Hoe spreek je het woord “eunuch” uit? Het was een vraag die vanmorgen op Twitter langskwam en ineens moest ik eraan denken dat als ik over dit soort ontmande hovelingen spreek, ik de juiste uitspraak ook niet weet. Spreek je de eerste lettergreep van dit van oorsprong Griekse woord uit als /ui/, zoals in “Zeus”, of als /eu/, zoals in “eucalyptus”? En leg je de klemtoon op de eerste of de tweede lettergreep? Ik weet het gewoon niet, terwijl het toch een woord is dat ik professioneel weleens gebruik.
Ondertussen zijn het interessante mensen. In het oude Assyrië heetten ze ša-rēši, wat zoiets wil zeggen als “degene die staat bij het hoofd”. Dat “hoofd” kan letterlijk worden gelezen en kan dan betekenen dat de man – u mag hier zelf een flauwe grap maken – heel dicht bij de vorst staat: hij is het oog des konings, hij heeft het oor van de heerser, hij verneemt alles uit de mond van de monarch zelf. Misschien is echter het hoofdeinde van een bed bedoeld en was de ša-rēši niet een hoge uitvoerende beambte maar een kamerling. Het Arabische woord ra’s heeft dezelfde ambiguïteit: het betekent zowel “hoofd” als “uiteinde” (bijv. in ras al-ghul, “hoofd van de demonen”, en in de namen van kapen, zoals Ras-Shamra, Ras al-Hillal, Ras al-A’ali).
Wat de oorspronkelijke betekenis ook zij, er waren in Mesopotamië nogal wat mensen die als ša-rēši worden aangeduid en oudheidkundigen hebben gemeend dat ze de baardeloze bedienden die op veel afbeelden staan mogen identificeren met de ša-rēši’s. Hierboven ziet u er twee. Deze identificatie betekent overigens wel dat ongeveer een derde van de bedienden of misschien wel meer personeelsleden zouden zijn ontmand en dat is ook wat moeilijk voorstelbaar.
De ša-rēši’s konden allerlei functies uitoefenen. Het ging vaak om jongens die op heel jonge leeftijd werden ontmand en als een soort geadopteerde kinderen aan het Assyrische en Babylonische hof werden opgevoed; de koning zou later ook zorg dragen voor een nette uitvaart – want ša-rēši’s hadden natuurlijk zelf geen kinderen die dat konden doen. Ondertussen hadden ze, kinderloos als ze waren, geen andere belangen in hun leven dan de koning trouw te dienen: ze hadden niemand om kapitaal aan na te laten en konden ook geen dynastie stichten. In feite functioneerden ze niet anders dan de bisschoppen in het Ottoonse stelsel van de Middeleeuwen: trouwe dienaren voor elke keizer omdat ze geen (wettelijke) kinderen hadden om iets aan na te laten.
Het is mogelijk dat deze hoffunctie ook in Perzische Rijk bestond. In de Griekse bronnen worden zoveel voorname dienaren aangeduid als eunuch en voorzien van de Perzische naam Bagoas (of Boges enz.), dat wel is aangenomen dat dit geen persoonsnaam is maar een functieomschrijving. Dat Griekse woord εὐνουχος zou overigens “bewaker van het bed” kunnen betekenen – en dat zou dan een vertaling zijn van de tweede betekenis van ša-rēši, “degene die bij het hoofdeinde staat”.
De functie kwam ook voor in het vierde-eeuwse Romeinse Rijk en in het Byzantijnse Rijk. Verhalen als zou de keizerin alleen vrouwelijke bedienden en eunuchen hebben gekend, klinken mij altijd als flauw oriëntalisme in de oren. Ik ga het in elk geval niet natrekken.
Tot slot: als u op Twitter bent, kijk dan even hier en geef antwoord. Er is geen juiste uitspraak maar er is vermoedelijk wel een gebruikelijkste uitspraak, en ik ben eigenlijk wel nieuwsgierig, want een docent die woorden zo uitspreekt als het publiek verwacht, leidt zijn toehoorders niet af, houdt de aandacht bij de stof en communiceert beter.
“Deze identificatie betekent overigens wel dat ongeveer een derde van de bedienden of misschien wel meer personeelsleden zouden zijn ontmand en dat is ook wat moeilijk voorstelbaar.”
Hm… Waarom? Persoonlijk kan ik ’t me best voorstellen, zeker omdat er aan het einde van de Ming dynastie kennelijk 70,000 eunuchen waren, meer dan het hele ambtelijke apparaat (als ik https://www.ancient.eu/article/1109/eunuchs-in-ancient-china/ mag geloven).
Ik zie dat eu-nuch (waar ik op gestemd heb) en ui-nuch ongeveer evenveel stemmen hebben. Doet me denken aan de Olympische Spelen van een aantal jaren her in Atlanta. Of Etlenta? Veel Nederlanders spraken het uit met de a’s als a’s, wat ik altijd ongelofelijk knullig vond, maar ja, ik zeg ook Parijs en niet Parie. Geen peil op te trekken dus.
En wat voor een idioot ben je eigenlijk als je kleine jongetjes hun ballen af gaat draaien? Of de schaamlippen van vrouwen dicht gaat naaien? Of hun voeten in gaat binden? Wat hebben mensen door de eeuwen heen toch een volstrekt bezopen gewoontes ontwikkeld. Eunuchen hebben we gelukkig niet meer. Vrouwenbesnijdenis helaas wel. En wat zou ik toch verschrikkelijk graag willen dat al die gasten die elkaar corona stonden te bezorgen op de Dam ook daar eens iets over zouden zeggen. Zo, dat is eruit.
Ach ja, het goede oude “hullie mogen niet protesteren want ze protesteren ook niet daartegen en ook niet op die plaats” is altijd een probaat middel om de druk op de onderbuik te verlichten. Want zich aansluiten bij FSAN is zoveel werk.
Ras Musandam, met ondergrondse basis.
Eunuch, met eu.
Inderdaad een kaap.
De Zwaardvis. U is een kenner.
“Het Griekse woord εὐνουχος zou overigens “bewaker van het bed” kunnen betekenen”. Ja, en dat betekent het ook.
Waarom moest juist het bed bewaakt worden?
“Bed” is pars pro toto voor ‘slaapvertrek’. Een eunuch moet oorspronkelijk een (soort) kamerling geweest zijn die als een der weinigen toegang had en toezicht hield op ’s konings slaapkamer.
Niet per se; er zijn alternatieve etymologieën. Al is dit wel de plausibelste.
Ik zou we heel benieuwd zijn naar die alternatieve etymologieën.
Ik lees dat ook “to eu tou nou ekhein” een optie is.
https://en.wikipedia.org/wiki/Eunuch#Etymology
Ik vind “bewaker van het bed” interessant omdat het dichtbij de tweede betekenis van ša-rēši komt, “bij het hoofdeinde van het bed”. Er is een analogie tussen het Perzische spasaka, “opzichter”, en het Griekse episkopos.
https://www.livius.org/articles/concept/eye-of-the-king/
“To eu tou nou ekhein” is typisch een geval van volksetymologie; het zou met veel moeite kunnen betekenen dat een eunuch ‘goed aan zijn verstand vasthoudt’. Maar a) dat is echt heel raar, zo niet onmogelijk Grieks, en de uitdrukking “eu tou nou echein” komt in de Griekse literatuur die tot ons is gekomen dan ook niet voor. b) Het Etymologikon van Orion van Thebe die deze etymologie heeft bedacht moet zich in allerlei bochten wringen om van “to eu tou nou echein” toch nog iets fatsoenlijks te maken, hetgeen resulteert in een gewrongen betekenis ‘goed zijn m.b.t. je verstand’; wat volgens Orion dan weer betekende dat eunuchs geen sex hadden. Maar dat je goed bij je verstand was wanneer je geen sex had kon in Orions eeuw (de 5e nC) dan misschien een acceptabele opvatting zijn, in de Griekse weeld van duizend jaar eerder was het dat bepaald niet. Daar komt natuurlijk nog bij dat eunuchs dan misschien geen sex hadden, maar niet vanwege het feit dat ze hun verstand zo goed gebruikten. Bovendien verdraagt ook de Griekse taalkunde die verklaring niet (de genitivus tou nou is dan bijv. onverklaarbaar), en bovendien zou het een binnen het Grieks unieke woordformatie zijn. En c) als iemand de bewaarder/bewaker (ochos) van de slaapkamer (eunê) zou zijn, dan zou hij in volkomen regelmatig Grieks ‘eunouchos’ heten. Wel is er nog de mogelijkheid dat het “eunouchos” zelf volksetymologisch is gevormd, dus bijv. uit een Perzisch woord dat erop leek. Maar dat Perzische woord is totnogtoe nergens opgedoken, zodat de moderne Griekse etymologische woordenboeken zonder uitzondering “eunouchos” verklaren als eunê + ochos (in het Grieks wordt de combinatie ê + o tot een ou). (Heeft niet onlangs iemand iets over zingende honden geschreven?)
Heel laag bij de grond mijn reactie maar.. wij hier in Vlaanderen vallen altijd achterover als we op tv of op de radio de Hollandse puit horen ipv de peut. Bij ons is een puit een kikker, bij jullie een agoog. Ik weet wel, jullie schermen met het oude Grieks, vanwaaruit deze ui uitgang afkomstig is maar als je dat doortrekt wonen wij nu in Uiropa. Dus wij in Vlaanderen begrijpen dit niet goed, wij hebben geen puiten, geen farmasuiten, en uinuchen zijn hier al jaren onbekend.
Het is simpel staat er in de tekst eu, dan is het eu, niet ui. Bovendien onderscheid het Nederlands van de andere stamtalen, onder andere, doordat de klemtoon altijd op de eerste of de tweede lettergreep valt, nooit op de laatste. Luister maar eens naar de nieuwsberichten, ook in Vlaanderen, waar De vilder, de voortrekker van de foute klemtonen is. Mijn haren komen er van recht…
“op tv of op de radio”
Dat zal het hem wel zijn, want voor uw meeste noorderburen – die dus niet op tv of op de radio te horen zijn – geldt ook “staat er in de tekst eu, dan is het eu”.
Alleen durf ik er wel een dubbeltje om te verwedden dat u uw simpele en nobele principe niet toepast op Engelse leenwoorden en dat u kompjoeter zegt. Voorbeelden uit andere talen mag u zelf bedenken.
Nou behoor ik zelfs tot degenen die Uiropa zeggen. Het is blijvende restschade overgehouden aan het jaar Grieks dat ik in een ver verleden op school heb gevolgd. Daar staat dan tegenover dat ik geen taalprincipes koester. Daar krijg je alleen maar taalstrijden en andere rare dingen van. Bovendien spreken Oost-Groningers vele Nederlandse woorden op geheel eigen wijze uit en geven er hun eigen betekenissen aan. Als inwijkeling heb ik mijn woordenschat aardig uit kunnen breiden.
Mooi dat ik niet ga stemmen, al is ook dat weer goedkoop – ik doe niet aan sociale media op internet. Maar als u daar prijs op stelt wil ik voortaan wel therapuit schrijven, hoor. Ik ben flexibel. Intussen vier ik de diversiteit. Het zou toch saai zijn als ze in Torhout hetzelfde gingen praten als in Winschoten.
stamtalen?
Uitspraak van ‘eu’ uit Grieks: /ui/, zoals in “Zeus”, of /eu/, zoals in “eucalyptus”
Uitspraak plantennamen in botaniek:
Eucalyptus ‘uicalyptus’
Euphorbia ‘uiforbia’
Eucornis ‘uikornis’
Euonymus ‘uioniemus’
Euphrasia ‘uifrasia’
1. Een mooi overzichtsartikel over de sha reshi is te vinden op academia van de hand van mijn promotus Reinhard Pirngruber: https://www.academia.edu/1489985/Eunuchen_am_K%C3%B6nigshof_Ktesias_und_die_altorientalische_Evidenz . Hij legt uit dat het niet zeker is dat alle sha-reshi’s castraten waren. Wel is het leuk op te merken dat er ook sha-ziqni’s waren (‘die met een baard’). Op de reliefs heb je dienaren met en zonder baard.
2. De sha-reshi komt ook in de Bijbel voor als Rabsaris (Rab sha resh = Opper sha-resh), een Assyrische generaal (die ook gouverneur van een provincie was) in dienst van Sanherib voor Jeruzalem (2 Koningen 18: 17 – de rabsake = rab shaqê = opperschenker). In Hellenistisch Uruk heb je een rab-sha-resh ali, het hoofd van de sha-resh’en van de stad = de stadsgouverneur.