De uitdrukking “graphic novel” is populair gemaakt door Will Eisner, die zijn beroemde Contract With God niet wilde typeren als stripverhaal. Het was literatuur. Ik hoef niet uit te leggen dat beeldverhalen niet onderdoen voor de Erkend Grote Klassieke Romans. De Nobelprijs voor de Letteren had best eens mogen gaan naar bijvoorbeeld Art Spiegelman (voor Maus). In Nederland zou Kraut van Peter Pontiac de P.C. Hooftprijs hebben mogen krijgen.
Ik weet niet of ik die onderscheiding zou toekennen aan Multatuli’s Max Havelaar. De graphic novel van Eric Heuvel (die eerder De meimoorden tekende) en Jos van Waterschoot. Dat bedoel ik niet ironisch, in de zin van “eigenlijk weet ik het wél – dit is een slecht boek dat geen onderscheiding verdient”. Ik weet werkelijk niet goed wat ik ervan moet denken, behalve dan dat het project minimaal waardering verdient. Zoveel graphic novels hebben we in ons land nou ook weer niet.
Scenario
De Havelaar is bovendien een tekst waar menigeen al een beeld van en favoriete passages in heeft. Welke keuze je als bewerker ook maakt, je zult lezers teleurstellen. Ikzelf houd bijvoorbeeld van het Pak van Sjaalman en van dominee Wawelaar, twee delen die scenarist Van Waterschoot (voormalig conservator van het Multatuli-huis) heeft geschrapt. Elke lezer zal zo wel een geliefd gedeelte missen. Het is onvermijdelijk voor een goed scenario. Moed kan Heuvel en Van Waterschoot dus niet ontzegd worden.
Ik vermoed overigens dat ze de graphic novel niet in de eerste plaats maakten voor mensen die Multatuli’s origineel al kenden. Eerder lijkt het scenario geschreven om jonge mensen kennis te laten maken met de beroemde roman. Het verhaal van Saïdjah en Adinda is bijvoorbeeld naar voren gehaald, zodat de lezer meteen begrijpt wat de repressie in Indië inhield.
Aan het einde van het boek is er het beroemde deel waarin Multatuli zich rechtstreeks tot koning Willem III wendt. “Ik zal gelezen worden!” Hier wordt de lezer, als die het nog niet had begrepen, duidelijk dat de Havelaar geen fictie is. Heuvel en Van Waterschoot nemen de vrijheid Multatuli onaangekondigd te laten binnenvallen bij Droogstoppel. De auteur geworden oud-gezagsdrager vertelt hoe hij naar Europa terugkeerde en een uitgever vond. De overgang van gefictionaliseerd verhaal naar pamflet die in Multatuli’s Havelaar aanwezig is, wordt dus op een iets andere manier gerespecteerd.
En toch
Zie ik het goed, dan is er bij de uitwerking van een scenario iets verkeerd gegaan, want uiteindelijk overtuigt deze graphic novel niet. Ik bleef maar kijken naar de plaatjes en constateerde vol bewondering hoe goed alles was gedocumenteerd, maar deze Max Havelaar ontroerde me almaar niet – hoewel het verhaal van Saïdjah en Adinda toch een gegarandeerde tearjerker is. Ik heb desondanks geen seconde medelijden gevoeld met de Javaan.
Soms ergerde het verhaal me zelfs. Havelaars echtgenote Tine is wat nuffig getekend. Als je de titelheld gelijkstelt aan Douwes Dekker, kun je Si Oepi Keteh niet typeren als “een arm inlands weeskind waarvoor [Havelaar] zorgde”. En je verpest het effect van
een dorp dat pas veroverd was door het Nederlandse leger en dus in brand stond
als je “dus” kapitaliseert. Zie de tekening hierboven.
Urgentie
En aan het einde vlamt de graphic novel niet. Het adres aan de koning is gewoon tam, niet de mokerslag waarmee Multatuli erin hamert dat DE JAVAAN WORDT MISHANDELD. Ja, de overgang van gefictionaliseerd verhaal naar pamflet is gerespecteerd, maar een fellere stijl zou de urgentie van Multatuli’s epiloog vermoedelijk beter hebben laten overkomen. Heuvel, die op zijn website voorbeelden geeft van zijn vroege werk, heeft daarvoor voldoende in zijn mars.
Dat laat onverlet dat Multatuli’s Max Havelaar. De graphic novel onmiskenbaar met liefde en oog voor detail is gemaakt. Het is echter geen politieke aanklacht meer. Het is een bewerking van een beroemd boek. Hoe het zijn angel heeft verloren, ik krijg er de vinger niet achter, maar er had meer in gezeten.
Dank Jona, hiermee doe je deze uitgave recht.
Als jouw voorbeeld representatief is voor het hele boek dan schenden de auteurs de regel “show, don’t tell”. Al dat geuitleg in visueel opdringerige tekstkaders maken van een strip een geïllustreerde tekst, belemmeren de ‘flow’ en scheppen afstand.
Daar ben ik het helemaal mee eens! Als ik al die lappen tekst zie, haak ik meteen af. Dan lees ik wel een boek! En daarom ben ik ook niet zo’n liefhebber van het verstrippen van literatuur. Ik hou meer van tekenaars als Hermann en Derib die hun eigen verhalen vertellen, soms in hele pagina’s met niet of nauwelijks tekst.
Misschien moet de conclusie zijn dat juist Max Havelaar zich slecht laat hertalen/ verfilmen/ vermusicallen/ verstrippen. Het boek is geen roman, maar een aanklacht, en dat in Multatuli’s onnavolgbare stijl. Juist die stijl bepaalt de aanklacht. Elke verandering erin maakt het boek tot het verhaal dat het niet is.
Gegeven dit uitgangspunt, is Jos van Waterschool er voor mij beter dan anderen in geslaagd de essentie van Multatuli’s boek in een ander medium navoelbaar te maken.
Dank voor dit informatieve blog
JonaL schrijft een informatief blog. Er bestaan vele verfilmingen van romans. Die filmen hebben een zelfstandig kwaliteit, het best te beoordelen zonder kennis van de roman. Hetzelfde geldt voor graphic novels als vertekening van een klassieke roman. Het werk van Eric Heuvel is aan mij daarom niet besteed. Ik heb de Max Havelaar verscheidene keren gelezen en hou van zijn persiflages van personen, Droogstoppel voorop, het pak van Sjaalman (De Gids heeft ooit een nummer gewijd aan besprekingen van alle onderwerpen, een ware krachttoer), zijn toespraak Hoofden van Lebak en nog veel meer. Het verhaal van Saïdjah en Adinda heb ik alleen de eerste keer gelezen daarna heb ik het altijd overgeslagen. Ik geloof het wel. Terwijl Mauss een verpletterend origineel meesterwerk is, beperkt Eric Heuvel zich tot het vertekenen van een klassiek literair meesterwerk. Dat is jammer, zijn vak kent hij wel, als hij die tekstblokjes niet gebuikt. Laten we hem met z’n allen toewensen dat zijn volgende graphic novel een zelfstandig, origineel meesterwerk wordt.
Hoe het m.i. wel kan een meesterwerk omzetten in een graphic novel is hoe Dick Matema, ‘De Avonden’ van Gerard Reve in een beeldverhaal toont. Niets van de oorspronkelijke roman wordt weggelaten. De tekeningen visualiseren de mistroostige beklemmende, verstikkende sfeer die uit het boek ‘spreekt’. Zeker voor lezers met iets minder verbeeldingskracht is dit boek een welkome aanvulling. Doordat het met respect voor het origineel gemaakt is (geen scene, geen komma, geen punt wordt weggelaten) is het, dunkt mij, ook toegestaan dit beeldverhaal op de (verplichte) leeslijst te zetten. De universiteit van Leuven stond/staat het in ieder geval toe, voor het vak naoorlogse Nederlandse Letterkunde, het beeldverhaal te gebruiken in plaats van de gedrukte romantekst zonder beeld.
Als er in het beeldverhaal van De Avonden geen scène, geen punt en geen komma is weggelaten, wat is er dan zo bijzonder aan het feit dat de Leuvense universiteit die versie toelaat naast ‘de gedrukte romantekst zonder beeld’?
Aan @Wilfried. Voor het vak Nederlandse Letterkunde dient de originele tekst bestudeerd te worden. Tekenaar Dick Matema heeft de originele tekst van ‘De Avonden’ gehandhaafd en het verhaal alleen geïllustreerd met tekeningen (overigens zeer beeldend). ‘Multatuli’s Max Havelaar. De graphic novel’ van Eric heuvel & Jos van Waterschoot is een bewerking; er worden delen weggelaten: de originele tekst wordt geweld aangedaan. Dit boek zal dus, naar mijn mening, voor de studie van het vak Nederlandse Letterkunde niet gebruikt mogen worden als vervanging van de originele tekst van Multatuli.
@Paulke. O, ik dacht dat U het had over de versie van Matema