[Bijna iedereen heeft wel een idee van wat gladiatoren waren: Romeinse strijders die in arena’s als het Colosseum vochten om de bevolking te vermaken. Die kennis is meestal opgedaan in stripboeken als Asterix, Hollywoodfilms of tv-series. Daardoor zingen veel misvattingen rond over gladiatoren. Svenja Grosser-Fabian behandelt zes van die misverstanden. Het eerste stukje was hier.]
Duimen op en neer
Het beroemde schilderij van Jean-Léon Gérôme, waarop een zegevierende gladiator naast zijn verslagen tegenstander staat, heet Pollice verso, “neergedraaide duim”. De uitdrukking pollice (con)verso komt in de Romeinse literatuur twee keer voor, maar het is onduidelijk in welke richting de duim is gedraaid. Gérôme toont op zijn schilderij de Vestaalse Maagden, gezeten op de eerste rij met hun duimen naar beneden. Hollywood nam deze interpretatie van het schilderij over: een neerwaartse duim zou betekenen dat de dood van de verslagen gladiator gewenst was. De opgeheven duim was dan een positief teken, net als in onze huidige wereld.
In feite geven de bronnen echter geen duidelijke aanwijzing over wat het teken voor de dood of voor missio werkelijk was. De redenaar Quintillianus spreekt van een retorisch gebaar dat hij een infesto pollice noemt, een vijandige duim. De geleerde Anthony Corbeill heeft geopperd dat het teken voor de dood van een verslagen gladiator niet de neerwaarts gedraaide duim is, zoals algemeen aangenomen, maar het omgekeerde: een duim die naar boven wijst.
Helaas weten we ook niet wat het teken voor het verlenen van missio was. Ludwig Friedländer suggereert in zijn Sittengeschichte Roms dat het zwaaien met de mappa, het stuk textiel waarin het publiek voedsel naar het amfitheater zou hebben meegenomen, een teken was voor het verlenen van missio. De menigte kon haar wil overigens ook uiten met luid geschreeuw, zoals Martialis beschrijft in zijn epigram over het gevecht van Priscus en Verus in zijn Liber de Spectaculis.
Literatuur
- Corbeill, Anthony: Thumbs in Ancient Rome: Pollex as Index, in: Memoirs of the American Academy in Rome 42, 1997, pp. 1-21.
- Fabian, Svenja and Wim van Broekhoven: Pollice Verso – Hand Signs in the Arena, in: Ancient History 33, 2021.
[Wordt vanmiddag vervolgd, maar als u meer over gedraaide duimen wil lezen, is er ook dit leuke blogje. Svenja Fabian-Grosser is lid van re-enactmentgroep Ludus Nemesis en publiceerde dit oorspronkelijk op de beëindigde website Grondslagen.net.]
De gewonde gladiator op het mozaik geeft met omhoog gehevengeheven vinger aan dat hij zich overgeeft, maar dat wil nog niet zeggen dat hij kan blijven leven. Misschien valt er wel uit op te maken, dat een omhoogeheven vinger niet een vijandig teken is
Een omlaag gedraaide duim lijkt logischer : naar de onderwereld.
Maar Corbeill zal wel argumenten hebben gehad voor de opgeheven duim.
Wat een problemen doen zich toch voor in de Oudheidkunde…
Excuses voor de typfouten.