[Slot van een vierdelige serie over het uitbreken van de Archidamische Oorlog. Ik beschreef in de eerdere delen de geleidelijke escalatie rond het eiland Korkyra. Het eerste deel is hier.]

De Korinthiërs, die dertig triëren hadden verloren, voeren tussen het wrakhout door en probeerden hun mensen uit het water te redden. De lekke, nog drijvende schepen namen ze niet op sleeptouw, want die waren vooral een obstakel als ze verder wilden varen naar Epidamnos. Dit zou de verslagenen aan het denken hebben moeten zetten, maar ze verkeerden nog in de veronderstelling dat hun tegenstanders op Korkyra wilden landen. Veel tijd om op andere gedachten te komen kregen ze niet, want al snel kwamen de Korinthiërs weer naar het noorden gevaren. Haastig brachten de Korkyreeërs en Atheners hun nog bruikbare schepen in gereedheid. Het woord is weer aan Thoukydides (in de vertaling van M.A. Schwartz):

Het was al laat op de dag en reeds hadden zij de strijdkreet aangeheven voor de aanval, toen de Korinthiërs plotseling achteruit roeiden, omdat zij twintig Atheense schepen zagen naderen, die de Atheners later ter versterking van de eerste tien hadden gezonden, uit vrees dat de Korkyreeërs overwonnen zouden worden (wat ook geschied was) en dat hun tien schepen te weinig waren om hen te beschermen. Toen de Korinthiërs de twintig schepen uit de verte zagen aankomen en vermoedden dat zij uit Athene kwamen, weken zij terug. De Korkyreeërs konden hen eerst niet zien (want vanuit hun positie waren zij minder zichtbaar) en verbaasden zich erover dat de Korinthiërs terug roeiden, totdat enkelen ze in het oog kregen en uitriepen dat een vloot in aantocht was. Toen trokken ook de Korkyreeërs zich terug en verbraken het contact. Zo scheidden zij van elkander en de zeeslag eindigde met het invallen van de nacht.

Het nieuw aangekomen Atheense eskader baande zich een weg tussen de wrakken en lijken door en bereikte Korkyra, waar men aanvankelijk meende dat het ging om een vijandelijke landing. De volgende dag voer de verenigde vloot uit naar Sybota, waar haar tegenstander haar opwachtte zonder aanstalten te maken slag te leveren. De Korinthiërs hadden belangrijkere zaken aan hun hoofd dan de tocht naar Epidamnos:

Ze bekommerden zich meer over de vraag hoe zij naar huis konden terugkeren; want ze vreesden dat de Atheners, omdat ze slaags waren geraakt, van mening waren dat het Dertigjarig Bestand geschonden was en hen zouden beletten uit te zeilen.

Ze besloten dus enige mannen zonder een herautstaf (omdat dat een erkenning van de oorlogssituatie zou zijn) in een snelzeilend jacht naar de Atheners te zenden om de proef te nemen. Dit gebeurde en de gezanten zeiden het volgende: “Atheners, gij doet onrecht door een oorlog te beginnen en het verbond te verbreken. Wij zijn hier om onze vijanden te straffen en gij stelt u aan ons in de weg en neemt de wapens tegen ons op. Als het uw bedoeling is ons de vaart tegen Korkyra of waarheen elders te verhinderen en als gij het verbond verbreekt, grijp dan eerst ons aan en behandelt ons als uw vijanden.”

Zo spraken zij en het gehele leger van de Korkyreeërs voorzover zij de woorden hadden verstaan, schreeuwde de Atheners toe hen dadelijk te grijpen en te doden. Maar de Atheners antwoordden: “Peloponnesiërs, wij beginnen geen oorlog en wij verbreken het verbond niet; wij zijn slechts deze Korkyreeërs, onze bondgenoten, te hulp gekomen. Als gij naar elders wilt varen, dan zullen wij u dat niet beletten. Maar als gij van plan zijt Korkyra aan te vallen of enige plaats van de Korkyreeërs, zullen wij dat met alle machte verhinderen.” Na dit antwoord van de Atheners maakten de Korinthiërs zich gereed naar huis te varen.

En daarmee hadden de Atheners zowel een tactische overwinning geboekt als een strategische nederlaag geleden. Het bevel alleen Korkyra te verdedigen was in de chaos van het gevecht onuitvoerbaar gebleken. Thoukydides stelt het voor als iets dat geen toelichting behoeft, en voor zijn lezers vermoedelijk ook niet behoefde. Zij moeten het met de historicus eens zijn geweest dat een dilemma als dat waarmee de Atheners in 433 werden geconfronteerd niet op te lossen viel, en dat ook het allermooiste krijgsplan het eerste contact met de vijand niet overleefde.

Het is begrijpelijk dat Thoukydides deze gebeurtenis presenteert als het gevecht waarmee de vrede begon te ontrafelen en geweld als politiek middel terugkeerde. In zijn volgende hoofdstukken beschrijft hij hoe Korinthe aanstuurde op escalatie en erin slaagde Sparta te bewegen tot een oorlogsverklaring. De werkelijke reden waarom de Spartanen ten strijde trokken zou echter, nog steeds volgens Thoukydides, niet zijn geweest dat ze waren overtuigd door hun bondgenoot, maar dat ze bang waren voor de toenemende macht van het met Korkyra verbonden Athene. Perikles’ innovatieve idee van een louter defensief verbond had geen indruk gemaakt.

Literatuur

Een goed boek over het conflict dat in 433 v.Chr. uitbrak is Donald Kagan, The Peloponnesian War (2003). De ideologische dimensie is beter uitgewerkt in de betreffende hoofdstukken van Simon Hornblower, The Greek World, 479‑323 BC (2002). Beide boeken zijn herdrukt in verbeterde versies.