Voordat hij in de zomer van 480 v. Chr. Thessalië binnenviel, verzamelde de Perzische koning Xerxes zijn troepen in Therma (het huidige Thessaloniki). Bij het zien van de toppen van Olympos en Ossa, besloot hij de kloof tussen de twee bergen, het Tempe-ravijn waarover ik al eens blogde, te bezoeken. Een van de redenen was om de weg te verkennen. De Griekse onderzoeker Herodotos geeft echter ook een tweede motief aan: de grote koning had grote bewondering voor de grote werken van de natuur.
Het koninklijk bezoek biedt Herodotos de gelegenheid om uit te weiden. Verwijzend naar een oude mythe dat de god Poseidon de kloof van Tempe zou hebben geschapen, merkt hij op dat dit een redelijke verklaring is. De dichter Homeros had Poseidon immers de “schudder der aarde” genoemd, en het lag volgens Herodotos voor de hand dat deze kloof door aardbevingen was ontstaan. Hoewel hij zich vergist – Tempe is in feite ontstaan door erosie – geeft hij er blijk van zich bewust te zijn van het feit dat het oppervlak van de aarde sinds het ontstaan van de wereld is veranderd. Dat is nogal een inzicht.
Xerxes zelf bewonderde de vallei, net zoals hij ooit een plataan had bewonderd, ergens langs de weg naar Sardes, en zelfs een van zijn soldaten had opgedragen deze te bewaken. Het is gemakkelijk om een bijna moderne opvatting te herkennen van natuurschoon.
Er kan echter ook een religieus aspect zijn geweest. Volgens het Perzische scheppingsverhaal was er ooit één volmaakte boom geweest, totdat een duivelse kracht de integriteit van de oorspronkelijke schepping had aangetast. Misschien herkende Xerxes, de koninklijke toerist, in die boom een aspect van zijn oorspronkelijke schoonheid.
Als deze interpretatie juist is, kan Herodotos’ commentaar heel goed teruggaan op een debat aan het hof van Xerxes: kijk naar deze kloof, een bovennatuurlijke vernietiger moet de vroegere pracht hebben vermorzeld, waardoor deze ruwe rotsen ontstonden. Als dat zo is, dan is de geologie begonnen toen Perzische toeristen debatteerden over kosmologie.
“Verwijzend naar een oude mythe dat de god Poseidon de kloof van Tempe zou hebben geschapen…”;”(…) kan Herodotos’ commentaar heel goed teruggaan op een debat aan het hof van Xerxes (…)” ; “Xerxes zelf bewonderde de vallei zoals hij ooit een plataan had bewonderd (…)”
Ik ga een terug naar de bron. Dat van die “oude mythe” heb je volgens mij zelf verzonnen. Want Herodotus zegt alleen maar: ‘De Thessaliërs zelf beweren dat Poseidon de engte waardoor de Peneios stroomt gemaakt heeft, en dat is een aannemelijke verklaring (…).’
Dat kan natuurlijk best een oude mythe zijn geweest. Maar Herodotus schrijft de verklaring toe aan de Thessaliërs van zijn tijd, dat is alles wat we weten. Hoe Xerxes erover dacht vernemen we al helemaal niet. Van de riviermonding was hij ‘zeer onder de indruk’; maar die monding is slechts het laatste deel van de engte: Xerxes is blijkbaar de rivier niet opgevaren. Vond hij die monding behalve indrukwekkend ook mooi? We lezen het nergens; zijn enige reactie is: ‘Wat zijn die Thessaliërs kwetsbaar: je hoeft maar een dam in die engte te leggen en hun hele land loopt onder.’ Dat met die plataan is toch wel een heel ander verhaal: Xerxes zag onderweg ‘een plataan, die hij vanwege de schoonheid ervan met goud liet versieren en de zorg erover toevertrouwde aan een Onsterfelijke (= een soldaat uit zijn elitecorps)’. Al met al vrees ik dat we nog even geduld moeten oefenen vooraleer we Perzische toeristen tot de uitvinders van de geologie uit kunnen roepen.
“was er ooit één volmaakte boom geweest, totdat een duivelse kracht”
Aha, Tolkien heeft hier wellicht het verhaal van Telperion en Laurelin vandaan.