Het is bijna ondoenlijk om uit de tweeënvijftig romans die Simon Vestdijk (1898-1971), de man die volgens Roland Holst “sneller schrijft dan God kan lezen”, en waarvan er zevenentwintig in mijn boekenkast terecht zijn gekomen, er één favoriet uit de kiezen. Na een dag strepen in een longlist hield ik deze titel over: De held van Temesa (1962), waarvan hierbij de kaft van de eerste druk. Dit boek is naast Aktaion onder de sterren en De verminkte Apollo de derde en laatste van de ‘Griekse romans’ van Vestdijk en is gebaseerd op historische en mythische gegevens.

De Griekse stad Temesa, later genoemd Tempsa, heeft echt bestaan, al lag het niet in het huidige Griekenland maar in het in die tijd door de Grieken gekoloniseerde deel van Italië. De stad wordt genoemd o.a. door Homeros, Strabo en de geograaf Pausanias (ca 115-180 na Chr.). De toenmalige ligging is tot op heden niet achterhaald, maar de stad moet aan de Tyrreense Zee gelegen hebben, het deel van de Middellandse Zee dat ingeklemd wordt door de zuidkust van de laars van Italië en de eilanden Sicilië, Corsica en Sardinië.

Van Pausanias kennen we de mythe van de ‘Held van Temesa’, één van de zeelieden van Odysseus. Odysseus kwam tijdens zijn omzwervingen na de val van Troje in Temesa terecht. De bewuste zeeman verkrachtte in een dronken toestand een lokaal meisje en als straf werd hij door de plaatselijke inwoners gestenigd. De gestenigde zeeman keerde echter terug als demon met de naam ‘de Held’ en begon als wraak de inwoners van Temesa willekeurig te doden. Op last van de Pythia bouwden de inwoners van Temesa een tempel voor de demon en beloofden hem elk jaar het mooiste maagdelijke meisje van de stad aan hem te offeren. De ‘Held’ ging hiermee akkoord en hij stopte met moorden.

Vlak voor een nieuw offer arriveerde in 484 voor Chr. Euthymus van Locri, een Olympische bokser, in Temesa. Hij werd verliefd op het meisje dat zwoer met hem te trouwen als hij haar kon redden. Als het meisje in de tempel geplaatst is in afwachting van de demon die haar komt opeisen, wacht de bokser de demon op. Als hij verschijnt verslaat Euthymus hem en de demon wordt nooit meer teruggezien. De bokser trouwde met het meisje en ze leefden nog lang en gelukkig. In de versie van Strabo heeft de zeeman/demon een naam: Polites. Het boek van Vestdijk is een herschrijving van deze mythe.

Vestdijk vertelt het verhaal in de ik-vorm door de ogen van de fictieve Plexippos, de laatste priester van de cultus van Polites. Niets is wat het lijkt, want de figuur van Plexippos blijkt een vat vol tegenstrijdigheden. Net als de andere ik-personages van Vestdijk is de priester niet bepaald een alwetende verteller. Plexippos laat wel een heel onbetrouwbaar licht schijnen op de nogal turbulente geschiedenis waarover hij vertelt en op zijn eigen rol daarin.

De lezer wordt daarmee ondergedompeld in een wereld vol van twijfel: misschien is de hele Polites-cultus wel een soort sublimatie van duistere en weggecensureerde wensdromen en dwangbeelden in het onbewuste van de Polites-volgelingen, Plexippos incluis. Onduidelijk blijft of Plexippos zelf wel gelooft in het feit dat de demon het geofferde meisje elk jaar komt opeisen. Vestdijk sleept de lezer mee in die twijfel op een haast magisch-realistische wijze. Hierdoor weet hij een ongelooflijke en stijgende spanning op te bouwen die culmineert in een even spectaculaire als dubbelzinnige ontknoping. Los van het feit dat ik altijd wel te porren ben voor een goeie mythe, dit laatste is precies waarom het boek een blijvende indruk op mij gemaakt heeft.

• Simon Vestdijk, De held van Temesa (€32,00)

[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging Hans Overduin alweer voor de derde keer in. Nogmaals dank Hans!]