Nicolaas Matsier was vorig jaar zo aardig me zijn boek over het Oude en het Nieuwe Testament toe te sturen, Mooi boek, die Bijbel!, Het is een verzameling korte stukken over de joods-christelijke literatuur, waarbij Matsier vooral let op het literaire aspect. Vaak ziet hij de dingen heel scherp. Neem het volgende beroemde verhaal uit het Evangelie van Lukas:

Jezus’ ouders gingen jaarlijks voor het pesachfeest naar Jeruzalem. Toen hij twaalf jaar was, maakten ze weer hun gebruikelijke pelgrimstocht. Na afloop van het feest vertrokken ze naar huis, maar Jezus bleef in Jeruzalem achter zonder dat zijn ouders het wisten. In de veronderstelling dat hij zich bij het reisgezelschap bevond, reisden ze een hele dag voordat ze hem overal onder hun verwanten en bekenden begonnen te zoeken. Toen ze hem niet vonden, keerden ze terug naar Jeruzalem om hem daar te zoeken. Na drie dagen vonden ze hem in de tempel, waar hij tussen de leraren zat, terwijl hij naar hen luisterde en hun vragen stelde. Allen die hem hoorden stonden versteld van zijn inzicht en zijn antwoorden. Toen zijn ouders hem zagen, waren ze ontzet, en zijn moeder zei tegen hem: “Kind, wat heb je ons aangedaan? Je vader en ik hebben met angst in het hart naar je gezocht.”

Maar hij zei tegen hen: “Waarom hebt u naar me gezocht? Wist u niet dat ik in het huis van mijn vader moest zijn?”

Maar ze begrepen niet wat hij tegen hen zei. Hij reisde met hen terug naar Nazaret en was hun voortaan gehoorzaam. Zijn moeder bewaarde alles wat er met hem gebeurd was in haar hart. (Lukas 2.41-52; NBV21)

Tweemaal vader

Matsier wijst erop dat dit de enige keer in het Nieuwe Testament is dat Jezus zich richt tot zijn vader, Jozef. En wat zegt Jezus? Dat hij bij zijn vader moet zijn – alleen is dat dus God de Vader en niet Jozef.

Dat Maria en Jozef niet begrepen wat Jezus bedoelde, treft ons als vreemd, want wij zijn er na een kleine twee millennia christendom aan gewend dat God kan worden aangeduid als vader. In de joodse wereld was die beeldspraak minder gebruikelijk, al zijn er wel degelijk voorbeelden. In een van de psalmen wordt de koning Gods zoon genoemd en er is het verhaal over de charismaticus Honi de Cirkeltrekker, die zijn relatie tot God eveneens als een vader-zoon-relatie zou hebben getypeerd. Buiten de joodse wereld wemelt het ervan: Zeus is de vader van goden en mensen. Uniek is de aanspreektitel “vader” voor God dus niet, maar dat Jezus’ ouders het niet begrepen hebben, is denkbaar. De uitdrukking “huis van mijn vader” is namelijk wél uniek. Als Jezus een niet supergebruikelijke aanspreektitel op een nieuwe manier heeft toegepast, ligt een misverstand alleen maar voor de hand.

Twaalf jaar

Tot slot nog even dit. Deze anekdote past naadloos in de categorie “beroemdheid geeft op jonge leeftijd al blijk van bijzondere gaven”. Denk aan het verhaal dat Alexander de Grote zou hebben herkend dat een paard bang was voor zijn eigen schaduw en het als enige zou hebben kunnen temmen. Zulke jeugdverhalen hoeven niet per se waar te zijn, maar zijn ook niet per se onwaar. Het kan heel goed zijn dat een voorval uit iemands jeugd herinnerd werd toen het zich liet interpreteren als voorteken van wat later gebeurde. Als Paul McCartney als kind al graag muziek maakte, is het waarschijnlijker dat zoiets door latere biografen werd genoteerd dan als hij graag voetbalde.

Nog een laatste punt. In de oude wereld was een scherpe grens tussen de wereld thuis, waar vrouwen de dienst uitmaakten, en de openbare wereld van de mannen. Kinderen groeiden op in de vrouwenwereld en jongens maakten op een zeker moment de overgang naar het openbare leven. Een wereld waarin een puber zich moest leren bewijzen, zijn status moest bevechten. In het verhaal dat ik zojuist aanhaalde, heeft Jezus bewezen met succes van de ene naar de andere wereld te zijn overgegaan.

***

Oké, nóg een laatste punt: ik schreef dit stukje afgelopen dinsdag en was verbijsterd toen ik ontdekte dat Paul McCartney vandaag tachtig werd. Wat een leuk toeval. Het is ook toevallig dat ik over vaders schrijf op Vaderdag. Wonderlijk toch.

[Een overzicht van deze reeks over het Nieuwe Testament is hier.]