MoM | Verhalende geschiedschrijving

Kleio, muze van de geschiedvorsing (El Djem, Huis van de Maanden)

Geschiedvorsing wil niet slechts zeggen dat je gebeurtenissen op een rijtje zet maar houdt ook in dat je die probeert te verklaren, dat wil zeggen dat je verbanden legt met andere gebeurtenissen. Daarvoor kennen historici verschillende verklaringsmethoden. Zo kun je proberen wetmatige verbanden te leggen. Als de bevolking in omvang toeneemt, stijgt – als andere zaken hetzelfde blijven – de graanprijs. Een andere vorm van verklaren is de hermeneuse: je verklaart iets door je in mensen uit het verleden in te leven. De moeite die Justinianus zich getroostte om met voormalig prostituee Theodora te trouwen, kan alleen betekenen dat hij echt van haar hield.

Een derde benadering staat bekend als vergelijkend-oorzakelijk of comparativistisch en wil zeggen dat je verbanden opspoort door middel van vergelijking. Als de romanisering en de arabisering van het Iberische Schiereiland identieke processen waren, alleen verschillend doordat de Romeinse belastingdruk hoger was, is dat de sleutelfactor waardoor de grondig geromaniseerde bevolking de Visigoten assimileerde en de aan minder dwang onderworpen en minder gearabiseerde bevolking de reconquistadores niet kon assimileren. Over de vierde verklaringswijze, het modelleren met computers, valt een boom op te zetten en dat laat ik nu rusten.

Al deze benaderingen hebben de aanname met elkaar gemeen dat het verleden nog kenbaar is. Dat is niet de aanname van het de vijfde verklaringswijze: narrativisme ofwel verhalende geschiedschrijving.

Lees verder “MoM | Verhalende geschiedschrijving”

MoM | Physics of Society (3)

De eerste complexe samenlevingen: dat had de computersimulatie redelijk goed – op de Balkan loopt ze iets op de feiten vooruit en in Nubië loopt ze achter

In het vorige stukje heb ik getoond hoe de physics of society toepasbaar zouden kunnen zijn op het historisch proces. Het is maar al te begrijpelijk dat mensen dit niet beschouwen als echte geschiedwetenschap. Het lijkt niet op wat studenten leren. De kritiek is echter niet altijd even terecht. Zo wordt weleens beweerd dat de variabelen zó worden gekozen dat alleen de juiste uitkomst eruit kan komen. Ik hoop dat mijn beschrijving van het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog duidelijk maakt dat dat verwijt onjuist is. Wat vermoedelijk wél waar is, is dat de auteurs het zojuist beschreven artikel vermoedelijk niet gepubliceerd zouden hebben als ze de plank spectaculair misgeslagen zouden hebben.

Het ontstaan van oude beschavingen

Een oudheidkundig voorbeeld dateert uit 2013 en is afkomstig van een team waarvan Peter Turchin de bekendste is (“War, space, and the evolution of Old World complex societies”). De onderzoekers verdeelden Afrika, Azië en Europa in vakjes van 100×100 kilometer en wezen aan de diverse vakjes kengetallen toe die de hoogte en het terreintype representeerden, dus of het een steppe, woestijn of landbouwgrond was. Hierbij gold overigens dat woestijnvakjes waar een rivier doorheen stroomde, gold als landbouwgrond. Dit was, om zo te zeggen, het speelbord, met die kanttekening dat het landbouwgebied in de gesimuleerde tijd (1500 v.Chr. – 1500 na Chr.) langzaam groeide.

Lees verder “MoM | Physics of Society (3)”

MoM | Physics of Society (2)

65536 coalities en hun interne frictie. Slechts twee coalities zijn stabiel.

In het eerste stukje legde ik uit dat “physics of society” veronderstelt dat veel menselijke gedragingen zijn te herleiden tot een beperkt aantal regels, die je in een computerprogramma kunt simuleren. Daarmee zijn vooral onverwachte gebeurtenissen te verklaren. Het ging in dat eerste stukje echter om alledaagse situaties. Kun je de methode ook gebruiken op de menselijke geschiedenis?

Het antwoord is ja. Het lijkt mogelijk dat je, door zo’n computersimulatie duizenden keren te draaien, kunt benaderen welke factoren er nu werkelijk toe doen. De implicatie is dat je dan ook de toekomst kunt voorspellen en dat voelt als slecht verzonnen science fiction.  Misschien is het ook wel zo, maar laten we eerst eens kijken naar wat mogelijk is.

Lees verder “MoM | Physics of Society (2)”

MoM | Physics of Society (1)

Muurschildering ter ere van Van der Waals (Leiden)

Geschiedenis is méér dan “het ene ding na het andere” of “vroeger zag het er hier zo uit”. De historicus probeert het verleden niet alleen te beschrijven maar ook te verklaren. Dat kan door wetmatige verbanden oorzaken aan te wijzen, ongeveer zoals in de natuurwetenschap gebeurt; het kan door oorzaken op te sporen via vergelijkingen; en het kan door je in de mensen van vroeger ein zu fühlen (wat we hermeneuiek noemen).

Sinds enkele jaren is er een nieuw type verklaring waarvoor in feite geen naam is. Ik houd niet van het anglicisme “physics of society”, zoals deze verklaringswijze weleens wordt aangeduid. Wat nog erger is: de naam suggereert teveel. In enkele minuten zult u weten dat het niet zo nodig is de fysica erbij te halen. Maar voor we daar zijn eerst iets anders. Spreeuwen.

Lees verder “MoM | Physics of Society (1)”

Herodotos’ programma

Herodotos (Agoramuseum, Athene)

Een tijdje geleden blogde ik over Paul Schnabel, die denkt dat historici zich bezighouden met jaartalletjes en het bracht als iets geweldig nieuws dat in het onderwijs voortaan ook “de samenhang tussen bepaalde gebeurtenissen” aan de orde zou komen. Dat is natuurlijk kulleklap in het kwadraat. In de geschiedkunde gaat het immers niet om weetjes maar om wetenschap en al sinds mensenheugenis proberen historici de samenhang tussen gebeurtenissen centraal te stellen. Dat heet verklaren. Anders gezegd: wat Schnabel presenteert als ei van Columbus, is dat wat historici per definitie doen.

Hedendaagse historici werken met vijf verschillende verklaringsmodellen.

  • positivistisch (door oorzaken te zoeken in wetmatigheden, zoals de patronen van bevolkingsgroei);
  • hermeneutisch: door je in de actoren in te leven (zie het stukje van gisteren over Droysen);
  • comparativistisch: door middel van vergelijkingen zoeken naar oorzaken;
  • narrativistisch: de verbanden worden pas in het verhaal van de historicus geschapen, waarbij de ambitie van objectiviteit is opgegeven (voorbeeld);
  • physics of society: door middel van de brute rekenkracht van computers patronen doorrekenen (voorbeeld).

Lees verder “Herodotos’ programma”