Het bovenstaande tweede-eeuwse reliëf, 64 bij 79 centimeter, is gevonden in Halikarnassos (het huidige Bodrum in het zuidwesten van Turkije) en is te zien in het British Museum in Londen. We zien twee vrouwelijke gladiatoren in gevechtshouding tegenover elkaar staan en we mogen aannemen dat een reële situatie is afgebeeld die ooit heeft plaatsgevonden tijdens een munus, “gladiatorenshow”. Beide krijgers zijn hetzelfde uitgerust met een groot schild en een kort zwaard. Hun kapsels stellen ons in staat het tweetal te identificeren als vrouwen en de inscriptie vermeldt hun namen: Amazon en Achillia. Gladiatoren namen wel vaker Griekse mythologische namen aan als noms de guerre.
Omdat ze hetzelfde zijn uitgerust, hebben ze vrijwel zeker gevochten als provocatores, waarbij de twee strijders identiek waren bewapend. (Veel gebruikelijker was dat ze verschillende wapens droegen, zoals een secutor met een schild en zwaard tegen een retiarius drietand en net.) De vrouwen missen echter de borstplaat die voor een provocator typerend is, maar dit moet zijn omdat ze verondersteld werden Amazones na te spelen, die volgens de antieke opvattingen vochten met ontbloot bovenlijf.
Ze vochten in het echt natuurlijk niet zonder hoofdbescherming. Een fatsoenlijk gevecht zou dan onmogelijk zijn geweest. De helmen zijn wel afgebeeld: ze liggen op de grond. Ze hebben geen kam maar wel een vizier: de standaarduitrusting van een provocator.
Een op de grond liggende helm is op een reliëf vaak een teken van overgave, vergelijkbaar met het neerleggen van een wapen of het opsteken van een vinger. In dit geval hebben echter Amazon én Achillia hun helm neergelegd. Betekent dit dat ze zich allebei hebben overgegeven? Boven hun hoofd lezen we het Griekse apeluthesan, wat de vertaling is van de Latijnse missae sunt, “ze werden weggestuurd”. Dit betekent dat een gladiator weliswaar een gevecht had verloren maar na afloop was begenadigd. Hij kon dus blijven trainen en vechten in een volgende munus.
In dit geval kregen allebei de krijgers eervol ontslag, wat betekent dat hun gevecht onbeslist is gebleven. Dit was zeer zeldzaam en werd zelfs meer gewaardeerd dan een gemakkelijk behaalde zege. Het bekendste gelijk spel is dat van Verus en Priscus en vond plaats tijdens de inwijding van het Colosseum in 80 na Chr. Volgens de regels die keizer Titus voor deze munus had vastgesteld, moesten gevechten een duidelijke winnaar hebben, zelfs al riep het publiek op tot eervolle vrijlating. Alleen omdat de twee mannen zich tegelijkertijd overgaven, werden ze allebei weg gezonden.
Het lijkt erop dat ook Amazon en Achillia zich tegelijkertijd hebben overgegeven. Hoe dit is gebeurd, is echter niet duidelijk. Eiste het publiek missio en werden ze gescheiden door de scheidsrechter om te wachten op toestemming van de organisator? Stopten ze tegelijkertijd met vechten en gaven ze zich tegelijk over, zoals Priscus en Verus? Hoe dan ook, ze mochten de arena levend verlaten.
Omdat dit gevecht zo’n zeldzame uitkomst heeft gehad, is de gebeurtenis met dit reliëf voor de eeuwigheid bewaard. Helaas is de oorspronkelijke locatie van het monumentje onbekend, maar het is zeker geen grafschrift. Als de sponsors van spelen de door hen betaalde munus wilden herdenken, deden ze dat meestal met mozaïeken in ontvangstruimtes van hun privéwoningen, maar er zijn voorbeelden van openbare gedenktekens. Een andere mogelijkheid is dat het reliëf stond opgesteld bij de arena waar Amazon en Achillia hun training hadden gevolgd, als onderdeel van een reeks reliëfs die de grote momenten van krijgers van deze school herdacht.
Hoe dat ook zij, dit reliëf laat zien dat vrouwen als strijders even serieus werden genomen als hun mannelijke tegenhangers. Ze vochten in dezelfde wapenrustingen – en hun prestaties waren het waard voor altijd te worden onthouden.
[Een gastbijdrage van Svenja Fabian-Grosser. Ze treedt op als gladiatrix voor re-enactment-groep Ludus Nemesis en publiceerde de Engelse versie van dit stuk al eens in Ancient History Magazine.
Dit was het 368e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]
Bij rechthoekige reliëfs in zulke formaten denk ik als eerste aan een metope, het decoratieve vulstuk tussen twee trigliefen in een Dorisch fries, maar dat is hier niet aan de orde ?
Gladiatoren op een fries? Ze waren populair, maar niet respectabel. Ik zou verhevener taferelen verwachten op gebouwen: mythologie of keizerlijke propaganda. Of er moest iemand een hele chique ludus hebben neergezet.
Deze reden waarom JonaL nooit de hoop hoeft op te geven is volledig off-topic:
https://www.nature.com/articles/d41586-020-01454-x
Beter laat dan nooit.
Mooi stukje Svenja!
Er mist een t in het cursiefje over Svenja.
Mooi stukje idd!
Inderdaad, *reedt moet *treedt zijn in het cursieve deel. En haal dan daarvoor ook even het woordje *in weg 😉
Vebeterd, dank!
Gek dat Hollywood dat idee van een vrouwelijke gladiator nog niet heeft opgepikt.
Een ongeveer identieke afbeelding van twee strijdende gladiatoren is door mijn overgrootvader in 1894 gevonden bij de verbouwing van zijn huis op het Onze Lieve Vrouweplein in Maastricht. Mogelijk betreft het hier ook twee vrouwelijke gladiatoren. De lichaamsbouw en de stand van de benen doet volgens sommigen vrouwelijk aan. Het is in dat geval de enige vondst daarvan in Europa. Het toont het einde van een gladiatorengevecht. De steen is toen geschonken aan het nu helaas opgeheven Maastrichts Historisch Museum. Ik heb hier nog een afbeelding van.
Vrouwelijke gladiatoren? Nooit geweten… En dan het hiaat in de kennis kunnen opvullen via zo’n informatief en leesbaar stuk. Leve de Mainzer Beobachter en dank, Svenja!
PS bij toevoeging tussen haakjes: mag het ook treedt zijn? reedt staat zo raar.
Toch wel; Amazons and Gladiators. Ken je klassiekers!
Ik heb het altijd vrij vreemd gevonden dat de Romeinen er geen enkele moeite mee hadden om tijdens hun dagje uit mensen elkaar in stukken te zien hakken, levend te laten verbranden of aan de leeuwen gevoerd te zien worden, maar gruwden bij de gedachte dat christenen aan kannibalisme (hosti/transsubstantiatie) zouden doen…
Ik zou dat toch wat nuanceren… Ik vrees dat het ergens des mensen is jammer genoeg… Waarom zouden mensen vandaag anders nog naar horrorfilms kijken bijvoorbeeld, of zijn er nog steeds luiden die er genoegen aan hebben (verboden) honden- of hanengevechten te volgen?
Dat transsubstantiatie werd begrepen als kannibalisme heb ik echter nog nergens gelezen, maar kan een persoonlijk hiaat of lacune in kennis zijn…
Verder zou ik die Christenen in algemene zin niet te veel lof toezwaaien… Christenen kwamen even goed -zij het in Nederland of België- tot in de negentiende eeuw naar openbare terechtstellingen kijken… In wezen is dat krek hetzelfde…
Waarmee ik hierover niet wens een moreel oordeel te poneren, maar eerder een analyse probeer te maken van de menselijke hang naar geweld- en sensatiezucht…
Ik zwaaide de christenen geen lof toe, ik maakte gewoon een opmerking over de Romeinse moraal. Dat het kijken naar oorlogs- of geweldsfilms in feite hetzelfde is als een dagje Flavisch Amfitheater heb ikzelf al eens in een opinieartikel en een boek gezegd- de mens is in wezen altijd hetzelfde gebleven, of hij zich nu hulde in toga of t-shirt…
Dan vergeet je wel iets heel belangrijks: het maakt nogal een verschil of al dat geweld echt is of gespeeld.
“apeluthesan” betekent “zij werden vrijgelaten”. Het waren dus slavinnen. Ik denk niet dat je dit kunt vergelijken met een serieus gladiatorengevecht: het gebrek aan bescherming van de dames (nog eens verduidelijkt door de liggende helmen) duidt denk ik meer op een ‘praelusio’ in de vorm van een Amazonengevecht, een opwarmertje met stompe of houten wapens voordat het echte bloederige werk begon — van de heren. Het heeft kennelijk wel indruk gemaakt, vandaar de steen ter meerdere glorie van de opdrachtgever van deze spelen. Dat geeft al aan dat dit zelden voorkwam.
Één zwaluw maakt nog geen zomer. Heb je meer voorbeelden van vrouwelijke gladiatoren Svenja? Of staat deze afbeelding op zichzelf. Kun je wel iets generieks zeggen over vrouwlijke gladiatoren?
Waar komt toch dat rare woord generiek vandaan dat ik ineens overal hoor?