Even een stukje over de muren in Romeins Tunesië, zoals de bovenstaande. Deze bouwwijze staat bekend als opus Africanum, “Afrikaans werk”, en ik heb niet kunnen achterhalen of dat Romeins Latijn is of Neo-Latijn dat in de Oudheid nog niet deze betekenis had, zoals lorica segmentata en terra sigillata. De techniek komt erop neer dat de bouwers een frame maakten door vierkante stenen pilaren op te richten en daarna de vlakken tussen die pilaren vulden met puin, stenen en mortel. In feite een soort vakwerk maar dan van steen. In woonhuizen kon de eigenlijke muur met leem of stucwerk aan het zicht worden onttrokken.
Het voordeel van deze methode is dat de muur feitelijk wordt gemaakt van goedkoop materiaal maar desondanks vrij sterk is. Er is wel enige variatie. In Motya en in Kerkouane, Fenicische nederzettingen, zag ik muren die met puin waren gevuld, terwijl in Romeins Tunesië vaker regelmatige stenen werden gebruikt (zie boven).
Bouwhistorici vermoeden dat Opus Africanum is ontstaan in Fenicië, maar omdat in Libanon geen Fenicische huizen zijn opgegraven – er liggen moderne steden bovenop – is dat niet helemaal zeker. De techniek was al vanaf de zevende eeuw v.Chr. in gebruik in Cádiz en in Etrurië, wat erg vroeg is en suggereert dat men daar zelf op het idee is gekomen, al kan het natuurlijk ook zijn overgenomen van de eerste Fenicische kolonisten op Corsica of Sardinië. Ik meen dat ik het ook in Pompeii heb gezien.
De bouwtechniek kwam veel voor in de Maghreb – daarom de naam – en illustreert dat mensen die door de Romeinen waren onderwerpen zich aan de nieuwe omstandigheden aanpasten als dat hun uitkwam. Er was in de provincies Africa Proconsularis en Numidia geen reden met baksteen te gaan bouwen omdat men iets beters had, net zoals de bewoners van Galilea geen Romeins aardewerk gebruikten maar vasthielden aan hun eigen aardewerk. Men maakte zelf wel uit op welke gebieden men romaniseerde.
De bouwtechniek overleefde de Romeinse aanwezigheid in Tunesië. De stadsmuren van Sfax, opgetrokken in de negende eeuw door de Aghlabidische heersers, zijn een mooi voorbeeld van opus Africanum.
Joepie ! Dit soort muurwerk kende ik nog niet, de vakterm evenmin. Dank.
Die taalkundige details over de benaming vind ik leuk. Denk aan murus Gallicus. Caesar gebruikt het waarschijnlijk gewoon als beschrijving – een Gallische muur. Wanneer wordt het dan een eigennaam – Gallische Muur?
De technische term ‘opus Africanum’ (voor een bepaalde bouwtechniek dus) is nog geen eeuw oud.
Dank.
Wat kun je hier leuk over speculeren. Dat de Etrusken deze techniek van de Feniciërs hebben overgenomen is niet onaannemelijk, ook twee Midden-Oostelijke wapenrustingen verschijnen al zeer vroeg bij de Etrusken, de schijfvormige borst en rugplaat en het lamellenpantser. Vanwege dat lamellenpantser en hun onbekende taal dachten sommigen dat de Etrusken zelf immigranten uit het Midden Oosten waren. Misschien is opus africanum ooit in Fenicië ontstaan uit massieve kolommen van Libanees cederhout, opgevuld met puin, vlechtwerk en leem of zelfs Mesopotamische stijl stenen van in de zon gedroogde modder.
Prachtige muren! Om tegen aan te leunen en weg te dromen. Ik weet alleen niet of dat lekker zit met al die uitsteeksels.
Het is inderdaad een recente term.
Uit: “THE ORIGINS OF CONCRETE IN ROME AND POMPEII” van Marcello Mogetta:
The term opus Africanum is not attested in ancient sources, but is a modern definition based on the idea that the technique originated in Punic North Africa (…).