In 340 v.Chr. intervenieerde het Perzische Rijk in Europa. Drie legers staken de Hellespont en Bosporus over en ondersteunden de stad Perinthos, die werd belegerd door de Macedonische koning Filippos II. De gebeurtenis zal weinigen hebben verbaasd. De Perzen hadden niet lang daarvoor, toen de Atheners wat al te machtig dreigden te worden, namelijk al gedreigd tweehonderd oorlogsbodems naar het Egeïsche Zee-gebied te sturen, wat de Atheners schielijks had doen inbinden. Ook Filippos nam zijn verlies – de tweede nederlaag in een koningschap dat al twintig jaar duurde – maar stuurde vanaf dat moment aan op een vergeldingscampagne in Azië.
Daartoe lokte hij eerst een conflict uit met Athene en Thebe, die hij vernederde in de slag bij Chaironeia (338). Vervolgens dwong hij de Griekse stadstaten zijn bondgenoten te worden in een campagne naar het oosten. Onnodig te zeggen dat de soldaten die zo mee zouden gaan, in feite als gijzelaars instonden voor rust in hun moedersteden.
Nu de Perzen geen potentiële bondgenoten meer hadden in de Macedonische achtertuin, kon de oorlog beginnen en de voorhoede was al in Azië toen Filippos in 336 werd vermoord door een hoveling met een persoonlijke grief. De kroonprins, Alexander, nam de oorlog over en stak in 334 de Hellespont over. Een plaatselijk leger werd zonder veel problemen aan de Granikos verslagen en alleen de belegering van Halikarnassos zorgde daarna voor vertraging. In de loop van 333 rukte Alexander dwars door het huidige Turkije op naar het oosten, tot hij begin november stuitte op het leger van de Perzische koning Darius III.
De Slag bij Issos
De slag bij Issos, waarin de Macedoniërs de effectieve kern van het Perzische leger vernietigden, heeft altijd tot de verbeelding gesproken en hierboven ziet u het schilderij dat Albrecht Altdorfer er in 1529 aan wijdde. (Als ik het me goed herinner, hangt het in de Pinakotheek in Munchen tegenover het beroemde zelfportret van Altdorfers stads- en tijdgenoot Albrecht Dürer.) Altdorfers doek lijkt natuurlijk minder op de historische veldslag dan op een steekspel aan het Habsburgse hof, met Alexander die middenin het schilderij met gevelde lans achter Darius aan gaat.
Het leuke is het landschap. Middenin de zee is het eiland Cyprus te herkennen, met daar boven de zeven armen van de Nijldelta en de Rode Zee. Als we links naar boven gaan – zeg maar door de kloof tussen de rots helemaal links en de berg met het kasteel erop – zien we de monding van de rivier Orontes, de berg Kasios en het Libanongebergte, dat overgaat in het hoogland van Juda. Altdorfer beschikte over een redelijke landkaart van het Nabije Oosten.
Toren van Babel
Een aardig detail is helemaal links te zien: Babylon, weergegeven als een drie centimeter hoge spits. In een tijd waarin de Toren van Babel meestal werd weergeven als een soort Europese kerktoren – hier heeft u wat voorbeelden uit de Late Middeleeuwen en Renaissance – en vóórdat Breughel de massieve ronde vorm introduceerde, is Altdorfers ranke toren een buitenbeentje.
Ik heb weleens horen vertellen dat hij beschikte over een beschrijving van de minaret van de Grote Moskee van Samarra, gebouwd in de negende eeuw. Dat zou zomaar eens waar kunnen zijn. Verschillende westerse reizigers, zoals Niccolò da Conti, waren langs de Tigris en Samarra naar Bagdad gereisd. Westerse beschrijvingen van de minaret uit de tijd van de Renaissance ken ik niet, maar dat er een aanzienlijke kennisoverdracht is geweest, staat niet ter discussie. Een bekend voorbeeld is hoe Copernicus het Tusi-koppel blijkt te kennen, een vondst die zó specifiek is dat ze niet twee keer kan zijn gedaan.
Kortom, ik wil niet uitsluiten dat Altdorfer een moskee nam als model voor de Toren van Babel.
Naschrift 18 november 2021
Afgelopen oktober bezochten we de minaret van Samarra en we maakten er een filmpje.
Over dat Tusi-koppel.
De binnenkant van de grote cirkel is twee keer zo groot als de buitenkant van de kleine cirkel. Maar tijdens een omwenteling correspondeert elk punt van de kleine cirkel met slechts één punt van de grote cirkel. En dus moeten beide cirkels evenveel punten hebben.
Neen, maar ik begrijp wat u bedoelt!
Als u de grote cirkel denkbeeldig doorknipt en rechtstrijkt, zult u de kleine cirkel 2 rondjes zien draaien voordat hij bij het einde is.
Feitelijk doet de kleine cirkel dit ook als de grote cirkel niet is doorgeknipt, en raakt hij dus tweemaal alle “punten” van de grote cirkel (al kan men niet over een eindig aantal punten spreken, maar dat is weer een ander verhaal).
Anders gezegd; stel ik smeer de binnenzijde van de grote cirkel in met inkt, en de kleine is blanco. De kleine cirkel is beneden en ik start met draaien… dan is de kleine cirkel bovenin al volledig met inkt bedekt! Ben ik nu weer opnieuw beneden, dan heeft de grote cirkel al zijn inkt afgegeven, en is de kleine cirkel voorzien van een dubbele laag inkt!
Yeeee…
+1.
Oh ja. Ik had het gezien als ik beter op de animatie had gelet. Daarin is duidelijk te zien dat de straal van de kleine cirkel zowel de boven- als onderkant van de middellijn van de grote cirkel raakt. Twee keer en dus twee omwentelingen.
De omtrek van een cirkel is evenredig met de straal van de cirkel: 2xPIxR. Dus een twee keer grotere straal betekent een twee keer grotere omtrek. Die omtrek krijg je door het oppervlak PIxRxR naar R te differentiëren; als je R een heel klein beetje groter maakt met dR, dan is de toename van het oppervlak gelijk aan de omtrek maal dR.
Je kunt geen punten ’tellen’ op een lijn zoals een cirkelomtrek. Toch kan je een 1:1 correspondentie vinden tussen elk punt op de grote cirkel en een punt op de kleine: plaats ze maar eens concentrisch, en teken een straal van de grote cirkel, dan zie je het vanzelf zonder ingewikkelde redeneringen.
En áls dat zo was (dat Albrecht A. een minaret -en dan nog een a-typische ook!- als voorbeeld nan), wat dan nog?
Het veranderde de loop der geschiedenis niet echt, he?
*nam
Moet dat dan?
Verandert uw reactie bv. wel echt de loop der geschiedenis?
Zo ja, dan wil ik daar graag meer van weten.
Gelukkig hoeven blogstukjes de loop van de geschiedenis niet te veranderen om interessant te zijn.
+1.
Beste Jona,
Eigenlijk ben ik nog niet overtuigd van de identificatie van de toren in de verte met de toren van Babel en helemaal niet met de minaret van Samarra. Het zou overtuigender zijn als er ook etsen te vinden zouden zijn waarop de toren van Babel afgebeeld als deze minaret. Maar ik neem aan dat je dit niet allemaal zelf verzonnen hebt. Kan je nog een voetnoot plaatsen?
Gr. JdP
Als je schildert naar de natuur verandert een schilder meestal verschillende details. Dat komt omdat ie een bepaalde harmonie in z’n werk wil hebben, bv. schoorstenen staan op de verkeerde plek , kleuren kloppen niet of verhoudingen staan uit hun verband etc. Je kan heel vaak niet vertrouwen op de afbeelding.