In 387 v.Chr. plunderde een groep Gallische krijgers Rome. Sindsdien zat de schrik er goed in bij de Romeinen. De Grieken hadden een soortgelijke ervaring met plunderaars in Delfi. Dat heeft de Kelten een reputatie gegeven van ontembaar oorlogszuchtige strijders. Niet helemaal onverdiend, maar het waren ook boeren en herders en kooplieden en vissers.

Desondanks is er reden om eens te kijken naar woorden in het Gallisch die verwijzen naar oorlogsvoering. Ik baseer me op het Dictionnaire de la langue gauloise van Xavier Delamarre. U hebt wellicht gezien dat ik al eerder blogde over de manier van reconstructie van het Gallisch, dat immers een dode taal is, over kledingstukken, over enkele plaatsnamen, over boerderijwoorden en nog wat andere woorden.

Oorlog en vrede in het Gallisch

Eerst maar eens het woord catu, “strijd”. Het woord is bekend uit allerlei Keltische talen en ook uit diverse andere Indo-Europese talen. We kennen het woord ook uit allerlei combinaties. Zo leefden in de West-Alpen de Caturiges, “krijgskoningen”, en betekent Catumagus, “slagveld” (vgl. de plaatsnamen Lutomagus, “moerasveld”, en Noviomagus, “nieuw veld”). De Britse oorlogsleider die het opnam tegen Julius Caesar heette in het Latijn Cassivellaunus en dat is te herleiden tot Catuvellaunus, “krijgsleider”.

Het tegengestede van catu was tanco, “vrede”. Je hoopt maar dat die ook te bereiken was zonder het bloedvergieten van een sego, “overwinning”. Al is afkeer van bloedvergieten natuurlijk onze beoordeling. In de Oudheid keek men niet neer op geweld en als iemand Tancorix heette, “vreedzaam heerser”, was dat niet per se een aanbeveling. Namen als Segomarus, “groot door een overwinning”, zijn dan ook beter gedocumenteerd. Het wemelt trouwens van steden als Segobriga en Segodunum, wat allebei hetzelfde betekent: overwinningsstad (briga en dunum beteken allebei “versterking”, “stad”). In het Grieks zou het Nikopolis zijn, een naam waarvan er eveneens dertien in een dozijn gaan.

Soldaten

Een krijger werd in het Gallisch misschien aangeduid als bagauda, maar in dit geval is de etymologie onzeker. Het element bag betekent in diverse Keltische talen “strijd”, maar de betekenis van auda is onvoldoende duidelijk. Bagaudae duikt ook pas op in de Late Oudheid en verwijst dan naar plattelandsopstandelingen die het gezag van de Romeinse overheid afwezen.

Een dappere krijger kon cinges heten. Zo betekent Cingetorix “koning van de helden”. Als iemand Vercingetorix heet, is het een “opperkoning van de helden”. Andere titels waren magalos, “prins”, en branos. De laatste naam betekent eigenlijk “raaf” maar was een gangbare titel voor een commandant. De krijgers vochten met een gaiso, “speer” (morgen meer), martalos, “hamer”, of cladio, “zwaard”. Het laatste woord kent u uit het Latijn, gladius, waarvan gladiator is afgeleid. Ik ken overigens geen Gallische of Keltische hameraars aan het front, maar wel een Karel Martel.

De vlugge tweewielige strijdwagens uit de La Tène-periode konden carbanton, carros of essedon heten. Het verschil heb ik niet kunnen achterhalen maar soldaten herkennen nu eenmaal verschillen die burgers als u en ik niet herkennen. Welke niet-militair weet uit zijn hoofd het verschil tussen een tank, pantserwagen en een pantservoertuig?

Tot slot: het Engelse woord slogan is in elk geval terug te leiden tot het Ierse sluagh-ghairm, wat slaat op een strijdkreet. Er moet een soortgelijk Gallisch woord zijn geweest maar dat heb ik nog niet gevonden.

Heerlen

De diverse steden die in het Latijn Coriovallum heten, zoals Heerlen en Cherbourg, betekenen in het Gallisch zoiets als “legerplaats”, waarbij het laatste element verwijst naar de wal om het kamp, terwijl corios, “leger” betekent. Het is ook bekend uit het Iers en Bretoens, uit andere Indo-Europese talen en uit antieke namen als Coriosolites (“de goede troepen”), Tricorii (“drie legers”) en Corionotata (“legerleider”). Corio duikt trouwens ook op in de Bataafse naam Chariovalda, “legerleider”

Tot slot: welke krijger wil zijn moed niet bezongen zien? Ik hoef u niet te vertellen wat bardos betekent.