De kans dat u ooit van de Kristallnacht hebt gehoord, is meer dan levensgroot. Dat u de naam Herschel Grynszpan kent, is daarentegen niet heel waarschijnlijk. Toch hebben die twee alles met elkaar te maken. De zeventienjarige Herschel Grynszpan schoot op 7 november 1938 in Parijs de Duitse ambassadesecretaris Ernst vom Rath neer en diens dood twee dagen later werd door de Nazi’s aangegrepen voor de pogrom in de nacht van 9 op 10 november.
Sidney Smeets, strafrechtadvocaat bij Spong advocaten in Amsterdam, schreef in 2013 het boek De Wanhoopsdaad over de lotgevallen van Herschel Grynszpan, de aanslag en de – uitgebreide – nasleep van de gebeurtenissen. Het is een bijzonder goed leesbaar boek, Smeets heeft een vlotte pen, dat keurig voorzien is van noten, een register en een bronnenlijst, incluis de nummers van de stukken in de geraadpleegde archieven.
Smeets, die naast rechten in Leiden ook geschiedenis in Utrecht studeerde, heeft zich er niet makkelijk van af gemaakt. Iedere betrokkene bij de aanslag, de Kristallnacht en de diverse rechtszaken die tegen Grynszpan zijn voorbereid (hij is uiteindelijk nooit berecht), krijgt uitgebreid aandacht en ook de gebeurtenissen zelf worden goed ingeleid, toegelicht en van een korte voorgeschiedenis voorzien. Tijdens het lezen van het derde en vierde hoofdstuk kreeg ik zelfs de indruk dat zijn tekst ook prima voldeed als eerste kennismaking met wat Nazi-Duitsland nu eigenlijk was.
Belangrijkste gebeurtenis uit het boek is een aanslag en advocaat Smeets besteedt in zijn boek dan ook veel meer dan je zou verwachten aandacht aan allerlei juridische details. Je zou een saai verhaal verwachten, maar niets is minder waar. Zo vond ik het persoonlijk erg leerzaam om te lezen dat een wet die de Nazi’s aannamen om Joden uit het onderwijs te weren, Gesetz gegen die Uberfullung deutscher Schulen und Hochschulen heette en Smeets biedt meer van deze verhullende pareltjes. Sowieso was dit het eerste verhaal dat ik ooit las waarin de juridische inkleding van de machtsovername door de Nazi’s uiteen werd gezet.
Ook de min of meer juridische behandeling van de voorbereidingen van het Franse strafproces, dat nooit doorging omdat de Duitsers Frankrijk binnen vielen, en die van het showproces dat de Nazi’s op touw zetten, en dat uiteindelijk strandde dankzij een meesterzet van Grynszpan (ik spoil even niet), werkt heel verhelderend en verveelt daardoor nooit.
Ik las dit boek over de Kristallnacht omdat ik me dat al vijf jaar lang voornam, maar schrijf er nu over omdat het boek me onverwacht aanzette tot denken over de actualiteit. De hele geschiedenis begint namelijk met 12.000 Poolse Joden die door de Nazi’s de Poolse grens overgezet werden en de Polen die weigerden ze op te nemen (de rest van Europa trouwens ook), waardoor de vluchtelingen strandden in een niemandsland zonder voorzieningen, waar ze door internationale privé-initiatieven ternauwernood in leven gehouden werden. Herschel Grynszpans ouders en zus zaten daar bij en hij meende een daad te moeten stellen.
Onwillekeurig moest ik denken aan gestrande Syrische vluchtelingen in Griekenland. Heel onwaarschijnlijk leek het mij niet dat bij een familielid ergens in Europa de machteloze stoppen een keer doorslaan. An accident waiting to happen zogezegd. En net als Grynszpan zal zo iemand al snel worden betitelt als ‘terrorist’. Als Smeets’ boek iets duidelijk maakt, dan is het wel hoe betrekkelijk zo’n etiket is.
Ik betwijfel of dat het doel van Smeets was in 2013. Het doel dat hij wél heeft, is feit van fictie scheiden rondom de aanslag en zijn dader. Er is namelijk (ik spoil weer even niet) ook nogal wat mythevorming gepubliceerd (en niet alleen door Nazi’s) rondom deze gebeurtenissen en Smeets rafelt die minutieus uiteen om uiteindelijk tot een alleszins nuchtere en logische conclusie te komen.
Was u ooit van plan zich te verdiepen in de Kristallnacht, neem dit boek.
- Sidney Smeets, De wanhoopsdaad (€12,99)
[Op mijn uitnodiging aan de vaste lezers van deze blog om geliefde boeken te delen, ging mijn goede vriend Richard Kroes alweer in, voor de derde keer alweer. Merci. Sidney Smeets is overigens bij de komende verkiezingen kandidaat voor de Tweede Kamer.]
Welja, geef een eventuele terrorist vooral bij voorbaat een excuus- kan er ook nog wel bij.
Knap hoe in één zinnetje duidelijk maakt geen benul te hebben van excuus, noch van oorzaak, noch van waarschijnlijkheid – met name de wet van de grote getallen.
Of probeert u weer eens tevergeefs grappig te zijn? Ik weet dat nooit zo goed bij u.
“Dat u de naam Herschel Grynszpan kent, is daarentegen niet heel waarschijnlijk.”
Als ik dit persoonlijk mag opvatten: deze waarschijnlijkheid is precies 1. Ik ken het verhaal al vele jaren. Zonder verder nog een letter verder te hebben gelezen kan ik al bevestigen dat het verhaal van de man in- en in triest is. Ik krijg onmiddellijk associaties met de vluchtelingenkampen op de Griekse eilanden.
Plus ca change, plus c’est la meme chose.
Des te treuriger dat de auteur kandidaat is voor een partij die al tientallen jaren haar kroonjuwelen verkwanselt, het onderwijs afbreekt en allerhande asociaal beleid ondersteunt (waardoor ikzelf bv. ruim een jaar voor de helft van het minimumloon heb gewerkt om daar vervolgens honderden Euro belastingnaheffing over te kunnen betalen) om maar in de regering te kunnen zitten.
Jan Terlouw heeft een keer opgemerkt dat hij naar links is opgeschoven op het politieke spectrum en niet omdat zijn opvattingen zijn veranderd.
“Jan Terlouw heeft een keer opgemerkt dat hij naar links is opgeschoven op het politieke spectrum en niet omdat zijn opvattingen zijn veranderd””.
Ja, de maatschappij is veranderd. De PvdA staat in de peilingen nu op 11 zetels, dat wil toch wel iets zeggen. Vergane glorie. In Duitsland doet de SPD het ook slecht; de bevolking weet niet meer wat de SPD eigenlijk wil. Dat komt doordat de moderne tijd laat zien dat de dromen van de sociaal-democratie door de globalisatie niet meer werken.
Maar de dromen van neoliberalisme werken ook niet. Dat zien we aan het wegbezuinigen van zorg, aan de toeslagenaffaire. Ik denk dat het terug te voeren is op het vallen van de Berlijnse muur, toen het leek alsof ideologieën dood waren en we allemaal een heerlijke welvarende liberale wereld tegemoet konden zien. En de PvdA is daarin meegegaan omdat het de tijdgeest was en heeft dus iedere keer als ze in de regering zat VVD-beleid uitgevoerd. Oew, ik was al bang dat als ik zou gaan reageren, ik het meer zou gaan hebben over politiek dan over het besproken boek.
De PvdA gaat dus mee met de tijdgeest. Daarmee wordt de PvdA overbodig.
Een beetje slordig: Uberfulling moet natuurlijk Überfülling zijn. Ik had weleens een positieve bespreking van het boek gezien, maar het lezen kwam er niet van. Met deze positieve en informatieve bespreking is het besluit niet moeilijk om dat alsnog te doen. Bovendien interesseert
die periode me enorm. De veronderstelling over een Syrische vluchteling lijkt mij inderdaad niet onwaarschijnlijk. Het is te hopen van niet.
Het eindigt des weiteren op -ung, niet op -ing.
He vervelend. Je hebt natuurlijk gelijk.
“kreeg ik zelfs de indruk dat zijn tekst ook prima voldeed als eerste kennismaking met wat Nazi-Duitsland nu eigenlijk was”. Dat is natuurlijk zo. Je moet eigenlijk Duitse geschiedenisboeken lezen om dat te begrijpen. Nederland is wat dat betreft zeer naïef. Dat levert ook de vaag op wat in de boektitel met “ontketende” wordt bedoeld. Was die jongeman verantwoordelijk voor de Kristallnacht, of maakten de nazi’s gewoon misbruik van die aanslag?
Ter vergelijking: https://www.dagelijksestandaard.nl/2021/01/vreselijkeeerwraak-syrische-vrouw-28-geboeid-en-vervolgens-door-het-hoofd-geschoten/
Heeft die jongedame haar eigen dood ontketend?
Dit bewijst voornamelijk dat we moeten oppassen met vergelijkingen tussen wat er nu gebeurt en wat er tachtig jaar geleden gebeurde. Richard legt een link tussen Joodse vluchtelingen van toen en Syrische vluchtelingen van nu, maar dingen als eerwraak kwamen voor zover ik weet bij de Joden in Europa niet voor.
Dat was ook niet mijn vergelijking. Ik bedoelde meer: wat is verantwoordelijkheid? Was die aanslag in Parijs nu terecht of niet? Hangt dat af van de vraag of de nazi’s er misbruik van maakten? Ik meen dat die Syrische jongedame recht had op een eigen leven. Het zegt ook wel iets over de Islam als maatschappij model.
Of liever, hoe traditioneel islamitische waarden botsen met moderne waarden.
Ja, dat ook, maar het blijft een afgrijselijke moord. Die familie moet het land uitgegooid worden.