Ik moest afgelopen zaterdag in de avondwinkel wat boodschappen afrekenen, zocht naar wat kleingeld, legde het neer en zag een muntje dat ik nog nooit eerder had gezien. Er stond geen rij achter me, dus ik nam het op en vroeg de kassière of zij wist waar het vandaan kwam. Dat bleek Malta te zijn.
Het muntje zal hier wel zijn gekomen in de portemonnee van een toerist. Ik denk althans niet dat een Maltese visser het heeft achtergelaten op Sicilië en dat het geldstuk vervolgens met een reeks transacties naar Napels en Rome via Milaan en München naar Frankfurt en Brussel en uiteindelijk Amsterdam is gekomen. Het zijn twee manieren waarmee munten zich verspreiden: enerzijds met grote sprongen, als een toerist of een vrachtwagenchauffeur munten meeneemt, anderzijds geleidelijk, door een proces van duizenden en duizenden transacties. Het eerste proces verklaart waarom we munten uit verre landen vrij snel wel eens hebben gezien, het tweede proces verklaart waarom inmiddels ruim 80% van de munten in onze portemonnee afkomstig is uit het buitenland. Het plaatje hierboven is afkomstig van de website Eurodiffusie.nl.
Tachtig is een heel hoog percentage, dat valt te benutten om inzicht te krijgen in de economie van het Romeinse Rijk. De keizers lieten op maar een beperkt aantal punten munten slaan, en meestal is wel te herkennen waar een zilverstuk is geslagen. Je kunt de diffusie van de denarii dus op dezelfde wijze als euro’s meten, en dan komt er een veel, veel lager percentage uit. Het bewijst dat in onze tijd handel veel, veel eenvoudiger is dan in de Oudheid en dat onze economie veel, veel opener is dan de antieke. U had misschien niet anders verwacht, maar door het meten van de denariusdiffusie kunnen we deze verwachting “hard maken”.
We kunnen het bovendien bevestigen door de verspreiding van bijvoorbeeld olielampjes te meten. Dan wordt duidelijk dat de meeste daarvan niet door de gebruikers werden geproduceerd, of in het dorp van de gebruikers, maar dat er enkele grote productiecentra waren en dat de lampjes door handel werden verspreid. Er zijn echter grenzen aan de diffusie: in West-Europa is bijvoorbeeld een scherpe grens tussen een noordelijke en een zuidelijke regio, die bewijst dat er weinig handel over en weer was.
Terug naar de munten. Soms passen munten niet bij wat je zou verwachten. In Haltern, waar aan het begin van onze jaartelling het Negentiende Legioen (dat deze maand 2004 jaar geleden ten onder ging in de slag in het Teutoburgerwoud) was gelegerd, zijn munten gevonden met het opschrift van het Vierde Legioen Macedonica. Dat lag niet bepaald in de buurt: het was gestationeerd in Spanje.
De munten moeten zijn meegenomen door iemand die een lange reis heeft gemaakt, en toevallig weten we ongeveer wie: het moet een soldaat zijn geweest uit een van de Spaanse eenheden die kort voor het begin van de jaartelling zijn overgeplaatst naar de Rijn. Dit is dus het antieke equivalent van wat ik zojuist aanduidde als het eerste proces: met grote sprongen, zoals wanneer een toerist uit Malta naar Amsterdam komt vliegen.
[Dit muntje was het achtendertigste in mijn reeks museumstukken. Een overzicht is hier.]
Je moet denk ik duidelijk maken dat IV Macedonica niet in Haltern was vóórdat dat fort opgegeven werd. Want het legioen kwam in 39-41 naar Mainz en dat was niet al te ver van Haltern verwijderd. En heel misschien, met het recent ontdekte slagveld op de Harzhorn in mijn achterhoofd, komen ze ooit nog eens een korte herbezettingsfase van Haltern tegen? Maar ik denk dat je gelijk hebt, een militair (soldaat, officier, anders) van IIII Macedonica heeft ze waarschijnlijk meegeniomen uit Spanje.
Ik weet dat IIII Macedonica nog even in Mainz is geweest, maar ik heb het stukje niet complexer willen maken dan het al is…
Je mag best vertrouwen op de intelligentie van je lezers Jona, en vooral wanneer de link in je stukje naar je eigen pagina gaat, waar dat ook beschreven staat. 😉
Geloof me Robert, er zijn mensen met minder voorkennis dan jij.
Zoals ik. En ik begrijp door dat gebrek aan voorkennis totaal niet waarom dit relevant zou zijn voor het punt dat JL maakt – een punt dat ik wel begrijp.