof zijn twee verschillende dingen. Wetenschap houdt in dat inzichten permanent tegen het licht moeten worden gehouden, geloof houdt in dat je denkbeelden juist vasthoudt. Het is nogal problematisch als wetenschappers aan alternatieve bevindingen vast gaan houden als ware het het nieuwe evangelie. Je ziet dat vaker en het is altijd een jammerlijke aanblik. Aan de andere kant zijn er ook wetenschappers die wel degelijk ´gelijk´ blijken te hebben en genegeerd worden door het wetenschappelijk establishment dat dan als gelovige reageert. Dat is al even jammerlijk. En beide zouden te vermijden zijn als er niet twee dingen door elkaar werden gehaald.
Ook wetenschappers zijn mensen.
Ik vermoed dat je met “geloof” in dit geval gewoon een starre denkhouding bedoelt en het niet gebruikt in religieuze zin.
Anders zou ik dit moeten tegenspreken: religieus geloof heeft voor veel mensen niets van doen met vasthouden aan denkbeelden, maar is net zo veelzijdig en vatbaar voor verandering als wetenschap. Ik heb het dan wel over persoonlijk geloof, niet over wat een instituut als dogma’s vooropstelt.
Democratie kan niet zonder vrijheid van meningsuiting en je zou kunnen argumenteren dat ook afwijkende meningen in de wetenschap (die bewijs negeren of ontkennen) moeten kunnen. Soms hebben ze inderdaad achteraf gezien gelijk. Een probleem wordt het wel als die afwijkende meningen schadelijke politieke invloed beginnen te krijgen. Nu heeft, met alle respect voor de archeologen en oudheidkundigen die hier van wakker liggen, deze dateringskwestie geen grote gevolgen voor de wereldpolitiek (of is dit ergens een nationalistisch strijdpunt?). Dat is wel wat anders met anti-vaxers, creationisten of klimaatsceptici.
Recent werd hierover in de Vlaamse media gediscussieerd, naar aanleiding van een debat over de klimaatspijbelaars. Daar konden andere gasten de (menselijke invloed op) klimaatopwarming relativeren. De vraag werd achteraf gesteld of deze standpunten nog dit forum mochten krijgen, terwijl de wetenschappelijke consensus duidelijk genoeg is om het nu te hebben over gevolgen en maatregelen.
Daar ben ik het mee eens, Dirk. Een treffend voorbeeld hiervan zijn de ‘Holocaust- negationisten’.
Vaak zitten er bij de negationisten van bijvoorbeeld de klimaatverandering ook motieven bij om politieke winst te behalen. (zie: Wilders, Baudet) . Ik sta er altijd versteld van hoe gemakkelijk ‘het volk’ te beïnvloeden is (zie:Trump)
´ je zou kunnen argumenteren dat ook afwijkende meningen in de wetenschap (die bewijs negeren of ontkennen) moeten kunnen.´ Nee, dat zou je niet kunnen beargumenteren. Want wetenschap is geen mening maar een geheel van gedegen onderbouwde argumentatie. En zowel onderbouwing als argumentatie zijn ´dienstbaar´ aan voortschrijdend (gedegen onderbouwd en beargumenteerd) inzicht . Althans, zo zou het moeten zijn.
Daar ben ik het eigenlijk wel eens mee, Saskia. Ook ‘afwijkende’ meningen moeten gehoord worden, al zijn ze maar afkomstig van één of enkele personen. En veel voortschrijdend inzicht is ontstaan door naar de onderbouwde argumentatie van die enkelingen te luisteren. Toen Darwin zijn evolutietheorie opstelde, waren de geesten van de overgrote meerderheid van de bevolking er nog niet rijp voor. Ze konden het zich niet voorstellen. De Verlichting is ook begonnen met enkele filosofen die er andere ‘meningen’ op nahielden.
Debat moet en strijd moet er altijd zijn, zowel in de politiek als in de wetenschap. Zoals de Fransen zeggen: ‘De l'(entre)choc des opinions jaillit la vérité’. Ik zou er aan toe willen voegen: soms, want wat is waarheid? Nu heeft het woord opinion in het Frans een iets ruimere betekenis dan in het Nederlands’. Ik heb ook de indruk dat de definitie van ‘mening’ een wat pejoratieve bijklank sinds Willem-Alexander zijn beroemde uitspraak deed: “Dat is ook maar een mening.”
„DU CHOC DES OPINIONS JAILLIT LA VÉRITÉ”
„Het botsen der gevoelens: zegt men vaak,
Kan voeren tot het ware van de zaak”.
Maar waar vooroordeel met vooroordeel strijdt,
Wat is het — dan verlies van tijd!
Schrijver: Nicolaas Beets
Ja, die is onduidelijk, dat geef ik toe. Het woord bewijs had ik niet mogen gebruiken. Ik had beter geschreven: “meningen die ingaan tegen de consensus”. Ik denk dan aan wetenschappen waarin aanwijzingen en waarschijnlijkheden meer voorkomen dan bewijzen en zekerheden.
“je zou kunnen argumenteren dat ook afwijkende meningen in de wetenschap (die bewijs negeren of ontkennen) moeten kunnen.”
Ze kunnen ook. Fred Hoyle is nooit ontslagen of zo – hij werd gewoon niet meer serieus genomen. Ook dat behoort tot de vrijheid van meningsuiting. Kortom: u weidt uit over een non-probleem.
Het werkelijke probleem is – en JL schrijft er al jaren over – dat de wetenschappelijke consensus, met een paar uitzonderingen, zo slecht kenbaar wordt gemaakt.
Bedoel je dit Jona?
http://www.nino-leiden.nl/publication/houses-and-households-in-ancient-mesopotamia
De titel suggereert iets anders.
Uiteindelijk heb je voor het delen van kennis professionals nodig. De Wikipedia hecht iets teveel waarde aan democratisering van de kennis. Sympathiek, maar er bestaat zoiets als expertise.
Ja, en het is ook anoniem. Soms zou je willen weten wie er precies achter het schrijven van de lemma’s (en de edits daarvan) zitten. Zelf raadpleeg ik meestal de Wikipedia in verschillende talen. De Engelstalige is vaak wel, maar niet per definitie de beste. Het is natuurlijk een encyclopedie, niet meer maar zeker ook niet minder.
De voorstanders van die lage chronologie beschouwen zich als degenen met expertise. Wikipedia was aanvankelijk een tweelingproject: encyclopedie geschreven door experts: Nupedia (https://nl.wikipedia.org/wiki/Nupedia) en een brede democratische encyclopedie geschreven met Wiki-software: Wikipedia. Toen Nupedia ophield te bestaan het het 25 artikelen. Wikipedia was wel een succes.
Inderdaad: de voorstanders van de lage chronologie beschouwen zich inderdaad als dé experts. Het probleem zit echter dieper. Archeologen, classici en historici beschouwen zich allemaal als experts. En in hun sub-sub-sub-sub-specialismen zijn ze het. Ze hebben echter nooit écht geleerd hoe weinig ze weten. Theoretisch zijn ze zich er wel van bewust, maar in de praktijk niet.
Sinds ik deze blog lees heb ik gemerkt dat geschiedenis een interessant vak is. Met een hoop gesteggel lijkt het. Er is nog een hoop te doen zie ik (evenals in andere wetenschappen, allicht!). En meestal heb ik vragen maar ik kan ze beter niet stellen merk ik soms. Geschiedkundigen hebben het veel te druk met saillante details. Heerlijk om te lezen!