Even ten oosten van Hoogeloon, dat op zijn beurt weer ten westen van Eindhoven ligt, verrijst de Kabouterberg. Het is een oud Romeins graf. Of beter, het is een gereconstrueerd Romeins graf. De eigenlijke grafheuvel is een eeuw geleden gesloopt. De aarde is gebruikt om meertjes in de omgeving te dempen. Tien jaar geleden is de bult echter opnieuw opgeworpen. Die is lastig om te vinden want ze ligt middenin een bos. Mocht u het monument willen bekijken, dan zijn er twee wegen: deze en deze. Ik zou de eerste nemen, want de tweede is een soort hindernisbaan.

Naast de grafheuvel stond een Romeins grafmonument waarvan archeologen wat sporen hebben opgegraven. Op de foto ziet u de moderne reconstructie, gebaseerd op een vergelijking met soortgelijke monumenten in het Rijnland. De naam van de overledene is ontleend aan een militair diploma dat even verderop is gevonden in een Romeinse villa. Wat u daar in het bos ziet is dus allemaal op een grandioze manier nep, maar het is in elk geval geen onzin.

Koning Kyrië is dood

Interessanter is het verhaal dat erbij hoort. Hier is een versie uit de negentiende eeuw, opgetekend door een onderwijzer uit Westerhoven, Petrus Panken. De hier genoemde Kabouterberg is niet de Kabouterberg van Hoogeloon maar een andere.

Een voerman reed eens met zijne kar den weg op van Riethoven naar Keersip. Niet verre van den Kabouterberg, onder den naam Duivelsberg bekend, zag hij een Kaboutermanneke bij den weg rondzwerven. Treurig zeide het gedurig: “Kyrië is dood!”

De voerman met de kar op het gehucht Keersip gekomen, legde in eene herberg aan, in welk huis thans Adr. Konings woont, en verhaalde daar, met bevreemding, hetgeen hij gezien en gehoord had.

Nauwelijks had de voerman dat verteld, of een aardig kaboutermanneke sprong tot zijne nog grootere verbazing van onder de tafel en riep: “Och! Is Kyrië dood!”

Enkele andere verhalen vertellen dat overal geweeklaag klonk over de dood van Kyrië, dat de kabouters hun koning in de Kabouterberg bij Hoogeloon hebben begraven en dat ze sindsdien zijn verdwenen.

De grote god Pan is dood

Een variant op dit verhaal kennen we ook uit de Griekse wereld. Ploutarchos vertelt het in zijn essay Over het zwijgen van de orakels. Ten tijde van keizer Tiberius beveelt een stem aan een zeeman genaamd Thamous om bij het Palodes-meer te roepen dat de grote god Pan (net als kabouters een natuurwezen) is overleden. Als hij dat doet, klinkt allerlei geweeklaag. Er zijn nog wel meer varianten op dit verhaal.

Aarne-Thompson

Het aardige is nu dat volksverhalen vaak op elkaar lijken. Denk ook aan de overeenkomst tussen het verhaal van het Vrouwtje van Stavoren en het verhaal over de ring van Polykrates.

Rond 1910 maakte de Finse geleerde Antti Aarne een catalogus van verschillende sprookjesmotieven, die hij baseerde op Finse, Deense en Duitse volksverhalen. In 1927 heeft de Amerikaan Stith Thompson die uitgebreid, en het eindresultaat staat bekend als de Aarne-Thompson-index. Of ook wel de Aarne-Thompson-Uther-index, want in 2004 heeft de Duitser Hans-Jörg Uther er nog eens een halve eeuw opgetekende volksverhalen in verwerkt. Een overzicht is hier.

Het verhaal van koning Kyrië en de grote god Pan staat bekend als ATU 113A. De samenvatting gaat niet over een natuurwezen, maar over een kat:

Cat leaves house when report is made of death of one of his companions. His master has been told to say ‘Robert is dead’. As soon as this is said, the cat leaves.

Ik weet niet hoe het u vergaat, maar de ontdekking dat volksverhalen over de halve wereld ruwweg hetzelfde zijn, vind ik eindeloos fascinerend.

[Met dank aan Peter Burger, die alles weet van volksverhalen]