Stuur uw vragen maar in, schreef ik, en wie weet of ik ze beantwoorden kan rond oud en nieuw. Dat heb ik geweten! Ik kreeg ruim veertig vragen, waarvan een kwart onbeantwoordbaar was, althans voor mij. Ik had verwacht dat ik vandaag en morgen alles zou kunnen beantwoorden, maar we zullen nog een eind het nieuwe jaar in gaan. Wat natuurlijk leuk is. Ik beantwoord dertig vragen in ruwweg chronologische volgorde, dus beginnend in de Bronstijd en eindigend bij de Late Oudheid.
1. Via de blog: Een korte serie over de Babylonische proto-astronomen zou ik geweldig vinden.
Gaan we doen, maar het zal wel maart worden.
2. Vraag via de blog: Waarom kunnen we redelijk overtuigd zijn van de historiciteit van Zarathustra?
Voor zover ik kan nagaan, weten we dat helemaal niet zeker. Binnen het heilige boek van de zoroastriërs, de Avesta, is een oeroude poëtische kern van hymnen. Die staan bekend als de Gatha’s. Op linguïstische gronden worden ze beschouwd als eeuwenoud en ze worden gewoonlijk toegeschreven aan de grondlegger van het zoroastrisme, Zarathustra. Ik wil best aannemen dat het inderdaad zo is, maar dat is omdat ik nooit tegenargumenten heb gehoord. Vermoedelijk ben ik onvoldoende belezen. Of verschrikkelijk naïef.
3. Vraag via de mail: Wat is de invloed van de Egyptische godsdienst op de joodse godsdienst geweest?
Voor zover ik weet is die verwaarloosbaar. Men heeft weleens beweerd dat de Zonnehymne van Echnaton van invloed is geweest op Psalm 104, maar de egyptoloog die ik hierover raadpleegde, zei dat dit achterhaald was. Dat het monotheïsme begint bij Echnaton en via Mozes, toch een Egyptenaar van huis uit, aan de joden is doorgegeven, is verzonnen door Sigmund Freud en zeker niet waar. In ieder geval heeft het jodendom meer invloed ondergaan vanuit Syrië, Mesopotamië en Perzië.
4. Vraag via de blog: Waar komen de Etrusken vandaan? Welke taal spraken zij?
De taal van de Etrusken was het Etruskisch. Anders dan men vaak leest, is het niet waar dat die onbekend zou zijn. Onze kennis groeit gestaag. Het probleem is dat we de taal niet goed kunnen plaatsen in de stamboom van Indo-Europese of andere talen. Dat het Etruskisch als een wig tussen de Italische en Keltische talen in zit, suggereert dat migranten deze taal naar Italië hebben gebracht en een recente theorie zoekt de oorsprong in westelijk Turkije. Ik weet niet of die theorie klopt.
In de Oudheid dacht men dat volken ergens vandaan moesten komen: de Joden uit Egypte, de Romeinen uit Troje, de Karthagers uit Fenicië. Maar feitelijk ontstaan volken doordat al aanwezige groepen op een nieuwe manier clusteren. Denk aan de Nederlanders, die zijn ontstaan uit de bewoners van een aantal oudere gewesten die eigenlijk puur toevallig samen kwamen met de Pragmatieke Sanctie van 1549. Migranten kunnen een rol spelen bij de etnogenese, maar dat is niet noodzakelijk.
Dat geldt ook voor de Etrusken: wat we historisch weten is dat er steden zijn geweest waar men Etruskisch schreef, maar veel bewoners zullen afstammen van voorouders die eeuwenlang in Italië hebben gewoond. Er zijn wat DNA-aanwijzingen voor immigratie vanuit het oosten maar er zijn ook tegenaanwijzingen. Volgens mij komen de Etrusken in even jaren zoals 2022 uit het huidige Turkije en in oneven jaren zoals 2023 niet.
Bij mijn weten is er helemaal geen DNA-bewijs dat een Anatolische herkomst van de Etrusken suggereert. Er is weliswaar een heel oud artikel dat tot (min of meer, als je goed leest) die conclusie komt, maar kort na publicatie daarvan bleek al dat het daarbij om het Anatolische DNA gaat dat alle Europeanen hebben en meegekomen is met de eerste landbouwers, dus in het Neolithicum. Aangezien er verder helemaal niets genetisch of archeologisch is dat op een externe herkomst van de Etrusken wijst kunnen we alleen maar aannemen dat deze bevolkingsgroep in Italië is ontstaan.
Het mogelijk relevante feit dat er ook op het eiland Lemnos in de 6de eeuw voor Chr. een verwante (of dezelfde) taal werd gesproken is nog niet goed verklaard. Het zou kunnen wijzen op migratie uit Italië (of elders), maar ook kunnen suggereren dat Etruskisch een taal is die in (delen van) het Mediterrane gebied gesproken werd voor de ‘huidige’ Indoeuropese talen aankwamen. Zonder (ontbrekend) aanvullend bewijs blijven dit, en ook de mogelijkheid dat Lemnisch een restant is van een in een groter gebied gesproken taal, slechts werkhypotheses.
Van die Lemnische inscriptie wil ik zelf nog aannemen dat het een verdwaalde huurling is.
Vragen als nr. 2 benader ik altijd pragmatisch. Iemand heeft de Avesta geschreven, net zoals iemand de vier Evangeliën heeft geschreven en iemand de Britten heeft aangevoerd toen ze de Slag bij Badon wonnen. We kunnen hen net zo goed Zarathustra, Mattheus tm Johannes en Arthur noemen als enige andere naam. Daarmee sluit ik helemaal niet uit dat achter één enkele naam meer dan één persoon schuil gaat, zoals bij Homerus.
Herodotus schreef dus in een even jaar over de Tursenoi.
Ja, maar omdat er geen nul is geweest, is dat dus voor ons een oneven jaar. Ingewikkeld hoor.
Helemaal eens met FrankB.
Ik ben dan geneigd dit nog wat strikter door te voeren. De naam Zarathustra is niet voor niets overgeleverd. Hij zou natuurlijk ook best de coordinator (hogepriester) van een groep kunnen zijn geweest oid. Dit geldt ook mi voor Homerus.
Ook voor de Etrusken geldt dat ze er nu eenmaal hebben gewoond met hun afwijkende taal. Dan denk je toch allereerst dat het de oorspronkelijke bewoners van Italie zijn geweest die niet zijn ‘overruled’ door Italische invallers.?
‘Volken ontstaan doordat al aanwezige groepen op een nieuwe manier clusteren.’
Dat vind ik mooi gezegd. Het zou helpen als daar men daar in de Balkan – ik noem maar een voorbeeld – wat meer oog voor had.
Wat daar ook van zij: Prettige jaarwisseling, mede-Beobachters!