Nog een derde filmpje in mijn reeks “Zit een oudheidkundige met de rug naar een boekenkast”: dit keer over Henri Pirenne, de grote Belgische historicus. Ik heb al eens eerder over zijn boek Mahomet et Charlemagne geschreven en het is niet zo zinvol dat te herhalen. U leest het hier maar.
Het filmpje duurt een kwartier. Langer dan ik wilde, maar het is dan ook een heel belangrijk boek. Niet om de eigenlijke these: dat de Late Oudheid, met de Merovingen als opvallendste dynastie, overging in de Vroege Middeleeuwen doordat de handel tussen het oostelijk en westelijk bekken van de Middellandse Zee tot stilstand kwam na de Arabische veroveringen. Zonder Mohammed geen Karel de Grote. Dát is weerlegd.
Wat niet is weerlegd is dat de Grote Volksverhuizingen dus niet zo belangrijk waren. Pirenne was zo niet de eerste dan toch een van de eersten die begreep dat de “barbaren” assimileerden. Dit is zo’n gangbare gedachte dat we vergeten zijn dat Pirenne haar ingang heeft doen vinden. Misschien is dat het noodlot van klassieke teksten: dat we ze zó volledig in ons denken opnemen dat we niet meer weten hoe vernieuwend ze ooit waren.
Ik ga in het filmpje over Henri Pirenne ook nog kort in op twee andere boeken in het voetspoor van Mahomet et Charlemagne, namelijk Richard Hodges & David Whitehouse, Mohammed, Charlemagne, and the Origins of Europe (1983) en het al eerder op deze plek geprezen boek van Mischa Meier, Geschichte der Völkerwanderung (2019).
Ziezo. Er zijn nu drie filmpjes. Ik mag “Zit een oudheidkundige met de rug naar een boekenkast” nu echt aankondigen als een reeks. Er komen meer filmpjes: ik heb iets van veertig boeken geselecteerd en zolang Kees Huyser de afwerking blijft doen, is dit een leuk klein bijprojectje.
Mahomet et Charlemagne staat voor 20 euro op de website van Athenaeum..hopelijk geen ingekorte versie. Het is in ieder geval in het Frans.
Ik heb het meteen besteld. Die vlogjes gaan ons nog geld kosten…dat boek over het Aramees is ook aantrekkelijk..
In dit derde filmpje is het geluid wat zachter dan in de eerste twee, kan het volgende keer weer wat harder?
Het kost 18 euro, dat valt dus nog mee!
In de filmpjes kom je gemoedelijker over dan in je stukjes, die vaak zo doorspekt zijn van hoofdschuddende ergernis. (dat kan best terecht zijn hoor…😉) Leuk gedaan.
Heel erg boeiend. Alleen de terloopse opmerking over de Noormannen, in verband met die stroom zilver naar “Aken”, die begrijp ik niet. Misschien heb ik iets niet goed verstaan?
Ik had altijd onthouden dat de Noormannen plunderaars waren. Dat zou de zilverstroom toch onderbroken moeten hebben.
Nee, de Noormannen waren ook kooplieden. Hier is een leuk voorbeeld:
https://mainzerbeobachter.com/2012/07/11/een-munt-uit-kiev/
“Ik had altijd onthouden dat de Noormannen plunderaars waren.” Zo heb ik het ook van de lage school onthouden. Maar dat is niet de hele waarheid zoals JonaL opmerkt. Tip: lees het leuke boek van Cat Jarman River Kings. A new history of the Vikings from Scandanavia to the Silk roads (2021). Een speurtocht naar een kraaltje gevonden in Engeland, maar afkomstig uit India.
“Misschien is dat het noodlot van klassieke teksten …..”
Niet alleen van klassieke teksten. Niet zoveel mensen beseffen dat de Wetten van Newton, die we allemaal op de middelbare school leren, een radicale breuk betekenden (beter: voltooiden) met de Antieke en Middeleeuwse natuurkunde.
Voor wie het vergeten is: Newtoniaanse mechanica stelt dat kracht een snelheidsverandering teweegbrengt. Daarvoor meende men dat kracht de oorzaak van snelheid zelf was – zonder kracht zouden voorwerpen vanzelf tot stilstand komen.
De buisstoel van Mart Stam was ook zo’n radicale breuk. Een stoel zonder poten: revolutionair! En zo was hij ook bedoeld. En wat te denken van Darwin? On the origin of species deed het toenmalige wereldbeeld van de meeste mensen schudden op zijn grondvesten. Radicale breuken die we nu als zo vanzelfsprekend beschouwen dat we ze niet eens meer opmerken: het barst ervan.
Inderdaad weer heel boeiend – de 15 minuten vlogen om.
Volgens mij (en volgens de Engelse Wikipedia) is de juiste uitspraak Pie – ren. Daar dient de dubbele n en de e aan het eind voor. Maar mijn Frans is ook niet meer wat het nooit geweest is en zo’n 40 jaar geleden had moeten zijn.
Wanneer de Oudheid was afgelopen hangt volgens mij in de eerste plaats af van het criterium dat we hanteren. Filosofen zouden bijvoorbeeld 604 CE kunnen voorstellen, toen Gregorius de Grote stierf. Hij was de zoon van een Romeins senator en zelf prefect van Rome. Ze zouden ook 540 CE kunnen voorstellen, als ze de nadruk leggen op de invloed die hij op het Middeleeuwse denken heeft uitgeoefend.
JonaL spreekt de Franse naam van Henri Pirenne in correct Frans uit. Zo heb ik het zelf ook altijd gehoord. Maar omdat in België alles altijd alles ingewikkeld is, bestaat er inderdaad een Nederlandse (!) uitspraak: Pieren. Klemtoon op de eerste lettergreep. Wat die Engelsen ermee te maken hebben weet ik niet.
Vooruit, laat ik eens een knuppeltje in het Mainzer hoenderhok gooien en me wagen aan iets wat geen enkele oudheidkundige sinds Pirenne gedurfd heeft. Hierbij pas ik toe wat ik lang geleden op de universiteit nog geleerd heb:
https://www.scribbr.nl/scriptie-structuur/operationaliseren-een-stappenplan/
“Ondergang van het Romeinse Rijk” werkt niet. “Verval van het voormalige West-Rmeinse Rijk” is al beter, als het gaat om de overgang van de Oudheid naar de Middeleeuwen. Zie de link – ik moet eerst concreet aanwijzen wat ik zoal kan bedoelen met “verval”. JonaL sprak over de achteruitgang qua inwonertal en omvang van de steden. Ik wijs ook op het gebrek aan intellectuelen (filosofen, theologen enz.). De Karolingische Renaissance is heel leuk en aardig, maar zwaar overschat – op het continent was er niemand van het kaliber Johannes Scotus.
Mijn vraag is dus wat de drijvende kracht was hierachter. Wat hadden Ierland (tijdens zijn bloeiperiode), het Oost-Romeinse RIjk en islamitisch Spanje dat afwezig was in Italië, Frankrijk, de Lage Landen en Brittannië?
Antwoord: politieke stabiliteit, dat voorheen gegarandeerd werd door de Pax Romana. In de vier genoemde gebieden plus Duitsland was die onbereikbaar door het feodale stelsel; assimilatie of niet, ook de invallen van de Barbaren bevorderden politieke instabiliteit, met Ierland als meest dramatisch voorbeeld.
Dit antwoord is niet volledig, maar komt denk ik een heel eind.
En dan nodig ik u nu uit tot vrij schieten.
“Zonder Mohammed geen Karel de Grote. Dát is weerlegd.” Hoezo? Door wie dan? En met welke argumenten? Dat de handel toch niet zo belangrijk was en dat het westen toch alleen maar door cultureel achteruit bollende boeren bevolkt was? Waarom is die handel dan wél weer zo belangrijk in ieder ander geval, bijvoorbeeld als het even later over de Noormannen en hun zilver gaat? Laten we wel wezen: handel is altijd de belangrijkste spil geweest waar alles om draait. Dat is nu zo en dat zal altijd zo blijven. De Middellandse Zee was sinds de vroegste tijden de centrale as waarrond alle transport draaide. Als transport en handel voor tientallen of zelfs honderden jaren helemaal stil vielen door een langdurige vijandige bezetting van de zee of van het grootste deel van zijn havens, dan waren de gevolgen dramatisch (denk bv maar eens aan Suez nu). Het archeologische argument? Dat bevestigt de massale verwoesting of verwaarlozing die gepleegd werd door de islamitische veroveraar. Elke regio aan de rand van de Dar al-Islam werd eerst herschapen in een woestenij: Anatolië, Noord-Afrika, grote delen van Spanje, ihb La Mancha, … denk bv ook, wel veel later maar exemplarisch, aan de Pushta, de ooit dichtbevolkte Hongaarse Vlakte, die na de doortocht van de moslimlegers als een lege woestenij achterbleef. Grote aantallen van vnl de kustbevolking (Frankrijk, Italie, …) werden als slaven weggevoerd.
De in oorsprong 19de eeuwse Angelsaksische, Victoriaanse reflex om alles uit het oosten (en dus ook de islam en jihad) te idealiseren en te romantiseren, werkt dus nog steeds door (jawel, Laurence…) en veroorzaakt vaak een starre blindheid voor de feiten. En die zijn er gewoon, als archeologisch materiaal, en als getuigenissen in vroegmiddeleeuwse geschriften.
De jihad is wellicht niet de enige oorzaak voor het ineenstorten van de klassieke maatschappij. Maar ik blijf ervan overtuigd dat H. Pirenne wel degelijk een (heel groot) punt had.
Tussen haakjes: de juiste uitspraak van de naam Pirenne klinkt als “pierin”…
Oudere Vlamingen herinneren zich nog steeds een uitspraak van H. Pirenne toen hij, ik geloof dat het met koning Albert I was, een gesprek had met de koning over België en de “Belgen” en Pirenne reageerde als volgt: “Sire, il n’y a pas de Belges, il n’y a qeu des Wallons et des Flamands” (Sire, er zijn geen Belgen, er zijn enkel Walen en Vlamingen). In de periode dat H. Pirenne in Gent doceerde was deze staatsuniversiteit nog volledig franstalig. De francofonie had het hier voor het zeggen en Vlamingen waren boerkes. Pirenne zelf was voorstander voor een tweetalige universiteit maar toen de univ eentalig nederlandstalig werd in 1930 verhuisde onze prof naar Brussel.
Pirenne zou dat gezegd hebben? Kan, maar origineel was hij niet. Het was de politicus Jules Destrée die het in een brief aan inderdaad Albert I aan de orde stelde en een ‘administratieve scheiding’ wenste. Die kwam er toen niet. https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Jules_Destr%C3%A9e
Het zgn. ‘Papyrus argument’ staat een beetje symbool voor waar Pirenne de plank mis zou hebben geslagen. Hij zou teveel gemaakt hebben van het verdwijnen van het gebruik van papyrus in het Frankische rijk zo rond 7/8e eeuw, waardoor op het veel duurdere perkament moest worden overgegaan.
Daar is tegen ingebracht dat in het Rome van de pausen perkament tot in de 11e eeuw in gebruik bleef.
https://magazin.spiegel.de/EpubDelivery/spiegel/pdf/149319046 (link naar pdf.)
Tuurlijk. Hij heeft overal teveel van gemaakt. De aanwezigheid en afwezigheid van Joden zou ook duiden op handel. Ik zou het zelf niet voor mijn rekening nemen. Dat gezegd zijnde: hij zag scherp dat we het westen niet zonder het oosten mogen zien en dat de Germanen assimileerden.
Pirenne heeft overigens wel zelf aangegeven dat papyrus in de pauselijke administratie tot in de elfde eeuw (1057 toch nog wel) in gebruik bleef https://www.pro-europa.eu/europe/pirenne-henri-the-expansion-of-islam-in-the-mediterranean-basin-2/3/
Link bevat gedeeltes uit Pirenne’s boek, de website zelf lijkt islamkritisch en conservatief ‘angehaucht’, ik heb gewaarschuwd.