Het Mausoleum van Halikarnassos

Reconstructie van het Mausoleum van Halikarnassos (Bodrum)

Voor ik mijn blogje van vandaag begin: mijn driemaandelijkse oproep om een  petitie te tekenen voor een bedreigde academische instelling of een oudheidkundig museum is vandaag daar. Het gaat dit keer om museum Het Pakhuis in Ermelo, met een mooie archeologische collectie. Eerst even tekenen, daarna verder lezen. Dank u wel.

***

Ik ken maar weinig gebouwtypen die zijn vernoemd naar een persoon. Eigenlijk maar één: het mausoleum is vernoemd naar Maussolos. Hij was van 377 tot 353 v.Chr. satraap van Karië, het zuidwesten van het huidige Turkije. Zijn hoofdstad was Halikarnassos, de moderne badplaats Bodrum, dat hij grondig vernieuwde. In de toenmalige wereld was het gebruikelijk dat stadstichters een graf op de markt kregen – en dit gebeurde dus ook met Maussolos. Het door zijn echtgenote en opvolger Artemisia gebouwde Maussolosgraf ofwel Mausoleum in Halikarnassos zou worden gerekend tot de Zeven Wereldwonderen.

Lees verder “Het Mausoleum van Halikarnassos”

De zeven wereldwonderen

De piramiden van Giza zijn het enige van de zeven wereldwonderen dat nog iets voorstelt.

De oudste vorm van wetenschap, nog ouder dan het herkennen van patronen, is het maken van lijstjes. We kennen uit het oude Nabije Oosten opsommingen van houten voorwerpen, van steden, van gebeurtenissen, van woorden in vreemde talen en van pythagorese getallen, en we spreken wel van Listenwissenschaft. De Nederlandse geleerde M.A. Beek opperde eens dat die lijstjes “wijsheid” heetten en dat de Bijbelse constatering dat koning Salomo “veel wijsheid” bezat, niets meer is dan een verwijzing naar een grote mand vol kleitabletten.

Hellenistische lijsten

De oude Grieken deden hetzelfde. In HomerosIlias vinden we de Scheepscatalogus, in de Odyssee een overzicht van vrouwen die iets met Zeus hebben gehad en HesiodosTheogonie is een schitterende lijst van goden en godinnen. Ik vertelde al eens dat in de hellenistische tijd lijsten ontstonden van bewonderenswaardige en navolgenswaardige Griekse auteurs, onderverdeeld naar genre (epische dichters, tragische toneelschrijvers, geschiedschrijvers enz.).

Lees verder “De zeven wereldwonderen”

Alexander de Grote: de eerste veroveringen

Alexander de Grote: de Azara-herme is het enige tijdens zijn leven gemaakte portret. Nu te zien in het Louvre, Parijs.

Het is met Alexander de Grote zoals met elke biografie: we moeten beginnen bij de ouders van de gebiografeerde. Wie daar iets over weet, begrijpt de achtergronden van het leven waarover je begint te lezen. Zeker bij Alexander is nuttig te weten dat zijn vader Filippos koning was van Macedonië. Hij had dit achtergebleven gebied gemoderniseerd en veranderd in een sterke staat met een machtig leger. Dat hij al vroeg de goudmijn van Amfipolis had bemachtigd, hielp daarbij buitengewoon. Verder had hij een agressieve buitenlandse politiek gevoerd. Ik noemde zijn interventie in de Derde Heilige Oorlog al. Ieder jaar trok hij ten strijde, steeds keerde hij terug met buit en daar liet hij de Macedonische aristocraten in delen. De gouden voorwerpen in het archeologische museum in Thessaloniki zijn de erfenis. Simpel samengevat: externe expansie garandeerde interne consolidatie, waardoor een achtergebleven regio veranderde in een sterk koninkrijk. Kortom, een “vroege staat”, om de term van Hans Claessen te gebruiken.

Het begin van de oorlog

In 340 v.Chr. was een conflict ontstaan met de Perzen. Filippos zag een kans, zeker toen twee jaar later koning Artaxerxes III Ochos overleed. Een burgeroorlog tussen Artaxerxes IV Arses en de satraap van Armenië was het gevolg, met hier en daar lokale opstanden. Uiteindelijk zou de Armeense satraap onder de naam Darius III Codomannus de oorlog winnen, maar zover was het nog niet. Filippos stuurde zijn voorhoede dus naar Azië, maar hij werd vermoord voordat hij zelf kon vertrekken (336).

Lees verder “Alexander de Grote: de eerste veroveringen”

Zesmaal werelderfgoed: West-Turkije (1)

De rotsachtige kust van Lycië

Ik kreeg de vraag voorgelegd wat je op een reis door Turkije kunt bekijken. Wat valt er zoal te zien? Simpel, denk je, maar het antwoord, oef, dat is lastig. Het probleem is dat Turkije asociaal veel erfgoed bezit. Elke antieke cultuur heeft er sporen nagelaten en vervolgens waren en de Byzantijnen, de Seljuken en de Ottomanen. Er is dus gewoon teveel om te bekijken. Ik zal daarom niet één maar vijf overzichten geven, waarbij ik aanteken dat mijn laatste bezoek aan dat mooie land alweer enige tijd geleden is. Achtereenvolgens: de westkust (vanmorgen en vanmiddag), het centrum (zaterdag), het oosten (volgende week woensdag) en Istanbul (donderdag). U krijgt in totaal vijftien maal werelderfgoed te zien. Fasten your seatbelts, here we go.

Lycië

Mijn eigen eerste bezoek aan Turkije begon op de luchthaven van Dalaman, waar we een auto huurden. Het is een mooi vertrekpunt voor een bezoek aan Lycië. Dat is het bergachtige zuidwesten van Turkije, met een rotsige kust en enkele havensteden, die bloeiden doordat er nauwelijks alternatieve aanlegplaatsen waren. Want de kust was dus rotsig. Beroemd zijn de Lycische rotsgraven.

Lees verder “Zesmaal werelderfgoed: West-Turkije (1)”

Het leven van Herodotos

Modern portret van Herodotos (Bodrum)

[Tweede van zeven stukken over de Griekse onderzoeker Herodotos van Halikarnassos. Het eerste deel was hier.]

Over het leven van Herodotos is weinig bekend. Onze belangrijkste bron is het boek dat hij schreef, de Historiën. Het woord zou pas later “geschiedenis” gaan betekenen; in de vijfde eeuw v.Chr. betekende het nog “onderzoeksverslag”. Deze opmerkelijke tekst bevat enkele aanwijzingen die ons helpen de contouren van het leven van de schrijver te schetsen.

Halikarnassos en Thourioi

Zoals uit de hierboven geciteerde proloog blijkt, kwam Herodotos uit Halikarnassos, het huidige Bodrum in het zuidwesten van Turkije. Niet ver van Herodotos’ geboortestad ligt het eiland Samos, dat in de Historiën zo’n prominente plaats inneemt, dat wel is aangenomen dat Herodotos er verscheidene jaren heeft doorgebracht. Dat geldt voor Athene: Herodotos kent de belangrijkste Griekse stad van zijn tijd goed en kan er enige tijd hebben doorgebracht.

Lees verder “Het leven van Herodotos”

Hermafroditos

Wandschildering van een hermafrodiet (Museo Barracco, Rome)

Ten westen van de haven van Halikarnassos (het huidige Bodrum) ligt de heuvel Salmakis, waar in de Oudheid een zoetwaterbron was. Hier leefde, volgens een plaatselijke mythe, de waternimf Salmakis. Het arme meisje werd verliefd op Hermafroditos, een jongen waarvan u al vermoedde dat hij de zoon was van Afrodite en Hermes. Met goddelijke voorouders kon hij niet anders dan een buitengewoon knappe verschijning zijn. De Romeinse dichter Ovidius vertelt dat Salmakis hem aanrandde, dat hij zich verzette, dat zij de goden smeekte om zich met hem te mogen verenigen en dat de twee wezens versmolten tot één, tweeslachtig wezen (Metamorfosen 4.285-388).

Hermafroditisme

De mythe diende om mensen met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken te typeren. Ons woord “hermafrodiet” komt er natuurlijk vandaan. Diodoros van Sicilië legt in zijn Wereldgeschiedenis 4.6.5 uit hoe men zulke mensen destijds zag:

Lees verder “Hermafroditos”

Vrouwelijke gladiatoren

Gladiatrices op een reliëf uit Halikarnassos (British Museum, Londen)

Het bovenstaande tweede-eeuwse reliëf, 64 bij 79 centimeter, is gevonden in Halikarnassos (het huidige Bodrum in het zuidwesten van Turkije) en is te zien in het British Museum in Londen. We zien twee vrouwelijke gladiatoren in gevechtshouding tegenover elkaar staan en we mogen aannemen dat een reële situatie is afgebeeld die ooit heeft plaatsgevonden tijdens een munus, “gladiatorenshow”. Beide krijgers zijn hetzelfde uitgerust met een groot schild en een kort zwaard. Hun kapsels stellen ons in staat het tweetal te identificeren als vrouwen en de inscriptie vermeldt hun namen: Amazon en Achillia. Gladiatoren namen wel vaker Griekse mythologische namen aan als noms de guerre.

Omdat ze hetzelfde zijn uitgerust, hebben ze vrijwel zeker gevochten als provocatores, waarbij de twee strijders identiek waren bewapend. (Veel gebruikelijker was dat ze verschillende wapens droegen, zoals een secutor met een schild en zwaard tegen een retiarius drietand en net.) De vrouwen missen echter de borstplaat die voor een provocator typerend is, maar dit moet zijn omdat ze verondersteld werden Amazones na te spelen, die volgens de antieke opvattingen vochten met ontbloot bovenlijf.

Lees verder “Vrouwelijke gladiatoren”

Achaimenidenvaas

Achaimenidische vaas (British Museum, Londen)
Achaimenidische vaas (British Museum, Londen)

Mijn zakenpartner fotografeerde de bovenstaande vaas in het British Museum. Het voorwerp is zo’n dertig centimeter hoog en is ontdekt in het Mausoleum van Halikarnassos, de monumentale tombe die ooit is gebouwd voor de satraap van zuidwest-Turkije, Maussolos. Van dat gebouw, een van de zeven wereldwonderen, is helaas weinig meer over, maar de vaas maakt veel goed.

Om te beginnen is het materiaal, een soort calciet, afkomstig uit Egypte. De inscriptie is echter Perzisch en kun je met enige fantasie wel vertalen:

Xšayarša xšayathiya vazraka

Lees verder “Achaimenidenvaas”