Tag: misverstanden

MoD | Patronen van misinformatie (slot)

On door Jona LenderinginArcheologie, Factcheck, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Methodologie en theorie, Oudheid, Pseudowetenschap, Wetenschapscommunicatie19 reacties
Nog steeds niet door Trouw gerectificeerde prietpraat.

Ik heb in deze reeks al enkele patronen beschreven waardoor slechte informatie over de Oudheid in omloop komt: verouderde ideeën die blijven circuleren, archeologische aandachttrekkerij die nergens toe wordt getrokken, de echoput van de classici, exacte wetenschappers die het zonder literatuuronderzoek beter denken te weten, de neiging van wetenschappers – niet alleen oudheidkundigen – om voorbarige conclusies de wereld in te gooien, politieke belangen. In dit stukje nog wat andere zaken en ik denk dat we moeten beginnen met onhandigheid.

Onhandigheid

De filoloog, historicus of archeoloog die zich ergert als iemand zonder vooropleiding zich uitlaat over de oude wereld, heeft een punt. Hoewel een vakopleiding noch de enige noch een voldoende weg is naar kwaliteit, helpt ze je wel in de goede richting. Oudheidkunde is een vak. Opvallend is dat dezelfde oudheidkundige die enig respect vraagt voor zijn vakkennis, meent geen vakkennis nodig te hebben als het gaat om wetenschapscommunicatie.

Lees verder “MoD | Patronen van misinformatie (slot)” →

MoD | Patronen van misinformatie (4)

On door Jona LenderinginArcheologie, Factcheck, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Methodologie en theorie, Oudheid, Wetenschap, Wetenschapscommunicatie5 reacties
Het evangelie van de Vrouw van Jezus

In de voorgaande stukjes toonde ik enkele patronen waardoor misinformatie werd verspreid: het voortbestaan van negentiende-eeuwse ideeën, het trekken van aandacht zonder dat er iets is waartoe die aandacht wordt getrokken, de echoput en het gebrekkige literatuuronderzoek van vooral fysici. Hier zijn er weer twee.

Voorbarige conclusies

Een van de beruchtste patronen waarmee onjuiste informatie de wereld in komt, is de publicatie van voorbarige conclusies. Een mooi voorbeeld was de verborgen kamer in het graf van Toetanchamon. In 2015 opperde egyptoloog Nicholas Reeves, die laserscans van de tombe had geanalyseerd, dat er mogelijk een verborgen vertrek was en dat koningin Nefertite hier mogelijk begraven kon liggen. Hij was voorzichtig, maar niets dat met Toetanchamon te maken heeft kan geen hype worden en maandenlang bleef de claim maar terugkeren. In 2018 was duidelijk dat die kamer er niet was. Dat had het einde van de zaak behoren te zijn maar evengoed blijft het verhaal rondspoken: afgelopen februari was het weer eens raak.

Lees verder “MoD | Patronen van misinformatie (4)” →

MoM | Patronen van misinformatie (3)

On door Jona LenderinginArcheologie, Factcheck, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Methodologie en theorie, Oudheid, Pseudowetenschap, Wetenschap, Wetenschapscommunicatie16 reacties
Het theater van Epidauros

Een tijdje geleden ben ik begonnen met een reeks blogstukjes over misverstanden. Ik had er vijftig liggen en dat leek me leuk om de periode van de corona-lockdown te overbruggen, niet méér. Langzaam begon me duidelijk te worden dat er toch iets meer in zat. De oudheidkunde komt namelijk zelden echt goed in het nieuws: het is meestal met trivialiteiten en vrijwel nooit met inzichten, waardoor ze een inmiddels welverdiende reputatie heeft intellectueel weinig voor te stellen.

Dit probleem ligt er nu eenmaal en ik schreef in mijn eerste stukje dat de patronen in de misverstanden wellicht aangeven waar het verkeerd gaat en hoe we een van zijn ankers geslagen vakgebied weer een ligplaats kunnen geven in het maatschappelijk debat. In mijn tweede stukje wees ik op het voortduren van negentiende-eeuwse ideeën en op aandachttrekkerij zonder dat de eenmaal getrokken aandacht ergens naartoe leidt. Dit is vooral een probleem voor de archeologie, die noch historiografische verdieping biedt (waarom draait de limes het “Gelderse geschiedbeeld” om?), noch methodische uitleg geeft (hoe weten we wat we weten?), noch vergelijkingen tussen toen en nu maakt (wat zegt slavernij over ons vrijheidsbegrip?).

Lees verder “MoM | Patronen van misinformatie (3)” →

MoM | Patronen van misinformatie (2)

On door Jona LenderinginArcheologie, Factcheck, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Methodologie en theorie, Oudheid, Pseudowetenschap, Wetenschap, Wetenschapscommunicatie20 reacties
Nederlands historicus is niet verder gekomen dan de negentiende eeuw

Ik was begonnen met een overzicht van patronen in de misinformatie over de oude wereld. De eerste factor die ik wil noemen is het voorbestaan van verouderde ideeën.

De eeuwige negentiende eeuw

De negentiende eeuw is de tijd waarin de oudheidkunde een wetenschap werd en geïnstitutionaliseerd raakte. De toenmalige ideeën zijn nog steeds aanwezig.

Een voorbeeld is de structuur van het verleden. Pak de Wikipedia-pagina over de geschiedenis van het oude Egypte er maar bij en je ziet dat deze veelgelezen informatiebron deels is gestructureerd langs dynastieën (zoals de negentiende-eeuwse politiek werd gerund door de Romanovs, Habsburgers en Hohenzollern) en op hoofdlijnen is onderverdeeld in een Oud, een Midden- en Nieuw een Rijk. Het is gebruikelijk deze drie perioden, waarin Egypte imperialistisch was, te typeren als bloeiperioden en de tussentijden, waarin het bewind werd gedecentraliseerd, als perioden van verval: een idee uit de negentiende-eeuwse politiek, die eenheidsstaten wilde scheppen.

Lees verder “MoM | Patronen van misinformatie (2)” →

MoM | Patronen van misinformatie (1)

On door Jona LenderinginArcheologie, Factcheck, Geesteswetenschappen, Geschiedenis, Klassieken, Methodologie en theorie, Oudheid, Pseudowetenschap, Wetenschap, Wetenschapscommunicatie4 reacties
Scène uit Ben Hur, waarin galeien worden geroeid door geketende slaven. Ten onrechte.

Een van de vele misverstanden over de Oudheid is dat de roeiers in de Griekse en Romeinse galeien geketend zouden zijn geweest. Het is al heel lang bekend dat bijvoorbeeld de triëren van Athene werden bemand door gewone burgers, die daarvoor een goed salaris kregen. Het misverstand had allang uitgestorven kunnen zijn, maar toen was daar de speelfilm Ben Hur en voilà: het is weer terug.

Dit is om twee redenen interessant. In de eerste plaats: het toont dat de massamedia verspreiders zijn van traditionele, vaak verouderde beelden van het verleden. Een beeld dat afwijkt van wat het publiek verwacht, ook een accuraat beeld, zou immers afleiden en afbreuk doen aan het vermaak. In de tweede plaats toont het hoe een misverstand ontstaat: vanaf de zestiende eeuw veroordeelden Ottomaanse en Franse rechters misdadigers aux galères en oudheidkundigen hadden destijds geen moeite dat te projecteren op het verleden. Zo reconstrueerden ze hoe anderhalf millennium daarvoor was geweest en dat gaven ze door, tot ze ontdekten dat het niet klopte en ze leerden dat er, om schepen te roeien, ook andere mogelijkheden waren dan de inzet van gevangenen.

Lees verder “MoM | Patronen van misinformatie (1)” →