Het Römisch-Germanisches Museum te Keulen, het Archeologischer Park bij Xanten, het standbeeld van Ambiorix in Tongeren, de restanten van de Romeinse stadsmuur achter het casino van Nijmegen, de tempelfaçade in het centrum van Aken, het ruïneveld in Bavay, het ruiterstandbeeld van Corbulo in Voorburg: dat deze steden een Romeins verleden hebben, kan geen bezoeker ontgaan.
Het is niet helemáál onbegrijpelijk dat je Antwerpens Romeinse verleden niet eveneens herkent. Het zestiende-eeuwse verleden trekt nu eenmaal meer de aandacht dan de schaarse archeologische resten. Boven de poort tot het Steen is in de Middeleeuwen een Romeins reliëf ingemetseld, en niet veel verderop zijn, bij de bouw van een parkeergarage, voorwerpen opgegraven die suggereren dat hier een chique gebouw heeft gestaan. De mooie schaal hierboven bijvoorbeeld.
Veel meer is er niet en daarom is het wat verrassend dat er een Antwerpse Vereniging voor Romeinse Archeologie bestaat, die deze maanden haar vijftigste verjaardag viert. De vereniging probeert de Romeinse aanwezigheid in de omgeving van Antwerpen te documenteren en heeft in de loop der jaren verschillende opgravingen gedaan, zoals de plattelandstempel van Kontich en het openluchtheiligdom te Wijnegem. Daarnaast organiseert de vereniging lezingen – full disclosure: ik heb er wel eens gesproken – en excursies. Een sympathieke club.
Momenteel biedt ze in de Boerentoren in Antwerpen – die wolkenkrabber die boven heel Antwerpen uitsteekt, niet te missen als je vanaf het station de stad binnenwandelt – een overzicht van haar activiteiten. “Laag voor laag” is een fijne, ruim opgezette tentoonstelling, met aan het begin enkele zaken die niet uit de grond komen maar des te meer vertellen over het bijzondere van de Romeinse tijd: bijvoorbeeld een leuke maquette van het Forum Romanum, die duidelijk maakt wat het culturele, politieke, economische en religieuze centrum was van het wereldrijk waartoe ook Vlaanderen behoorde, maar ook twee etalagepoppen met Romeinse kledij, geleverd door de re-enactors van XI Claudia.
De eigenlijke expositie toont mooie voorwerpen en het prettige is dat het nu eens geen monumentale zaken zijn, zoals in de musea van Keulen of Trier, maar de bescheiden gebruiksvoorwerpen van het provinciale platteland. Er zijn leuke verbanden: een van de muntjes toont bijvoorbeeld een gebouw dat je herkent van de maquette van het Forum Romanum. Ik was wel gecharmeerd van de koebel uit Kontich die hiernaast staat afgebeeld. Van dezelfde opgraving kwam een grauwe, handgevormde pot waarover ik morgen zal schrijven. Opvallendste voorwerp is de bekisting van een Romeinse waterput uit Wijnegem.
Aardig vond ik het gebruik van Lego om dingen uit te leggen. Het is vaker gedaan – voor zover mij bekend is het idee oorspronkelijk van Die Sendung mit der Maus – maar het pakte hier opvallend goed uit. De reconstructies van het Romeinse fort bij Maldegem en het dorpje Kontich tonen hoe een creatieve vereniging aan eenvoudige middelen genoeg heeft om iets inzichtelijk te maken.
Een vereniging die een halve eeuw bestaat, heeft haar eigen geheimpjes. De expositie toont een grauwe scherf uit Kontich waarop in het Grieks de naam “Sarapis” is gekrast. De toenmalige voorzitter van de AVRA had het idee dat er in Vlaanderen wel eens Griekssprekenden gewoond zouden kunnen hebben, en moet erg blij zijn geweest met de vondst, die zijn theorie bevestigde en internationaal wat aandacht trok. Inmiddels staat echter vast dat hij het slachtoffer is geworden van een uit de hand gelopen grap. Het is leuk dat op een expositie dit soort missers ook eerlijk worden toegegeven.
Een van de leden van het eerste uur is Guido Cuyt, die jarenlang voorzitter is geweest van de vereniging. In dit jubileumjaar verscheen ook zijn boek over de archeologie van het Antwerpse, dat ik bij een eerder bezoek aan Antwerpen al heb gekocht en toen in de trein naar huis heb gelezen: Schaven aan het verleden. Het legt eerst uit wat archeologie is, behandelt vervolgens de opgravingen en onderbreekt zichzelf met geestige anekdotes uit de geschiedenis van een vereniging die nu dus een halve eeuw bestaat. Een fijn boek, dat ik u net zo zeer aanraad als een bezoek aan de expositie in de Boerentoren.
**
De tentoonstelling “Laag voor laag” is nog tot 22 november te bezichtigen.
“Het is leuk ….”
Het is lovenswaardig. Wie niet bereid is negen keer serieus belachelijke ideeën te overwegen alvorens in lachen uit te barsten zal de tiende keer een geniaal idee bij voorbaat verwerpen.
Yup. Al word je wat kwetsbaar voor grappenmakers. Maar dat moeten we op de koop toenemen.
Dank voor de tip over de expo van de AVRA in de Boerentoren te Antwerpen. Daar ga ik gauw eens kijken.
Guido Cuyt hoorde ik op 6-10-2012 op de Verbondsdag te Antwerpen van het Nederlands Klassiek Verbond. Hij sprak toen over “Antwerpen, Romeinse stad of niet?”
Hij besprak o.a. de vondsten uit de Romeinse tijd bij Het Steen in 1950: een laag scherven en glas en hypocaustum-resten uit 150-250. En de vondsten bij de Stadsparking in 1970: 35 Romeinse afvalkuilen, 6 waterputten uit 150-250, en aardewerk, schoeisel-resten, paalsporen, paardenskelet, fibula, dakpan.
Er zijn dus aanwijzingen voor bewoning te Antwerpen tussen 150 en 250.
Ook in Kontich werd ‘Romeins’ gevonden: tempel, straten, waterputten, akkers, pottenbakkers.