Ik denk dat ik wel ongeveer weet wat een goed boek is. Ik zou het omschrijven als een boek dat onze cultuur helpt verrijken. Dat is inderdaad een flauwe formulering, aangezien er letterlijk honderden definities bestaan van cultuur, maar omdat die onderling familiegelijkenis vertonen, durf ik erop te vertrouwen dat u wel begrijpt in welke richting ik zoek. Als verrijking beschouw ik het als boeken nieuwe – of niet heel gangbare – ideeën toevoegen aan het conglomeraat van opvattingen dat al de ronde doet.
Anders gezegd, ik zoek boeken die iets vertellen dat we nog niet wisten, zoals Gödel, Escher, Bach dat destijds deed. Of die een helder overzicht bieden waar dat online niet bestaat, zoals Gzella’s geschiedenis van het Aramees (bespreking) of Oudheid als ambitie (bespreking) van Enenkel en Ottenheym. Ik noem nu nonfictie-titels, maar ik verwacht hetzelfde van fictie. Dat is immers slechts een andere manier om ideeën over te dragen.
Om me tot geschiedenisboeken te beperken: daarvan verwacht ik om te beginnen dat de argumentatie op orde is. Een auteur moet niet à la Tom Holland negentiende-eeuwse sjabloons herhalen, maar de stand van zaken in het onderzoek kennen. Verder verwacht ik dat een boek in evenwicht is. Een Simon Schama die in zijn geschiedenis van de joden wél alle antijoodse polemieken van de christenen opsomt maar onvermeld laat dat de joden terugscholden, schrijft gewoon geen goed boek.
Goede boeken (en dat mogen wat mij betreft ook websites zijn) verdienen onze aandacht en daarom hebben we boekenbijlagen die ons laten weten wat we aan moois kunnen toevoegen aan onze kennis. Het probleem is dat het lang niet altijd de beste boeken zijn die worden gerecenseerd. Soms ontdekt de recensent dat te laat. Ik had al aan het Handelsblad toegezegd dat ik het boek van Schama zou bespreken, en nog snel bovendien, toen ik ontdekte dat het beter in welverdiende vergetelheid was geraakt. Dit was een mooi voorbeeld van een redactionele keuze die was gemaakt aan de hand van de reputatie van een van TV bekende auteur. Die reputatie bleek in dit geval niet terecht.
En omgekeerd: sommige boeken worden almaar niet besproken, zelfs al zijn ze alleszins de moeite waard. Ik had bijvoorbeeld graag meer aandacht gezien voor Uit de diepten van de hel van Marcel Hulspas. Die heb ik persoonlijk leren kennen en ik heb aan dit boek meegewerkt, dus u moet niet aannemen dat ik helemaal objectief kan zijn. U kunt hier lezen wat ik er al eerder over schreef.
Verrijkt het onze cultuur? Ja. Hulspas vertelt het verhaal over de eerste grote transitie in de Europese geschiedenis, namelijk die van de Oudheid naar de Middeleeuwen, en daarbij concentreert hij zich niet op de vijfde eeuw, maar op de zesde. Daarmee heeft hij geen primeur, maar degenen die het belang van deze tijd benadrukken, letten vooral op de grote natuurrampen van die tijd: een vulkaanuitbarsting, hongersnood en een epidemie. Hulspas focust op de verzwakking van het Byzantijnse staatsapparaat door de grote christologische debatten. Daarover is ook wel meer geschreven, maar nooit eerder las ik het zó goed en overzichtelijk bij elkaar geplaatst. Kortom: Uit de diepten van de hel biedt een overzicht van een belangrijk stuk geschiedenis dat we op het internet nog niet hebben.
Is de argumentatie op orde? Ja. Zoals gezegd: de natuurrampen die de laatste jaren het focus zijn van zoveel oudheidkundig onderzoek, komen keurig aan bod, zelfs al gaat het boek dus meer over kerkelijke twisten.
Is Hulspas misschien een Tom Holland die negentiende-eeuwse frames herhaalt? Is Hulspas een Schama die maar één kant toont? Nee. Hier geen geneuzel over de tegenstelling tussen heidendom en christendom, waarbij, afhankelijk van het gekozen perspectief, de ene partij lelieblank is en de andere gitzwart. Hulspas wijst op de zwakte die ontstond door het christelijke streven naar orthodoxie, maar ik kan daar met de beste wil van de wereld geen antichristelijke agenda in ontdekken.
Is het goed geschreven? Ja. Hulspas is een routinier en heeft oog voor het beeldende detail. Maar: hij springt niet van het ene geestige detail naar het andere, van het ene extreme voorbeeld naar het volgende. Het bizarre van de theologische conflicten wordt wel duidelijk, maar de voorbeelden die Hulspas kiest zijn representatief voor een groter verhaal. Ze vormen dat verhaal niet.
Is Uit de diepten van de hel volmaakt? Natuurlijk niet. Ik kan heus wel dingen noemen die ik zelf anders zou hebben geschreven en ik weet niet of elk van Hulspas’ interpretaties correct is. Ook ben ik bevooroordeeld omdat ik het manuscript heb gelezen voordat het naar de drukker ging. Desondanks durf ik te verdedigen dat een neutrale toeschouwer, die niet betrokken was bij de totstandkoming van dit boek, net als ik zou concluderen: hier hebben we een boek over een belangrijk onderwerp dat niet herhaalt wat we al op het internet hebben, hier hebben we een auteur die zijn betoog alleszins redelijk onderbouwt en beargumenteert, hier hebben we een boek dat niet een verlengstuk is van de negentiende eeuw, hier is een auteur aan het woord met een goed verhaal.
Kortom: als er in cultuurland zoiets zou bestaan als een onafhankelijke toezichthouder, dan denk ik dat die zou concluderen dat dit boek allang in de boekenbijlagen besproken had moeten zijn.
“Als verrijking beschouw ik het als boeken nieuwe – of niet heel gangbare – ideeën toevoegen aan het conglomeraat van opvattingen dat al de ronde doet.”
Laat mij eens even lekker zeuren, wat betekent dat men zich vooral niets van mij aan moet trekken.
De Platte Aarde Theorie is niet heel gangbaar. Een nieuwe boek hierover is volgens deze omschrijving een verrijking van onze cultuur.
“Goede boeken (en dat mogen wat mij betreft ook websites zijn) ….”
Fijn! Als verstokt ongelovige doet het mij genoegen de website Aantekeningen bij de Bijbel van Van der Giessen te nomineren. Die voldoet volledig aan jouw criteria. Meestal spreekt het onderwerp mij niet zeer aan, maar dat ligt uiteraard geheel aan mij. Dit stukje bv. boeit mij wel en is simpelweg voortreffelijk (en ook van belang voor deze blog).
http://www.bijbelaantekeningen.nl/files/subject?4299
Heb ik de vraag: waarom heb je je lijstje links verwijderd? Zou je het evt. kunnen terugplaatsen? Er is ruimte genoeg in de rechterkolom.
“toen ik ontdekte dat het beter in welverdiende vergetelheid was geraakt.”
Dat kan en zal wel zo zijn, maar je moet je wel afvragen of het binnen jouw en NRC’s macht ligt dat te bereiken. Gegeven de reputatie van de schrijver betwijfel ik het. In dat geval is een recensie waarin je duidelijk omschrijft wat er allemaal mis mee is de minste van twee kwaden. Je hebt er bv. al voor gezorgd dat ik het niet zal lezen en ik lees niet eens de NRC!
“dit boek allang in de boekenbijlagen besproken had moeten zijn.”
Daar hebben we dan wel weer internet voor. Wij belangstellenden zijn veel minder afhankelijk van boekenbijlagen dan vroeger.
.. het boek van Simon Schama niet zal lezen. ….
Die oudheid als ambitie-link gaat naar een heel ander boek.
Weet u zeker dat u, met het geestige voorbeeld van de platte aarde, rijkdom (dwz de variatie aan ideeën) niet verwart met waarde (dwz de appreciatie die we voor een idee hebben)?
Een rare, waarde-loze theorie kan een verrijking zijn. Een nieuw én juist idee is het allebei. Tom Holland is het allebei niet.
“Hulspas vertelt het verhaal over de eerste grote transitie in de Europese geschiedenis, namelijk die van de Oudheid naar de Middeleeuwen”, waarom spreek je hier over eerste? Was de Oudheid een rusteloos voortkabbelend tijdperk vanaf de vorming der continenten?
“Transitie” is een jargonterm. “Het transitie-debat” gaat over de overgang van de laatfeodale naar de vroegkapitalistische samenleving. “De eerste transitie” is gemunt – ik meen door Chris Wickham – om de overgang van de laatantieke naar de vroegfeodale samenleving aan te duiden. Je zou inderdaad de overgang van de Vroege Bronstijd naar de Midden-Bronstijd en het einde van de Late Bronstijd ook transities kunnen noemen, alleen ben ik die uitdrukking nooit zo tegengekomen.
Wat ik miste bij ‘Uit de diepten van de hel’ is een spreadsheet met opvattingen.
Iets als:
eerste kolom namen
tweede kolom tijd
derde kolom plaats
volgende kolommen: opvattingen, als voor / tegen Chalcedon
kolom met leermeester, verschilt daarvan ja /nee
Dus een handvat om wie waar wanneer te plaatsen in dit onoverzichtelijke geheel van vergeten ruzies.
Beste Jona, het gaat mij steeds meer tegenstaan dat je “joden” schrijft, waar het “Joden” zou moeten zijn. Of ligt het aan de automatische spellingcorrectie? Je weet echt wel beter, zoals blijkt uit “Israël Verdeeld” .
Dat heeft hij al uitgelegd in de bespreking van Schama’s boek waar zijn linkje naar verwijst:
“Het is al een positiebepaling dat ik het woord hier schrijf met een kleine letter: ik leg daarmee de nadruk op religie, maar Joden zijn tevens een volk.”
https://mainzerbeobachter.com/2016/07/05/joodse-geschiedenis-of-zoiets/
Dus toch en volk en dus toch Jood i.p.v. jood.
En messiasbelijdende of christelijke Joden en niet christen joden!
Je schrijft toch ook Nederlandse, Arabische en Joodse christenen!
Dit is onzin: Nederlandse, Arabische en joodse christenen!
In het Engels en Duits is het wel correct: die Jusen, the Jews, enz.
Mijndert
Ik begrijp eerlijk gezegd niet, Mijndert, wat jou daar zo in stoort.
Je hebt een tijdje geleden op een reactie van mij ook een beetje verontwaardigd gereageerd.
Ik meen je toen verwezen te hebben naar de adviezen van Onze Taal, maar ik doe het nog eens: https://onzetaal.nl/taaladvies/jood-jood/
Ik zie werkelijk niet in waarom de aanduiding die Jona gebruikt fout zou zijn. Anders moet je het nog eens meer gedetailleerd uitleggen!
Dat het systeem onzinnig is, dat ben ik geheel en al met u eens.
Nederlands, Aziatisch, Vlaams, Israelisch en Arabisch zijn geografische aanduidingen, joods niet.
Engelsen en Duitsers schrijven Christian en Christen. De Duitsers doen dat ook met Atheist maar de Engelsen niet met atheist, zodat juist hun taal aanhalen bijzonder zwak is tav uw punt.
De christenen polemiseren tegen de joden omdat ze een verkeerde religie hebben. Kleine letter j dus.
Niet dat er ook maar een begin van logica in de spellingswetgeving zit. Je zou kunnen volhouden dat de spellingswet, met dat onderscheid tussen nationale en religieuze identiteiten, christelijk is, want daat komt het onderscheid vandaan.
Fascinerend boek, dat van Marcel Hulspas! Ik denk dat een grondige bespreking verband zou kunnen leggen met de vrijwel gelijktijdige opkomst van de Islam zoals o.a. recent beschreven in het boek Muhammad van J.R.I. Cole. Ik althans ben verbijsterd over de mate waarin de theologische gevechten tussen de Christenen het denken en de praktijken van de Mekkaanse profeet hebben beïnvloed.
“Het probleem is dat het lang niet altijd de beste boeken zijn die worden gerecenseerd”
Nee.. die snap ik niet helemaal..het is toch juist van belang om ook juist de boeken te bespreken die ‘slecht’ zijn?
Holland, Fik, Van Rossum of Schama hebben allen een ruime persaandacht gekregen… dan vind ik het altijd erg prettig om ergens te kunnen lezen of dit nu terecht is of niet.
Uiteraard moet dit niet ten kòste gaan van betere boeken, maar ik vind wel degelijk dat negatieve recensies een doel hebben.
Zo lees ik ook graag of de kakkerlakken over tafel lopen, vóórdat ik een restaurant binnenloop…😊
Ik wou iets soortgelijks zeggen. Als dat boek van Schama tekortkomingen heeft, moet je die benoemen. En die recensie dus juist wel schrijven.
Je schrijft het beter dan ik: slechte boeken verdringen goede boeken.
Mijn eigen eerste regel (die ik op mijn blog niet heel consequent toepas) is dat het boek onderscheidend moet zijn t.o.v. van wat al online aanwezig is.
Schama: “een feest om te lezen” (mee eens!) was getekend: Jona Lendering. Daarnaast werden tekortkomingen gemeld in de NRC recensie indertijd. Om het hierboven “geen goed boek” te noemen is, wat mij betreft eenzijdig en overdreven, met alle waardering voor je streven de lat hoog te leggen.
Wie het niet las, mist een uiterst boeiend geschreven verzameling van bizondere verhalen over de Joden. Wie het leest, zit midden in die verbijsterende geschiedenis. Mijn advies: lees het!
En OK, daarna Hulspas, moet ik nog doen…
Ahum, dat “feest om te lezen” staat in een sectie waarin ik de balans opmaak en vooral wijs op het behaagzieke karakter. Het is als geschiedenisboek gewoon slecht; het is “inspirational literature”.
Overigens is het interessant dat als recensenten terugblikken, vrijwel steeds negatiever zijn. Ik heb het met een collega wel eens nagezocht: alle “sterren” hebben we vergeleken en terugblikkend gaven we vrijwel elk boek een ster minder.
Maar ligt dat aan de recensenten of aan de boeken? We moeten wel oppassen dat we niet een stel zeurpieten bij mekaar worden!
Tip: kijk de gelijknamige documentaire-reeks. Nu wel overal zo’n beetje stiekem downloadbaar.
Mooie beelden, en de man vertelt nu eenmaal boeiend.
En over het eenzijdige beeld; Ach… als heeeeeeel, heeeeeeeel goed zoekt, is er op het internet ook wel enkele anti-Joodse sentiment te vinden.. (tongue firmly in cheeck)
Gelijknamig? Sorry, Jeroen, maar hier snap ik echt helemaal niks van.
“The Story of the Jews” is niet slechts een boek van Simon Schama, maar ook de naam van een gelijktijdig verschenen TV-serie, door hem gepresenteerd.
Als dit onbekend was voor u, ben ik zeer verheugd om het te mogen vertellen; het is een boeiende reeks.
Google “The Story of the Jews online” en het moet lukken…!
Okay, zo is het duidelijk.
Ik volg de link naar de uitgeverij, en lees onder andere dit:
“We leren er niet veel over op school, over de ondergang van het Romeinse rijk. Na Julius Caesar gaat het al snel over Karel de Grote. ”
Ik hoop echt dat dit niet de fout van Hulspas is maar die van Athenaeum Boekhandel (ook treurig).
Holy fuck. Ik herinner me nog een geschiedenisboek over de Romeinse tijd uit mijn middelbare schooltijd dat over de Republiek ging en tot mijn verbazing de hele keizertijd gewoon oversloeg en doormarcheerde naar de Middeleeuwen. En ik herinner me een geschiedenisleraar die de Middeleeuwen beschreef als een periode van hele lage beschaviging.
Zo enthousiast over een boek dat de ondergang van een imperium voor een groot deel toeschrijft aan religieuze scherpslijperij. En elders maar betogen dat dit pas echt begon met calvinisme…🙄
Geestverwant van de MB Richard Kroes haalt Hulspas’ s centrale betoog eigenlijk onderuit maar beveelt het boek niettemin van harte aan vanwege het overzicht van de christologische en theologische discussies.
Ik heb het boek ook, maar nog uit (met veel boeken tegelijk bezig).