Schreef ik onlangs dat het Alexanderrijk nooit meer als eenheid werd hersteld en dat de toekomst behoorde aan de heersers van de deelgebieden? Dat schreef ik en het is de conclusie die in alle handboeken staat. Toch is er nog een moment geweest waarop het herenigd had kunnen zijn.
Na de slag bij Ipsos (301 v.Chr.) was Seleukos “koning van Azië” (de titel die ook Alexander had gedragen), was Ptolemaios koning van Egypte en omliggende gebieden, heersten Lysimachos over Thracië en Kassandros over Macedonië, en was Demetrios in het bezit van verschillende steden in Griekenland. Toen Kassandros in 294 v.Chr. overleed, nam Demetrios de macht in Macedonië over. Dat zat Lysimachos niet lekker, die Demetrios na enkele jaren verdreef.
Als we onze bronnen moeten geloven waren er nu allerlei persoonlijke verwikkelingen waardoor Seleukos tegenover Lysimachos kwam te staan, en ongetwijfeld waren die verwikkelingen het voorwendsel om ten oorlog te trekken, maar de diepste oorzaak zal hebben gelegen bij andere factoren: dat het systeem niet stabiel was zolang er geen manier was om macht anders dan met geweld te legitimeren, dat de gedachte van één wereldrijk stuitte op meer regionaal gedachtegoed en dat talloze Macedoniërs en Grieken als soldaten en huurlingen dienst waren gaan doen en geen ander bestaan meer kenden.
In elk geval: Seleukos mobiliseerde en trok naar het westen, versloeg Lysimachos op de Kyrosvlakte, vlakbij Sardes in westelijk Turkije, en stak de Hellespont over om aan zijn gebieden in Azië ook Europa toe te voegen. Zou hij succes hebben gehad, hij zou een zekere legitimiteit hebben gehad en een kans hebben gehad om zijn gezag in Egypte te hebben doen gelden. Maar hij had geen succes.
Hij was nog maar nauwelijks op de Europese oever of hij werd vermoord door Ptolemaios Keraunos, een verstoten zoon van Ptolemaios die voldoende steun kreeg om zelf koning in Macedonië te worden. Zoals gezegd verklaren de bronnen alles vanuit de persoonlijke ambities van de betrokkenen, want de antieke auteurs waren methodisch individualisten, maar wij ontwaren achter Keraunos’ actie en achter de steun die hij vond het regionalisme. De Griekse stadstaten, Macedonië en de Thracische stammen gruwden van het idee van één wereldrijk. Verdeeld als ze wilden blijven, verarmden ze en waren ze uiteindelijk de makkelijkste prooien van de Romeinse expansie.
Maar zover was het nog niet. Keraunos sneuvelde kort daarna toen Kelten een inval deden en eigenlijk stabiliseerde het systeem pas rond 275 v.Chr. Demetrios’ afstammelingen regeerden in Europa, Ptolemaios II heerste in Egypte en de Seleukiden waren “koning van Azië”. Geen van hen ambieerde de alleenheerschappij, de generatie op drift geslagen Griekse en Macedonische soldaten was gevolgd door mensen die in Azië of Egypte waren geboren, en vooral: als afstammelingen van koningen hadden de Antigoniden, Ptolemaien en Seleukiden een zekere legitimiteit.
De grafsteen hierboven gedenkt een zekere Menas. De inscriptie is gevonden in Nikaia en vermeldt dat hij als voetsoldaat in de voorste gelederen had gestaan en was gesneuveld toen hij een cavaleriecharge had helpen tegenhouden. Daarvoor, zo vertelt hij, had hij een Thraciër en een Mysiër gedood. Ze staan afgebeeld op de beschadigde bovenrand van het reliëf, waar we ook de benen van Menas nog herkennen. We kunnen het ontbrekende deel aanvullen als een infanterist die een ruiter tegenhoudt.
De in de inscriptie genoemde lokatie is de vlakte van de Kyros en vermoedelijk was Menas een van de soldaten in het leger van Seleukos. Een alternatief is dat hij sneuvelde in een veldslag tussen de Romeinen en Antiochos III de Grote: de inscriptie vermeldt niet voor wie Menas vocht – het voornaamste was dat hij dapper was geweest.
[Dit was het 365e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]
“Verdeeld als ze wilden blijven waren, verarmden ze en waren ze uiteindelijk de makkelijkste prooien van de Romeinse expansie.”
Je zou willen dat Euroskeptici en Brexiteers deze eenvoudige waarheid snapten.
Laat die Euroskeptici en Brexiteers maar en kijk naar jezelf.
Wij zijn zelf verdeeld, omdat het denken verdeeld is en dus verdeeldheid voortbrengt.
Zelfs dat snappen we niet.
Het zou pas echt erg zijn als iedereen hetzelfde dacht.
En laat dat nou precies zijn wat doen, Frans! Het mechanisme is hetzelfde: we denken ons los, we scheiden ons af. Daarmee steken we onze energie In conflict en daarom zijn we niet in staat tot werkelijke samenwerking. Niet op het grote toneel: nationaal, supranationaal of federaal; niet in onze persoonlijke relaties en ook niet innnerlijk. Dat is dan weer prettig voor bemiddelaars, hulpverleners en andere zieleknijpers.
Beste Rob Duijf, wat een sombere gedachten. In iedere menselijke samenleving bestaat conflict, en zijn er mechanismen om dat conflict niet uit de hand te laten lopen en weer tot verzoening te komen, ook zonder dat rijtje professionals kunnen mensen dat meestal zelf. Anders zou geen huwelijk stand houden.
Op wereldniveau heb je grote spelers en kleine spelers. De laatsten zijn meestal een speelbal van de eersten, tenzij ze een beschermer hebben of zich verenigen. De EU zou een grote speler kunnen zijn, maar andere grote spelers zien daar niets in. Het is geen toeval dat Euroskeptici zo veel steun uit oostelijke richting krijgen. En de laatste jaren ook uit westelijke richting.
Frans kan gerust zijn, het risico dat iedereen hetzelfde denkt is geheel afwezig. Zelf denk ik zelfs op dezelfde dag niet altijd hetzelfde.
Zal wel komen doordat ik het niet snap dat ik zo zelden bemiddelaars en zo nodig heb.
Klopt. Ik snap het niet.
Ik ben helemaal niet verdeeld. Mijn denken ook niet.
Werkelijk Frank? Als dat zo is, hoef je je niet aangesproken te voelen. Als je je echter identiceert met het ene, zet je je tegen het andere af. Ik heb wat dat betreft al heel wat identifacties uit jouw pen voorbij zien komen…
‘Mijn denken ook niet.’
Dat is al een mooi voorbeeld van identificatie… Ik zal het uitleggen.
Het brein wordt gevoed met informatie uit de zintuigen. Dat is de waarneming van de werkelijkheid zoals deze zich aan het brein voordoet. Het brein heeft onderscheidingsvermogen. Het denken registreert die waarneming als kennis en ervaring. Die registratie is het fragmenteren van de waarneming. Met die fragmenten bouwen we denkbeelden.
Een van die fragmenten is ‘ik’. Dat ‘ik’ is een verzameling denkbeelden die door het denken is gevormd. Het ‘ik’ lijkt een op zichzelf bestaande entiteit te zijn, maar dat is niet zo. Het is een denkproduct, meer niet. Het ‘ik’ ziet zich als afgescheiden van ‘niet-ik’, dat ook een verzameling denkbeelden is. Alles waarvan ‘ik’ zegt: ‘Dit ben ik, dit is van mij’, is psychologisch gezien identifactie.
Dus als jij beweert: ‘mijn denken ook niet’, dan heb je je ‘losgedacht’ van het denken, alsof dat denken iets is dat jij hebt en doet. Dat is de illusie. Er is alleen denken, het denkproces. Het denken ziet, hoort en voelt niks. Het brein acteert, het denken reageert.
Het ‘ik’ heeft zich van de werkelijkheid losgedacht, afgescheiden. Uit dat dualisme ontstaat conflict en de behoefte aan verbinding.
Al vanaf je geboorte is je bewustzijn zo gevormd. Dat is conditionering. Zo lang je vastzit in die conditionering, zul je steeds hetzelfde doen, steeds in hetzelfde kringetje ronddraaien.
Die conditionering valt op te heffen door feitelijk – dus niet theoretisch – inzicht, het daadwerkelijke beseffen. Daar is aandacht voor nodig, zodat je het denkproces met al zijn denkbeelden en identificaties doorziet. Wat gebeurt er wanneer je zo waarneemt?
Ik ben geen expert, maar het lijkt mij dat de belettering van de tekst, maar ook de stijl en details van het reliëf later zijn dan de 3e eeuw voor Christus, misschien zelfs later dan de 2e
Hmm, een beetje googlen leert dat de experts de derde eeuwse datum wel mogelijk achten, al lijkt de argumentatie nogal circulair
Beste Jacob, het zouden sombere gedachten zijn, als er geen oplossing van het conflict mogelijk zou zijn. De gevolgen van conflict zijn gigantisch en je moet je ogen wel in je zak hebben om dat niet in te zien. Dat vraagt om echte samenwerking, niet om ‘polderen’.
Je gaat niet in op de psychologische oorzaak van conflict. Dat is wel begrijpelijk, want het gefragmenteerde, conflicterende mechanisme van het denken is al vele duizenden jaren oud en bepaalt onze geconditioneerde manier van denken. Als we echter niet in staat zijn om onze conflicten te beëindigen door uit te stijgen boven wat ons verdeeld houdt, dan komen we niet nader tot elkaar.
De mechanismen die je noemt om conflicten beheersbaar te houden, komen voort uit hetzelfde mechanisme dat de conflicten veroorzaakt; ze zijn dus onderdeel van het probleem, geen oplossing!
Het lijkt alsof de vele grote, maar ook subtiele conflicten in ons leven op zichzelf bestaan en dus ook allemaal op zichzelf – één voor één – dienen te worden opgelost. Dat is een illusie. Het is als het wieden van onkruid in je tuin: als je de wortel niet verwijderd, steekt het overal de kop weer op. Dat is een feit, al onze inspanningen ten spijt.
Die wortel van het menselijk conflict ligt in het mechanisme van het denken, dat gefragmenteerd is. We scheiden ons af en identificeren ons met de delen. Dat schept egocentrisme, zelfzucht, dualiteit, wat in potentie conflict is. Op alle niveaus van ons bestaan.
Het gaat dus om inzicht, besef van dat conflicterende mechanisme zoals het zich in jezelf voordoet. Je ziet het, of je ziet het niet, maar als je het ziet, dan brengt dat een radicale verandering op gang en daar komt echte samenwerking uit voort.
Dat is de prangende vraag, Jacob, dat is de uitdaging. Zelfkennis is niet overdraagbaar en het valt niet te organiseren; je kunt er op wijzen, maar je kunt het niet van een ander verwachten. Je maakt radicaal een einde aan conflict en begint iets nieuws of je moddert voort, zoals we al vele duizenden jaren maar wat aan modderen, tot het trieste niveau dat we vandaag hebben bereikt. Aan jou de keus.
Beste Rob Duijf, gelukkig hangt van mijn keuzen niet het heil der wereld af.
Conflict en samenwerking komen in alle menselijke samenlevingen voor, en ook in samenlevingen van dieren bv. chimpansees of kraaien. Evolutionair hebben die allebei een functie en dat hoef je niet te psychologiseren, want dan wordt het nodeloos ingewikkeld.
Een einde maken aan conflict lijkt me in een samenleving van primaten niet mogelijk. Op statelijk niveau is het prettig als er een goed functionerend politiek systeem is, waarin politici er in slagen tegenstellingen die onoverbrugbaar lijken, toch te overbruggen. Niet altijd met moeders mooiste brug, maar wel met een begaanbare. Polderen is zo slecht nog niet, Om tot behoorlijke oplossingen te komen kan een zekere mate van conflict ook positief werken, ik denk over conflict op zich niet zo negatief. Pas als je belandt waar de USA nu is, dan dreigt het conflict onbeheersbaar te worden en ligt het gevaar van burgeroorlog op de loer. Ik heb laatst een boek over de geschiedenis van Argentinië gelezen. De auteur komt daarin tot de conclusie dat de tegenstellingen in Argentinië onbeheersbaar werden door, of in elk geval na, het populisme van Perón. En dat beargumenteert hij heel behoorlijk. Daarom denk ik zo negatief over populisme: maar al te vaak leidt dat tot bijna niet meer te overbruggen tegenstellingen
‘gelukkig hangt van mijn keuzen niet het heil der wereld af.’
Nee, natuurlijk niet, je bent nu eenmaal niet alleen op de wereld. Maar als je je niet bewust bent van je keuzes, dan is alles wat je doet – al is het met de beste intenties, ik doe daar niet minachtend over – niet meer dan ijdelheid. Als je bewust bent, dan handel je bewust in relatie met de wereld waarin je leeft.
Conflict en samenwerking komen ook in de dierenwereld voor. De mens – als hoogst ontwikkelde primaat – is ook een dier, ook een sociaal dier. Waar wij ons echter onderscheiden van andere dieren – zelfs van onze meest verwante primaten – is ons denkvermogen, ons bewustzijn. Dat is onze grootste kracht, maar ook onze Achilleshiel. Ook onze verwante primaten kunnen elkaar het leven aardig zuur maken, maar ze creëren geen denkbeelden, ze houden er geen overtuigingen op na.
‘Een einde maken aan conflict lijkt me in een samenleving van primaten niet mogelijk.’
Je hebt de deur al bijna dichtgegooid. Het denken creëert namelijk ook psychologisch conflict. Dat heeft niets met ‘psychologiseren’ te maken, het is gewoon een wetenschappelijk feit. We maken het juist nodeloos ingewikkeld, omdat we het mechanisme niet doorzien. Dus laten we ons nou niet achter de dierenwereld verschuilen, want dat is gemakzucht. ‘Het is nu eenmaal zo’ is een van de ergste dooddoeners die we kunnen bedenken, want het ontslaat ons van de veantwoordelijkheid om de oorzaak van psychologisch conflict bij onszelf grondig na te gaan!
‘Om tot behoorlijke oplossingen te komen kan een zekere mate van conflict ook positief werken, ik denk over conflict op zich niet zo negatief.’
Werkelijk? We mogen dan van mening verschillen, dan praten we daar gewoon samen over om tot beter begrip te komen en de juiste intelligente beslissingen te nemen. Dat vereist wel openheid om samen tot inzicht te komen. Hoezo conflict? Dat is het probleem dus niet.
‘Daarom denk ik zo negatief over populisme: maar al te vaak leidt dat tot bijna niet meer te overbruggen tegenstellingen’
Beste Jacob, die tegenstellingen hebben we samen gecreëerd. Waarom hechten we toch zoveel waarde aan allerhande kleine en grote overtuigingen en ideologieën en proberen we elkaar van ons gelijk te overtuigen? Niet goedschiks, dan maar kwaadschiks? Waarom zou de ene overtuiging beter zijn dan de andere? Is populisme slechter dan een ander -isme? ‘Polderaars’ hebben altijd een eigen agenda op zak. Dat weet je toch wel?
Je blijft hangen in een mechanisme dat zich in vele duizenden jaren heeft ontwikkeld. Ik neem het je niet kwalijk, want het is op alle niveaus van ons leven verweven. Dat heet conditionering. Ik begrijp dat mijn vraagstelling tot verzet leidt, maar is het mogelijk om volkomen vrij te zijn van wat voor overtuiging, wat voor denkbeeld dan ook?
Dan zul je wel de vraag moeten stellen, dan moet je het onderzoeken. Feitelijk bij jezelf, niet bij andere primaten. Niet terloops als een intellectuele oefening op een regenachtige zondagavond, of als een retorisch dispuut om anderen te overtuigen, maar diep serieus! Want dit gaat over de mogelijkheid om psychologisch conflict radicaal en totaal te beëindigen. Is dat iets dat jou werkelijk interesseert?