Hoe leg je een tekst uit die is geschreven in een vreemde cultuur? Deze vraag stamt uit de achttiende eeuw. In Europa was men dankzij de ervaringen in de koloniën gaan begrijpen dat mensen niet zomaar een beetje anders, maar wezenlijk anders konden zijn. Dus dachten de Europese geleerden ook na over de kenbaarheid van de oude Grieken, Romeinen en Joden. Zo ontstond de hermeneutiek, de kunst om elkaar goed te begrijpen.
Schleiermacher en Droysen
Als architect van de hermeneutiek geldt Friedrich Schleiermacher; de voor de bestudering van antieke samenlevingen meest uitgewerkte versie is die van Gustav Droysen. Hij onderscheidde vier fasen van interpretatie, die ik hier al eens heb behandeld. U vindt een uittreksel van de Historik Vorlesungen in Lorenz’ eerstejaarshandboek De constructie van het verleden, dat u moet lezen als u bent geïnteresseerd in de geschiedwetenschap en ook als u dat niet bent. Droysens eigen tekst is erg uitgebreid maar ook niet vervelend.
De twee laatste afleveringen uit mijn reeks over het Nieuwe Testament vormen een aardig voorbeeld van de benadering. Ik vertelde dat de auteur van de Bergrede gebruikmaakt van eerdere discussies, waarin de vergeldingsgedachte centraal stond. Je moet onrecht aanvaarden, is de strekking van de Gemeenschapsregel (een van de Dode-Zee-rollen), omdat de dag van de Heer toch wel komt; als je dan méér onrecht hebt ondergaan, zal de vergelding des te harder zijn. Hetzelfde geldt voor de adviezen uit Spreuken: geef je vijanden drinken en eten, en je stapelt hete kolen op hun hoofd. De Bergrede gebruikt vergelijkbare beelden – keer ook de andere wang toe, heb je vijanden lief – maar de spreker geeft er een andere draai aan. Het zijn nu argumenten om de mensen aan te sporen tot volmaaktheid.
Schleiermacher zou erop hebben gewezen dat het gebruik van bestaande beelden het voor mensen beter begrijpelijk zou hebben gemaakt. Dat dezelfde voorbeelden ook een totaal andere stelling konden schragen, zou een verrassing zijn geweest en daardoor zou de boodschap goed zijn aangekomen. Droysen zou hebben gesproken van verankering. Het is de derde fase van zijn hermeneutiek.
Formalisme en narrativisme
Uiteraard zijn er andere manieren om de betekenis van antieke cultuuruitingen te doorgronden. Er zijn formele analyses, waarbij je kijkt naar de gebruikte vormen. Zo staat in halfgeletterde samenlevingen als de Joodse de conclusie niet altijd aan het einde van een tekst, maar middenin. Jezus’ aansporing om volmaakt te zijn zoals hun Vader in de hemel volmaakt is, is een voorbeeld.
We probeerden tot nu toe te achterhalen wat de spreker/schrijver met de tekst heeft bedoeld. Er zijn ook postmoderne oriëntaties die accepteren dat dit niet langer mogelijk is. Zeker als het gaat om de oude wereld, hebben we te weinig data om auteursintenties of oorzaken vast te stellen. We kunnen ze echter benutten om een aantrekkelijk verhaal te construeren. We sporen dus niet de oorspronkelijke verbanden op maar construeren verbanden en scheppen zelf betekenis. De schaarse overgeleverde data zijn als het ware bladeren die van een boom zijn gewaaid. De boom valt niet te reconstrueren, maar we kunnen de bladeren verzamelen in een herbarium en er iets moois van maken.
Dit heet narrativisme ofwel het verhalende verklaringsmodel. Misschien is er inderdaad niet méér mogelijk, maar noem het dan ook geen wetenschap meer. Van een wetenschapper verwacht ik verlangen naar de waarheid, en als die onbereikbaar is, de keuze voor een ander onderzoeksobject. Er zijn genoeg onderwerpen waar de historische waarheid benaderbaar blijft, mits we bereid zijn alle data te gebruiken, dus literaire én archeologische én sociaalwetenschappelijke.
[In de reeks “Methode op Maandag” (MoM) probeer ik uit te leggen waarom de oudheidkundige wetenschappen wetenschappen zijn. De stukjes verschijnen niet elke maandag en ook niet uitsluitend op maandag, maar de reeks heet nou eenmaal zo.]
Veel van de bezwaren die in dit blog worden genoemd zijn probleemloos te herkennen en acceptabel. Maar de zin: “Van een wetenschapper verwacht ik verlangen naar de waarheid, en als die onbereikbaar is, de keuze voor een ander onderzoeksobject.” lijkt me te rigide. Zo blijft er geen empirische onderzoek meer over. De eisen van herhaalbaarheid en het accepteren door het wetenschappelijk forum vermijden dat streven naar een wetenschappelijk gezien onbereikbare waarheid.
Ik denk dat JonaL met “waarheid” niet “absolute, 100% zekere, eeuwigdurende beweringen” bedoelt. Toch ben ik het met u eens dat zijn formulering onhandig is. Liever zou ik het hebben over iets als “vermeerdering en verbetering van onze kennis”.
De vraag blijft wel welke conclusie wordt getrokken uit het empirische onderzoek. Ik zie nogal vaak dat correlatie verward wordt met causaliteit, en dan worden er onzinnige conclusies getrokken. Zie de onderwijskunde.
Van onderwijskunde heb ik geen verstand, maar wel van sociologie. Veel sociologen gebruiken geavanceerde statistische technieken om causale modellen te valideren. U hoeft maar een blik te werpen in een jaargang van de European Sociological Review om te zien hoe dat werkt.
OK, b.v. https://academic.oup.com/esr/advance-article-abstract/doi/10.1093/esr/jcab056/6444190?redirectedFrom=fulltext
Eerste zin: “Previous research shows that children from socioeconomically advantaged families read more than children from less advantaged homes.”. Dat zal ik niet ontkennen.
Aan het einde van de abstract: “This cross-time accumulation, coupled with a socioeconomic gradient in the levels of cultural inputs parents provide, leads to growing inequality in children’s reading. I do not find that cultural inputs are more effective in encouraging children with higher ability or children of mothers with higher ability to read more.”
Dus voor kinderen die goed kunnen lezen zijn cultural inputs van hun ouders niet relevant. Het ligt dus niet aan cultural inputs, maar aan de capaciteiten van het kind zelf.
Interessant toch. Het draait natuurlijk om de eerste zin. Dat kinderen uit cultureel zwakkere milieus slechter lezen is niet noodzakelijk het gevolg van het feit dat ze dommer zouden zijn. Die conclusie is al lang bekend. De conclusie die u uit de tweede trekt is voor uw rekening.
“niet noodzakelijk”. OK, er kunnen uitzonderingen zijn.
Een kind kan nog zo slim zijn, als er weinig boeken in z’n omgeving zijn zal het minder lezen. Je hebt geen wetenschappelijk vakjargon nodig om dat te snappen. Net zoals een boerenzoon vaker op het land is dan een kind uit de grote stad.
Er zijn ook nog bibliotheken. En een slim kind gaat daar naartoe.
Een fraai voorbeeld van het verwarren van causaliteit en correlatie.
Het verlangen naar de waarheid, of liever ‘objectieve kennis’ is inderdaad de juiste insteek is bij de historische wetenschappen (en overigens ook in de andere wetenschappen). Leuk stukje, enkel blijf ik zelf wat wantrouwend naar ‘hermeneutiek’ in het algemeen. Niet met wat zij poogt te doen, maar met de theoretische grondslagen. ‘Verstehen’ klinkt heel leuk maar is wat mij betreft problematisch, vooral als Droysen zegt over Verstehen: “het meest volmaakte kennen, dat menselijkerwijs mogelijk is”. Het zal geen verrassing zijn dat ik ’the logic of the situation’, of ‘situational analysis/logic’ van Popper een vruchtbaarder concept vindt. En volgens mij gebruik jij (Jona) deze methode zelf eigenlijk ook (al dan niet indirect) in ‘Xerxes in Griekenland’. De historische probleemsituatie reconstrueren is vaak interessanter dan gissen wat iemands psychologische status was.
Vooral omdat dat laatste ook echt alleen maar gissen is.
Het gebruik van het begrip ‘de waarheid” is lastig en denk ik niet productief.
In de exacte wetenschap, in de filosofie, in de geschiedkunde zijn we op zoek naar hoe het zit, hoe het werkt, hoe het logisch te verklaren is, hoe het gebeurde – bij benadering.
We kunnen soms alleen weten hoe iets níet is. We leren hoe het niet moet. Misschien is dat de hoogst haalbare ‘waarheid’ op enigerlei moment.
Dit is waarheid als een bus 😉
En het klopt als een 🐄
En het sluit als een zwerende vinger (zei de betweter)
Als je een theorie hebt waarmee je goede voorspellingen kunt doen, dan zit je toch wel dicht bij de waarheid.
Het blijft subjectief, Martin. Als we ons daar niet van bewust zijn, dan bestaat het gevaar dat de abstractie abusievelijk voor de objectieve werkelijkheid wordt gehouden: jouw beschrijving versus die van een ander. Waar dat toe leidt, is helaas dagelijks waarneembaar…
Als al onze statistische inschattingen geheel subjectief zouden zijn dan zouden wij geen dag overleven.
Statistiek is noodzakelijk is onze complexe manier van leven.
Maar leven is geen statistiek.
Insch
Inschattingen zijn altijd subjectief. Daar zijn het inschattingen voor. Het zijn immers denkproducten en denken is in zijn aard subjectief.
Een biljarter kan inschatten met welke kracht en met welk effect hij een bal moet stoten om via een aantal banden een andere bal te raken.
Praktisch is het dus noodzakelijk om vooruit te kunnen te redeneren, te ‘kijken’ en te kunnen anticiperen. Daar is niks mis mee.
‘In Europa was men dankzij de ervaringen in de koloniën gaan begrijpen dat mensen niet zomaar een beetje anders, maar wezenlijk anders konden zijn.’
Dat er onder mensen grote etnische diversiteit en culturele verscheidenheid bestaat, is een feit. Maar zijn mensen wezenlijk anders?
Het Human Genome Project heeft na dertien jaar onderzoek in 2003 het gehele menselijk genoom in kaart gebracht. Onlangs werden de laatste puzzelstukjes op hun plaats gebracht. Mensen verschillen in hun DNA-volgorde slechts ongeveer 0,1% van elkaar! Die kleine verschillen in de coderende DNA-volgorde bepalen zaken als lichaamsbouw, uiterlijk, karakter en talenten, maar ook gezondheid en aanleg voor ziekte. We zijn dus even uniek in onze genetische code en fysieke vingerafdruk als dat we divers zijn.
https://www.genome.gov/human-genome-project
De moderne neurologische wetenschap heeft sinds het laatste kwart van de vorige eeuw door de toepassing van computer- en scan-technologie een grote vlucht genomen. Er is onder neurowetenschappers algemeen consensus dat mensen hetzelfde complexe brein delen, met dezelfde architectuur en dezelfde bio-mechanische en psycho-mechanische processen, pathologische uitzonderingen daargelaten.
Ik heb hier al meerdere malen gewezen op het feit dat er duizenden jaren geleden in het evolutionair gezien nog relatief jonge verleden van Homo sapiens – de zelfbenoemde ‘wijze’ mens – de gewoonte van identificatie, vereenzelviging, is ontstaan. Door onszelf identiteit te geven, denken we te bestaan en wezenlijk anders te zijn dan de anderen.
Die gewoonte is door conditionering diep verankert geraakt in het menselijk bewustzijn waaruit cultuur voortkomt en in stand wordt gehouden. Het manifesteert zich via ons handelen in de realiteit en materialiseert in onze instituties als gecultiveerd tribalisme. In wezen zijn we tot op de dag van vandaag nog even primitief als onze voorouders.
Die illusie van psychologische afgescheidenheid leidt tot verdeeldheid en dus conflict, dualiteit, polarisatie, chaos, angst, haat, agressie, destructie, vijandschap en dus evenzeer tot de behoefte aan verbinding en vereniging. Wie de illusie doorziet, beëindigt het conflict.
Het gaat dus niet om ‘heb uw vijanden lief’, maar ‘wie liefheeft, heeft geen vijanden.’
Ik ben het met Rob Duijf f=dat de genetische verschillen tussen mensen heel klein zijn. Mensen zijn veel meer gelijk dan verschillend. Ze hebben b.v. een enorm aanpassingsvermogen gemeen, waardoor ze zich onder heel andere omstandigheden heel anders ontwikkelen en gedragen. In die zin kun je echt wel van wezenlijk anders spreken. Ik geef als voorbeeld El Hablador, van Vargas LLosa. Ik heb er welk eens overgedacht dat als Geliefd Boek te bespreken. De jager-verzamelaars uit het Amazone woud, de Machiguenga, missen b.v. de individualiteit die Rob Duijf als universeel menselijk ziet, ze zijn echt anders. Maar genetisch niet. Ze zouden ons vermoedelijk als oerdom beschouwen, omdat wij niet in staat zijn duizenden verschillende planten en dierensoorten, met hun eigenschappen te onderscheiden. iets wat voor hun voortbestaan nodig is.
En dat terwijl in onze samenleving de intelligentie zoals gemeten door de IQ -test inde 20e eeuw met zo’n 3 punten per generatie is toegenomen. Bij de dienstkeuring moesten ze op een gegeven moment Raven’s progressive matrices vervangen door een moeilijker test, omdat de Raven te makkelijk was geworden.
Zoiets lijkt me toch wel de doodsteek voor de gedachte dat intelligentie genetisch bepaald is.
Nou, zeg dat. Ik heb ayahuasca ceremonieën gevolgd bij een sjamaan in Peru die weinig scholing had, maar die het oerwoud kon lezen als een boek. Van ieder plantje dat er voor ons uit zou zien als een groen blaadje wist hij precies wat het was en waar je het voor kon gebruiken.
Voor we daar iets zinnigs over zeggen moeten we eerst het begrip intelligentie fatsoenlijk definiëren en dat lukt al zo’n 100 jaar niet. Het blijft opmerkelijk dat iemand die een vak beoefent waarin scherpe definities centraal staan met holle, loze kreten (“slim”) begint te strooien zodra hij zich buiten dat vakgebied begeeft – en zelf niet door heeft hoe onzinnig (in de letterlijke betekenis van het woord) dat is.
‘(…) de Machiguenga, missen b.v. de individualiteit die Rob Duijf als universeel menselijk ziet, ze zijn echt anders.’
Ik meen me te herinneren dat we dat in deze kolommen al eens eerder met elkaar hebben besproken, Jacob. Ik vraag me af of het klopt wat je zegt, maar ik laat me graag corrigeren.
Het ego is de accumulatie van de identiteiten die we aannemen. Het individu is de manifestatie van het ego, dat in woord en daad laat zien wie we denken te zijn. Behalve de persoon is de groep het kleinere of grotere beperkte verband waarmee we ons identificeren. Ego schept eigen belang en dat conflicteert. Het mag duidelijk zijn de moderne ‘westerse’ egocentrische maatschappij zeer sterk is geindividualiseerd, vergeleken met de schaarse en ernstig bedreigde inheemse volkeren die de aarde nog rijk is. Mensen die op traditionele wijze in de natuur leven, zonder daar ernstige schade aan te berokkenen.
De Machiguenga – dat betekent ‘de mensen’ – is zo’n volk. De meesten hebben geen persoonlijke namen. Leden van dezelfde troep identificeren zich in hun eigen taal met hun familienaam. Dat is de identiteit waarmee ze zich onderscheiden van de anderen. Leden van andere groepen of stammen worden geïdentificeerd met hun Spaanse namen.
De Machiguenga leiden een jager-verzamelend bestaan, maar ze verbouwen ook kleinschalig voedsel. Ze leven in en met het regenwoud, maar als animisten hebben ze ideeën over de wereld en het universum waarin ze leven en wat hun plaats daarin is. Sjamanen onderhouden het contact met die wereld. Ook dat is identiteit. Wat dat betreft zijn ze niet anders dan andere mensen die zich waar ook ter wereld met hun ideeënwereld identificeren.
Zoals ik al zei, is de gewoonte van identificatie al heel erg oud. Het betekent dat we onszelf ‘los’ denken van de anderen, van de wereld, de natuur en ‘het andere’ (wat dat ook mag zijn en als er al zoiets is). Hoe sterker de identiteit, des te groter de scheiding. We zijn ons niet bewust van het grotere verband en de anderen, de wereld, de natuur en ‘het andere’ zijn vreemd, beangstigend en vijandig. We moeten ons er tegen verdedigen en het bezweren. Wat ik duidelijk wil maken, is dat dat is gebaseerd op ideeën, op voorstelling, op verbeelding. Dat voorstellingsvermogen is praktisch noodzaakelijk, maar psychologisch is het identificatie met illusie die door ons handelen realiteit wordt. Dat is de menselijke tragedie. Die gewoonte kan echter worden doorbroken, mits we er de urgentie van inzien.
https://www.westonaprice.org/health-topics/in-his-footsteps/machiguenga-peruvian-hunter-gatherers/
Ik heb het indertijd zo gelezen als dat de machiguenga zich niet individueel onderscheiden van anderen. Er zijn sowieso weinig grenzen: de doden maken gewoon deel uit van de gemeenschap, nou ja ietsje anders dan de rest, Tasuringhi is een hoofdpersoon, maar kan ook ik of jij betekenen. Zoals u identiteit definieert heeft inderdaad iedereen die, maar ik verstond daar meer specifiek onder de identiteit zoals die bij ons wordt gezien, namelijk ik in onderscheding van anderen. En dat is iets wat de masuringhi vreemd is. Wat dat betreft zijn ze echt anders,
Ik weet niet of ik u hier goed begrijp.
Mijn enige identiteit is mijn naam, mijn geboortedatum en -plaats, mijn adres en woonplaats, kortom mijn ISBN-nummer, mijn vingerafdrukken en mijn DNA-profiel. Dat is een praktisch gegeven.
Natuurlijk is mijn lichaam biologisch een ander organisme van het zelfde soort als dat van u, maar ik sta in relatie tot u, ik interacteer met u. We zien er anders uit, maar dat is de buitenkant. In wezen zijn wij dezelfde mens, met hetzelfde brein en hetzelfde bewustzijn. En als we wat meer afstand nemen, dan zien we dat we deel uitmaken van een groter natuurlijk verband.
Dat is het enige onderscheid tussen u en mij. Meer niet.
Alle beeldvorming over mijzelf en u is echter illusie en dat geldt ook voor u. Laten we het dus vooral niet belangrijk maken – dat is wat er gebeurt door identificatie – want dat is het niet.
Als dat is wat u bedoelt, dan begrijpen we elkaar.
Je hoeft maar om je heen te kijken om te zien wat intelligentie is.
Intelligentie is niet alleen het vergaren van kennis en de constructieve toepassing daarvan. Het komt in de eerste plaats voort uit kwaliteit van geest. Een geest die niet verdeeld en daarom niet egocentrisch is, en dus geen conflict en destructie veroorzaakt.
Ik zie veel meer domheid dan intelelligentie en zo langzamehand ben ik gaan denken dat er geen intelligente mensen bestaan.
Laten we het niet over de anderen hebben, maar over onszelf.
U bent een mens. Bent u intelligent?
De overbevolking? De schrijnende armoede van velen in tegenstelling tot de puissante rijkdom van weinigen? De milieuverontreiniging? Het plunderen van de aardse reserves ten behoeve van de ‘welvaart’ van een klein percentage van de wereldbevolking? De dienovereenkomstige productie van broeikasgassen en de antropogene klimaatverandering die daarvan het gevolg is? De niet aflatende destructie van de oorlogen die we al duizenden jaren voeren? De macht van het militair industrieel complex, dat kapitalen verdient aan het in standhouden van conflicten onder het mom van gewapende vrede? Het oefenen van de protocollen van kernmachten in het daadwerkelijke gebruik van allesvernietigende kernwapens?
Je zou kunnen zeggen dat de mens op een heel intelligente manier bezig is zijn ecosysteem effectief te vernietigen.
Intelligentie op zich zegt niet zoveel. Emotionele en sociale intelligentie zijn op zijn minst net zo belangrijk. Als die ontbreken kan intelligentie een gevaarlijk wapen worden in handen van de primitieve mens met zijn ‘reptielenbrein’ (maar dat woord mag ik eigenlijk niet meer gebruiken …).
La condition humaine.
Tja, dat zou je kunnen zeggen. Maar klopt het ook? Ik denk het niet. In mijn optiek is intelligentie niet destructief en dat onderbouw ik ook. Wat nog niet wil zeggen dat ik gelijk heb, want misschien ben ik wel de dorpsidioot.
Waarom intelligentie uit elkaar halen? Er is intelligentie of er is geen intelligentie.
Met de benaming ‘reptielenbrein’ of ‘krokodillenbrein’ duiden we een heel oud deel van ons brein aan. Eigenlijk is het een ‘vissenbrein’ dat al het hogere leven heeft geërfd van ‘Tictalic’, een oervis die 380 miljoen jaar geleden leefde en op het land kroop. Zijn vinnen evolueerden tot pootjes en zijn kieuwen tot longen. Leuk weetje: ons middenoor is een rudiment van een kieuwboog en bekleed met ademend weefsel.
Dat oerbrein is de amygdala, de poortwachter van ons brein die de onze emoties regelt en de angstreactie op de onmiddellijke confrontatie met gevaar is een zeer belangrijke emotie, want het zorgt voor veiligheid. De amygdala staat 24/7 aan en scant voortdurend zintuiglijke informatie op reëel gevaar. Laten we er dus niet denigrerend over doen.
Ons brein is een fantastisch orgaan, waarvan we het waarnemende en het motorische deel gemeen hebben met andere hogere dieren: vissen, amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren en dus de primaten waar we zelf toe behoren.
Dat brein functioneert volkomen autonoom. Daar heeft het geen denken voor nodig. Het kan intelligent functioneren, omdat het op basis van de waarneming direct acteert en meebeweegt in de objectieve werkelijkheid.
Het kennende deel van ons brein, dat relatief jong is, maakt denken mogelijk. Denken functioneert op basis van kennis: de indrukken, impressies en ervaringen die het brein registreert en opslaat in het geheugen. Die kennis is dus beperkt, maar is noodzakelijk om als moderne mens op intelligente wijze praktisch te functioneren.
Door identificatie ontstaat echter een virtueel centrum, het ego. Dat egocentrum wordt dominant in het brein; door subjectieve beeldvorming blokkeert het de waarneming van het brein. Om intelligent te kunnen functioneren, heeft het brein ruimte nodig. Die capaciteit wordt door egocentrisch denken echter in beslag genomen. Het denken creëert een schijnwerkelijkheid. Dat is de innerlijke wereld waarin en van waaruit de meeste mensen reactief leven.
Het is volkomen illusoir, maar daar zijn we ons niet van bewust, omdat we vanaf onze geboorte zo zijn gevormd, geconditioneerd door onze opvoeding. Een kinderbrein is immers zo kneedbaar als Silly Putty…
Dit is overigens waarneembaar mits je even de tijd neemt om de beweging van het denken te observeren, te volgen. Neem het vooral niet van mij aan, maar onderzoek het.
Dus wat is intelligentie in het licht van bovenstaande?
FrankB: Er is geen definitie van intelligentie. Daar ben ik het mee eens. Wanneer ben je intelligent? Of, ook zoiets vaags: wanneer ben je muzikaal?
De betogen van Duijf verdienen zeker ons aller aandacht, maar bij mij komt er een vraag op.
Is het eigen aan de ”homo sapiens’ dat hij er een ego op na houdt? Overal in de natuur is oorlog. Ook een dier heeft een ”ego” –ik hoef maar naar mijn kat te kijken.
Nee Anna, dieren hebben geen ego, ook jouw kat niet, want dieren denken niet. Wat niet wil zeggen dat jouw kat geen intelligent dier zou zijn.
En ja, er is strijd in de natuur. De ene boom die boven de andere uitgroeit om meer licht vangen; het ene dier dat op het andere jaagt etc. Dat is natuur.
De menselijke strijd heeft echter een psychologische oorzaak. Dat heb ik hierboven laten zien, dus dat ga ik niet nog een keer doen. Wat het menselijk denken voortbrengt, is cultuur.
Praktisch gesproken is dat noodzakelijk. Als ik een tafeltje wil maken, dan begint dat met een idee, dat idee werk ik uit in een plan en als ik de materialen heb, het juiste gereedschap en de technische vaardigheid, dan voer ik dat plan uit en maak ik dat tafeltje volgens plan. Kijk, daar staat het! En aangezien tafeltjes niet aan bomen groeien, is het geen natuur, maar cultuur.
Als ik mij echter identificeer met het een of ander, dan roept dat onvermijdelijk een tegendeel op: het conflict tussen ik en niet-ik (de ander, de wereld etc.). Dat conflict breng ik door mijn handelen in de realiteit. Ik identificeer mij met de ‘Blauwe veren’ en dus scheid ik mij af van de ‘Rode veren’. De Rode veren zijn de tegenpartij. Ik ben bang voor ze. Ik moet me bewapenen tegen ze. En de Rode veren kijken met zo tegen de Blauwe veren aan.
Zie je wat er gebeurt? Het idee, de illusie, is door mijn handelen realiteit geworden. Die strijd is geen natuur, maar cultuur.
Humo sapiens houdt er geen ego op na. We worden niet met ego geboren, maar in ego en daarin worden wij gevormd door conditionering. Het gebeurt, omdat we ons er niet van bewust zijn. Het is niet verwijtbaar, omdat onze opvoeders in datzelfde door ego bepaalde bewustzijn werden geboren. Dat bewustzijn heeft ons gevormd tot wie wij zijn, of juister gezegd: tot wie wij denken te zijn.
Kan die gewoonte van identificatie en dus ego-vorming worden doorbroken? Ik beweer van wel. Maar dan moet je naar jezelf kijken en het identificatieproces – jouw egocentrische, verdelende denken – onder ogen zien, zonder vooroordeel, zonder bias, zonder keuze, zodat je precies ziet wat er gebeurt.
Het waarnemende, observerende brein heeft een groot oplossend vermogen.
Het is zeker waar dat we het begrip ‘intelligentie’ goed moeten definiëren, willen we er op een zinnige wijze met elkaar over van gedachten kunnen wisselen. We moeten echter ook beseffen dat, hoe we het ook mogen definiëren, een definitie altijd een abstractie is. Maar intellectueel hebben we niets anders tot onze beschikking.
Dus wat is intelligentie? Bestaat er wel zoiets als feitelijke, objectieve, echte intelligentie? Hoe gaan we dat objectiveren als we beseffen dat zelfs de scherpst geformuleerde definitie een subjectieve benadering is?
We weten niet wat intelligentie is, maar we weten wel wat het niet is: nog het woord, nog enige verwoording en verbeelding is het werkelijke ding; als er zoiets bestaat.
Hier lopen we tegen de beperking van kennis en dus het denken aan. Het subjectieve denken is niet het juiste instrument om deze vraag feitelijk objectief te beantwoorden.
Het enige eerlijke antwoord op de vraag wat intelligentie is of zou kunnen zijn, is: ‘ik weet het niet’…
Hier worden we geconfronteerd met een fraaie paradox: juist in het niet-weten ligt de schoonheid van het weten!
Dus wat gebeurt er wanneer we het antwoord echt schuldig blijven en het denken – kennis dus – niet op slinkse wijze probeert onder het niet-weten uit te komen?
Wat gebeurt er wanneer we kijken zonder enige kennis? Het betekent dat het brein de werkelijkheid waarneemt zoals deze zich via de zintuigen aan ons voordoet. Zonder de illusoire, subjectieve interferentie van het denken en dus niet zoals we denken dat de werkelijkheid is.
Wat was de vraag ook alweer? Probeer het maar. Het is een prachtige exercitie!
We weten dus niet wat “intelligentie” betekent? Zie http://www.conradwolfram.com/home/tmf-audiobook
Education moet dus meer “relevant” en “equitable” gemaakt worden, dus het wiskunde onderwijs moet dan maar worden afgeschaft. Dat is natuurlijk typisch iets voor de USA, gezien de statistieken daar. Communisten proberen altijd om de maatschappij te slopen.
Mijn kat denkt misschien niet zoals een mens, maar hij heeft zich zeer zeker in zijn kop gezet dat zijn territorium van hem is, en dat hij dat verdedigt als een andere kat er zijn poot op zet. Ik weet dat verdeedheid volgens u een psychologische oorzaak heeft, dat hoeft u dus inderdaad niet meer uit te leggen, maar helemaal overtuigd ben ik niet. Vanaf het begin van de menselijke soort heeft de mens waarschijnlijk een eigen territorium gehad, een jachtgebied, of een woongebied, enz. Net zoals mijn kat en alle andere dieren in de natuur. De rode veren tegen de blauwe veren is misschien veroorzaakt door een oud instinct, nu met een eigentijds kleur. Misschien eerder natuur dan cultuur?
Hoe dan ook, in tegenstelling met dieren kan de mens zich op zijn handelen bezinnen. Dat is zeker waar .
Mijn kat denkt misschien niet zoals een mens, maar hij heeft zich zeer zeker in zijn kop gezet dat zijn territorium van hem is, en dat hij dat verdedigt als een andere kat er zijn poot op zet.
Zeker, uw kat heeft een natuurlijk instinct tot het afbakenen van zijn territorium. Net als andere dieren. Dat heeft alles te maken met basale natuurvoorwaarden: voedsel, veiligheid, voortplanting.
Ook de mens is een dier, een primaat en wortelt dus in zijn dierlijke, instictieve verleden. Maar hoeveel is daar nog van over? Er zijn psychologen die beweren dat de moderne mens zijn instincten in de loop van zijn nog relatie korte bestaan is kwijtgeraakt, omdat hij ze niet meer gebruikt. Daar zijn talloze voorbeelden van te geven. In de evolutie geldt: ‘You loose, what you don’t use’. En dat is gebeurt onder invloed van de razendsnelle ontwikkeling van het menselijk denken.
Die oeroude territiriumdrift is overgedragen op de menselijke psyche, onze innerlijke belevingswereld. Daarin worden ideeën, voorstellingen, gecreëerd, waarmee we ons vervolgens identificeren. Dat doet ons bijv. zeggen: dit ben ik, dit zijn wij; dit is van mij, dit is van ons, etc. Er zijn talloze identificaties en het mechanisme werkt heel subtiel. Aangezien ons brein om veiligheidsredenen werkt met het aanleren en uitvoeren van routines, mechanische herhaling, d.i. conditionering, is identificatie een gewoonte geworden die diep verankert is in het menselijk bewustzijn. Maar het is, net als roken, een ongezonde en zeer gevaarlijke gewoonte!
‘Ik weet dat verdeedheid volgens u een psychologische oorzaak heeft (…)’
Heeft verdeeldheid een psychologische oorzaak, Anna? U zou wellicht naar u zelf kunnen kijken, want daar speelt het hele proces zich af. U zou kunnen inzien hoe u zich identificeert met verbeelding en hoe dat verdeeldheid veroorzaakt in uw psyche en hoe die illusoire verdeeldheid door uw gedrag, uw handelen, wordt verwerkelijkt. Hoe die verdeeldheid keuze en conflict veroorzaakt. Dat zou u kunnen doen; alleen dat heeft werkelijk waarde, niet wat ik of een ander beweer. Dat is zelfkennis, of liever: zelfinzicht.
We zouden ons zeker op ons handelen kunnen bezinnen en de vraag is waarom we dat niet doen. Zelfkennis maakt in ieder geval geen deel uit van onze opvoeding, dat is m.i. een ernstig gebrek. We leren niet om werkelijk kritisch te zijn ten aanzien van onszelf en van daaruit te kijken naar het culturele wangedrocht dat we van onze wereld hebben gemaakt.
‘Die oeroude territoriumdrift is is overgdragen op de menselijke psyche, onze innerlijke belevingswereld”.
Dat is precies wat ik bedoelde. Ik ben niet thuis in de wetenschap van de psychologie; er zijn dus psychologen die denken dat dit instinct verloren is gegaan. Ze geven talloze voorbeelden…voorbeelden zijn echter vaak een kwestie van ”wie zoekt die vindt”. Maar goed, ik ben niet thuis in die materie.
Wat je niet gebruikt, dat raak je kwijt. Ik vrees dat de mensheid de territoriumdrift door de tijden heen heeft gebruikt, zij het in verschillende contexten.
Zelfkennis is moeilijk maar belangrijk, net zoals u zegt . Het motto uit Delphi ”Ken uzelve” is helaas te weinig gebruikt en dus verloren gegaan.
‘(…) voorbeelden zijn echter vaak een kwestie van ”wie zoekt die vindt”.’
Dat is te simpel, Anna. Er wordt wetenschappelijk gedragsonderzoek naar gedaan. Hoe zit het met uw instincten? Heeft u die?
‘Ik vrees dat de mensheid de territoriumdrift door de tijden heen heeft gebruikt, zij het in verschillende contexten.’
Dat denk ik niet. Natuurlijke territoriumdrift is geleidelijk, maar in betrekkelijk korte tijd verdrongen door psychologische identiteitsvorming en de machtsuitoefening die daaruit is voortgekomen.
Zoals ik heb laten zien functioneert het menselijk brein volledig autonoom. Het verschilt daarin niet van het brein van een koe of dat van een muis. We delen dat brein met al het andere hogere leven. Een normaal, gezond functionerend brein acteert in het hier en nu op basis van zintuiglijke informatie en beweegt mee met de gebeurtenissen in die objectieve werkelijkheid. Daarbij staan de basale voorwaarden voedsel, veiligheid en voortplanting voorop.
Afgezien van het waarnemende deel van het brein is in het menselijk brein evolutionair gezien in betrekkelijk korte tijd een cognitief, kennend, deel tot ontwikkeling gekomen. Dat vermogen heeft ons in staat gesteld om bijv. op methodisch wijze uit een blok vuursteen gereedschappen te vervaardigen. Daar is voorstellingsvermogen voor nodig.
Maar de mens is ook gaan nadenken over zichzelf, over zijn omgeving, over natuurfenomenen, de zon, de maan, de sterren en hemelse verschijnselen; hij is existentiële vragen gaan stellen. Hij heeft daar ideeën over ontwikkelt en is zich daarmee gaan vereenzelvigen. Het is juist die vereenzelviging die die virtuele kern in onze psyche doet ontstaan die we ego-centrum noemen. Virtueel, omdat het niet werkelijk bestaat; het is verbeelding, illusie.
Daar waar het autonome brein zelfstandig acteert, is het egocentrische denken uit de pas gaan lopen. Denken is in wezen niet meer dan een proces van informatieverwerking, maar het egocentrische denken is dominant geworden in het brein.
Je zou je het egocentrum kunnen voorstellen als een virtuele controlekamer waarin het ego achter de schermen en de knopen zit en DENKT dat hij zelf de boel bestuurd. Het ego heeft als het ware de macht van het natuurlijk acterende autonome brein overgenomen. Althans, zo lijkt het, zo voelt het, maar het is illusie die echter door ons handelen wel realiteit wordt.
Ziet u nu dat juist dat egocentrische denken het natuurlijk functioneren van het autonome brein belemmert, blokkeert? De vraag is, of het mogelijk is dat het denkproces zijn normale plaats in het autonome brein inneemt, zodat het er is, wanneer het praktisch noodzakelijk is; is het niet nodig, dan is het er niet. Dat wil zeggen dat de belasting, de balast, van het egocentrische denken en alle problemen die daaruit voortvloeien, zijn opgelost.
Daar is om te beginnen het inzicht voor nodig dat het ego, die entiteit die zich manifesteert als ‘ik’ met al zijn identiteiten en pretenties niet bestaat! Niet als intellectuele aanname, maar feitelijk. Het denken dat dit probleem veroorzaakt, is dus niet het juiste gereedschap om het probleem op te lossen. Dat is als de spreekwoordelijke slager die zijn eigen vlees keurt.
Er is dus iets anders nodig om tot feitelijk inzicht te komen en dat is het vermogen tot observeren dat het waarnemende brein heeft. Kijk maar naar u zelf; zoals uw kat een muis observeert, scherp, alert, zodat geen enkele beweging hem ontgaat.
‘Het motto uit Delphi ”Ken uzelve” is helaas te weinig gebruikt en dus verloren gegaan.’
Nee, hoor. Het is actueel als ú uzelve kent. Dat is het enige dat van belang is.
Niets wijst erop dat de heer Duijf een formele studie psychologie gevolgd heeft. Houdt u daar rekening mee.
Intelligentie wordt veel te belangrijk gevonden. Het is echt niet genoeg in het leven.
Dat ben ik met u eens. (@Ben Spaans). Intelligentie, wat men er ook onder verstaat, wordt overschat.
Ik ben het daar niet mee eens. Ik zou geen zin hebben om als een schaap door het leven te gaan.
Nu moet ik toch echt erg lachen, Martin!
Je hebt geen flauw benul wat het is om als een schaap door het leven te gaan.
Maar ik denk dat ik wel begrijp wat je bedoelt. Een schaap is ‘dom’ en jij bent ‘intelligent’, nietwaar?
Ik zie er inderdaad niet uit als een schaap, dat is waar. Ik meen wel dat intelligentie je in staat stelt veel mooie ervaringen op te doen. Is dat belangrijk? Aan de andere kant, als je niet intelligent bent dan weet je ook niet wat je mist. Uiteindelijk overleven wij allen niet, dus waar gaat het leven over?
Nee, je ziet er niet uit als een schaap, alhoewel als je wat afstand neemt, zou het je wellicht verbazen hoeveel je met een schaap gemeen hebt. Om te beginnen met zijn brein…
‘Ik meen wel dat intelligentie je in staat stelt veel mooie ervaringen op te doen. Is dat belangrijk?’
Zijn ‘veel mooie ervaringen’ belangrijk? Kennelijk ben jij intelligent. Wat mis je?
wij allen overleven niet…
‘Uiteindelijk overleven wij allen niet, dus waar gaat het leven over?’
Kijk, dat is een goede vraag, als je hem echt durft te stellen! Want het leven is niet alleen maar ‘leuke ervaringen’ opdoen, hè? Het leven is ook psychologisch trauma, verdriet, pijn, verlangen, wanhoop, angst.
Waarom is dat eigenlijk, Martin?
Ik zei dat het overschat wordt. Niet dat het niet belangrijk is. Maar ik ben teveel ‘intelligente’ mensen tegengekomen waar eigenlijk niets ‘uitkomt’. Vooropgesteld dat het daar om zou moeten gaan in het leven natuurlijk.
Martin zal er waarschijnlijk een utilaristische kijk op hebben.
Zeker, er zijn talloze mensen die zich op de ‘intelligente’ borst trommelen. Ze staan op de hoek van de straat op u te wachten om u met open armen te ontvangen.
Maar wat ìs intelligentie?
Niet volgens de een of andere *ogische, *osische of *istische idee, maar wat is het feitelijk?
Het ‘intelligent zijnde’, wat is dat eigenlijk? Begrijpt u de vraag?
Intelligentie gaat over geestelijke capaciteit. Wiskunde begrijpen, fatsoenlijk kunnen formuleren, de behoefte tot verdere ontwikkeling hebben, etc. Het is duidelijk wat intelligentie is.
Dat zal ik niet ontkennen, maar is dat het enige?
De enorme problemen waarmee we als mensheid worden geconfronteerd, lossen we kennelijk met die intelligentie alleen niet op.
Hoe komt dat, Martin?
We hadden het in deze kolommen toevallig over de ‘Machiguenga’, een inheems volk in het Amazone-regenwoud in Peru.
Ik denk niet dat ze iets zullen begrijpen van jouw statistieken.
Ik vraag me wel af hoelang jij het met jouw intelligentie zult volhouden in het regenwoud?
En we bedoelen allebei weer iets totaal anders, maar goed.
Met ‘intelligentie’ alleen kom je er niet. Je moet ook sociale vaardigheden bezitten. Liefst niet met een ‘diagnose’ in een ‘spectrum’ rondlopen. Al dan niet officieel.
‘intelligente’ mensen doen volop ‘domme’ dingen. Verslavingen, klooien in relaties. Dat soort zaken.
Waarom hebben we het nu weer over ‘Al dan niet officieel ‘intelligente’ mensen?
Is niet veel intelligenter om kritsch naar onszelf te kijken?
Liefst niet met een ‘diagnose’ in een of ander ‘spectrum’ rondlopen. Al dan niet officeel.
Dit deel van de tekst staat los van de daaropvolgende zin:
‘Intelligente’ mensen doen volop ‘domme’ dingen
‘(…) wat men er ook onder verstaat (…)
Wat verstaat u onder ‘intelligentie’, Anna?
Kennelijk heeft u daar, net als @Ben Spaans, een mening over?
Dat klopt meneer Spaans. Ik ben geen psycholoog. Ik ben journalist. Ik houd mij de afgelopen veertig jaar intensief bezig met het thema ‘verandering’ vanuit verschillende invalshoeken. Ik ben belezen en hou mij op de hoogte van de wetenschappelijke ontwikkelingen. Ik schud dus niet zomaar iets uit mijn mouw, maar ik stel mijn visie graag ter discussie, want ik hoef niet per se gelijk te hebben.
Nu klinkt uw bijdrage als een waarschuwing en ik vraag mij af waarom? U begrijpt kennelijk niet waar ik het over heb, maar u interpreteert, u vergelijkt met wat u zelf denkt te weten en u oordeelt. Zo’n oordeel is een vooroordeel en ik heb u al eerder laten zien dat vooroordelen u niet vreemd zijn.
Dat u mij niet begrijpt zal ik u niet kwalijk nemen. Niet weten is overigens een goed uitgangspunt om iets te leren, jezelf open te stellen voor iets nieuws. U zou natuurlijk vragen kunnen stellen, mits u oprecht geïnteresseerd bent in het onderwerp. Niet om een ander onderuit te halen en uw eigen vooroordelen daarmee bevestigd te zien.
Ik nodig u graag uit met inhoudelijk onderbouwde kritiek te komen op wat ik beweer. Het zou nog mooier zijn om samen te onderzoeken hoe het zit, maar daarvoor moet u uw eigen gelijk loslaten en ik denk niet dat u dat gaat doen.
‘Intelligentie wordt veel te belangrijk gevonden. Het is echt niet genoeg in het leven.’
Wat is intelligentie volgens u? Kennelijk heeft u daar een mening over op basis waarvan u vindt dat dat veel te belangrijk is.
Wat is er, behalve uw opvatting over intelligentie, in het leven nog meer nodig volgens u?
Waarom zou het om mijn eigen gelijk moeten gaan? Ik zie gewoon niet wat hameren op een steeds mystieker overkomende ‘eenheid’ praktisch oplost. En ik heb wel gelijk om aan te geven dat parlementaire democratie niet ‘keer op keer’ dictatoriale demagogen heeft voortgebracht. Mensen die ondanks alles dat systeem nog een kans geven als onbenullen en medeplichtigen aan de ondergang van alles neer te zetten deugt niet.
De weg naar de hel en goede bedoelingen…
‘Ik zie gewoon niet wat hameren op een steeds mystieker overkomende ‘eenheid’ praktisch oplost.’
Kennelijk heeft u een ‘mystiek’ idee bij wat ‘eenheid’ is volgens u?
U gaat echter voorbij aan de vraag wat verdeeldheid is en hoe verdeeldheid ontstaat. Als u dat niet begrijpt, zult u ook niet begrijpen wat eenheid is.
Zolang u verdeeld blijft denken, zult u verdeelt blijven handelen en houdt u de verdeeldheid en dus het conflict in stand.
Als u een praktische oplossing wilt, dan houdt u er mee op. Maar dan moet u wel eerst beseffen dat u verdeelt denkt en waarom u dat doet.
Wat zou u praktisch willen oplossen?
Nooit eens bedacht dat die roep om eenheid juist verdeeldheid schept?
Waarom dan?
Ik roep niet op tot eenheid.
Juist omdat we verdeeld zijn, hebben we behoefte aan verbinding, vereniging en creëeren we idealen. Maar daarmee nemen we de oorzaak van de verdeeldheid niet weg en dus laten we deze voortbestaan.
Maar wat gebeurt er wanneer we de verdeeld beëindigen? Om die vraag te kunnen beantwoorden, zullen we eerst moeten beseffen dat we verdeeld zijn, dat wie die verdeeldheid hebben gecultiveerd en waarom we dat hebben gedaan.
Je hebt allerlei soorten verdeeldheid. Naast elkaar, door elkaar. Biologische oorzaken, sociale oorzaken. Lang niet alles in het leven is op te lossen.
Misschien is psychologische identiteitsvorming wel een vorm van territoriumdrift. Maar daar brand ik verder mijn vingers niet aan, want ik heb zeer zeker geen psychologie gestudeerd.
Het cognitief vermogen om werktuigen te maken, hebben overigens sommige dieren (apen, kraaien) ook.
‘Misschien’ is een veronderstelling. Het is zo of het niet zo. Als u het u interesseert, kunt u het onderzoeken, niet waar?
Zeker, verschillende diersoorten hebben vormen van cognitie, dus dat is niet uniek voor de mens. Het cognitieve brein is in de mens echter sterk doorontwikkeld. Complexe neurologische netwerken in het brein maken bij de mens denken mogelijk.
@Ben Spaans
U maakt zich er wel wat gemakkelijk van af. Als u een probleem wilt oplossen – als het al oplosbaar is – zult u toch eerst moeten begrijpen wat het probleem is, niet waar?
We hebben het in bovenstaande gedachtewisselingen gehad over de reële verdeeldheid in de menselijke wereld – het product van menselijk handelen en dus van menselijk denken – en de gigantische problemen die daarvan het gevolg zijn. Dat betekent dat ons innerlijke belevingswereld, onze psyche, verdeeld is. Dat is een feit! Hoe komt dat?
We hebben geen flauw benul van wat eenheid is, anders dan de behoefte aan vereniging die juist voortkomt uit die verdeeldheid.
Dus laten we het niet hebben over eenheid, maar over innerlijke verdeeldheid die door ons handelen realiteit wordt. En laten we dat vooral bij onszelf houden en niet naar ‘de anderen’ kijken, alsof wij er niets mee te maken hebben, want wij zijn net zo.
Wij zijn zelf het probleem en daar ligt ook de oplossing.
Over gemakkelijk vanaf maken gesproken. Uiteindelijk weer een ‘verbeter de wereld, begin bij jezelf’.
Ik zou eens naar mezelf kijken, Rob. Je bent zo vol van iets dat het op een gegeven moment niet meer te volgen is. Je komt ook steeds dwingender over, Voer voor allerlei oplopende misverstanden en irritaties en voor je het weet bereik je meer verdeeldheid dan er eerst was.
Dat was toch niet de bedoeling?
Het heeft helemaal niets te maken met het ‘verbeteren van de wereld’. De wereld is zoals hij is en wij zijn daar zelf verantwoordelijk voor, maar daar willen we liever niet op worden aangesproken.
Dat je niet kunt volgen waar ik het over heb, zou ik mezelf kunnen aanrekenen. Wellicht kan ik andere woorden vinden om dat duidelijk te maken. Dat je urgentie als dwingend ervaart, kan ik me voorstellen. Dat doet echter aan de urgentie niets af.
De wereld staat in brand en wij hebben zelf de lucifers op zak…