Dat was dus niet de bedoeling, dat ik nog veel zou schrijven deze week. Reeks museumstukjes, dat was het. Maar toen kwam dit: oudhistorica Mary Beard gaf een interview over haar nieuwe boek over het Romeinse Rijk, en wordt geciteerd met de opmerking dat ‘‘There is no such thing as the fall of the Roman Empire’’.
Dat. Weten. We. Al. Een. Kleine. Eeuw.
Ik ga het daarom niet uitleggen. Ik wijs er alleen op dat dit zoiets is als een interview met een geoloog die zegt dat de continenten niet onwrikbaar vast liggen, een deeltjesfysicus die opmerkt dat elektronen in specifieke banen om de atoomkern draaien, een arts die zegt dat suikerziekte beheersbaar wordt nu er iets bestaat dat “insuline” heet of een astronoom die zegt dat sterren hun energie halen uit kernfusie. U wordt behandeld alsof u nog leeft in de jaren twintig.
Kunnen oudhistorici u niet op de hoogte houden over eigentijds onderzoek of willen ze het niet? Dat klinkt als een retorische vraag, maar ik weet het antwoord oprecht niet. Ik weet wél dat er geen goede websites zijn, dat de methoden niet worden uitgelegd en dat de oudhistorici zich nooit distantiëren van evidente leuterkoek.
U heeft mijn woord dat het vak sinds de jaren twintig niet heeft stil gestaan. Maar als u me niet gelooft omdat hoogleraren de indruk wekken dat er de afgelopen negentig jaar niets van betekenis is gebeurd, dan trekt u, aan de hand van het beschikbare bewijsmateriaal, de juiste conclusie.
Ik ben geen historicus – ik heb wel een ongelofelijk goede leraar geschiedenis gehad op het gymnasium – maar al vroeg in mijn leven groeide bij mij de overtuiging dat het Romeinse Rijk wellicht in 476 en 1453 militair ten onder was gegaan, maar dat bijv. Karel de Grote al teruggreep naar de nog steeds levende herinnering aan het Romeinse Rijk. En ook de naam van het door hem herstichte rijk: Dass Heilige Römisches Reich, Deutscher Nation, spreekt al boekdelen. En zo kun je nog heel lang doorgaan, met o.a. het leuke feitje dat de kaart van de grote autowegen in Europa in de jaren ’50 nog vrijwel gelijk was aan de kaart van de Romeinse legerwegen.
Ik ben er veel om gehoond dat ik sinds de jaren ’70 al stel dat de drang naar Europese eenwording, behalve door de ervaringen in twee wereldoorlogen, ook heel veel te maken had met een collectieve herinnering aan en een collectief verlang naar een eenheid zoals onder de Pax Romana.
Ik heb altijd veel meer contimuïteit (cultureel, rechtssysteem, ik heb nog Romeins Recht gedaan en dan klop je met gemak iedere moderne jurist) gezien dan een “val”.
Heel blij met deze bevestiging dat ik er niet zo ver naast zat….
“gehoond”
Door onwetenden dan. Op de lagere school heb ik ook het gebruikelijke verhaal van de Val van het Romeinse Rijk geleerd. Maar in de jaren 80 las ik al dat ook Karel de Vijfde, Lodewijk de 14e, Napoleon en Hitler geïnspireerd waren door het Romeinse succes. Ook de EU past in die traditie; het nieuwe aan de EU is dat de éénwording niet met militaire middelen wordt opgelegd.
En dan was er altijd de Katholieke Kerk met haar universalistische pretentie.
Jona heeft gelijk en ik zou zeggen dat er niet alleen geen einde was aan het Romeinse keizerrjk maar ook geen begin. Net zo min als de inwoners van het rijk in 476 dachten dat hun Rmeinse rijk ten einde was net zo min dachten de Romeinen in 27 v.Chr. Dat ze iets nieuws begonnen, namelijk een keizerrijk. Het zijn allemaal constructies achteraf, op mjuiste gronden gemaakt maar inmddels al zo ver ingeburgerd dat het moeilijk is om het ooit weer uit het colle tieve geheugen te krijgen. In mijn nieuwe cursus over ‘Romeinse keizers’ zal duidelijk worden dat zelfs Augustus niet de eerste keizer was en hij zich ook niet zo voelde. Net zoals het einde was ook het begin een langdurig proces, verdeeld over meerdere generaties. By the way … dat betekent dat er dus ook géén begin van de ‘middeleeuwen’ vastgepint kan worden op één of enkele jaartallen. Ga dus door Jona om het keer op keer weer uit te leggen!
In aanvulling een klein gedachtenproefje. Stel u leeft in 476 CE. U gaat naar bed in de Romeinse Tijd (er is nog een keizer in Rome) en wordt wakker in de Middeleeuwen (die keizer is naar huis gestuurd). Zou u dat zo ervaren hebben? Hoe vreemd zou u hebben opgekeken als iemand u dat nieuws had gebracht bij het opstaan?
Hetzelfde voor het einde van de Middeleeuwen.
Toch een kleine onenigheid. Het is nu eenmaal handig om tijdperken te verbinden aan jaartallen. Dat geeft structuur. Alleen moet je dan duidelijk maken wat je criterium is en waarom. Voor het einde van de Oudheid zou dat Romeinse politieke heerschappij kunnen zijn. Nou, dan is de Romeinse tijd in Engeland en de Lage Landen in 410 CE afgelopen, in Spanje een klein decennium later, in Noord-Afrika in de jaren 430, in Gallië met de moord op Aetius, in Italië met de invasie van de Lombarden (dus in de zesde eeuw!) en in wat het Oost-Romeinse Rijk zou worden nog later.
Een ander criterium – het functioneren van de Romeinse bureaucratie bv. – geeft andere jaartallen.
Sorry voor de typfouten op mijn iPad.
Wat betreft websites is deze misschien iets: http://www.friesian.com/romania.htm
De maker, ene Kelley L. Ross, http://friesian.com/ross/ waarvan opgemerkt moet worden dat het een wat vreemde snuiter lijkt (een gepensioneerde Amerikaanse filosofie prof met een rechts-libertaire overtuiging die meent dat het Amerikaanse onderwijssysteem in handen van marxisten is – ik heb gewaarschuwd) heeft er in elk geval flink zijn best op gedaan.
Wat betreft websites is deze misschien iets: http://www.friesian.com/romania.htm
Maar Beard beantwoordt hier toch gewoon keurig een aan haar gestelde vraag? Het enige wat ze had kunnen toevoegen is dat we dat al heel lang weten. Tegelijkertijd: als je kijkt naar de recente uitglijders van godbetert Niall Ferguson en onze eigen premier dienaangaande, kan het me toch eigenlijk niet duidelijk genoeg gezegd worden.
Beard had gewoon moeten antwoorden: “Sorry, lees het cultureel woordenboek nog even, en laten we het interview doen over de zaken waar oudhistorici zich wél mee bezighouden”.
Stel, je zit in een TV-programma en ze vragen je naar de vloek van de farao, om een ander oudheidkundig thema uit de jaren twintig te noemen, dan ga je daar toch ook niet serieus op in?
“Sorry, lees het cultureel woordenboek nog even,”
Het wát?
Hier: https://nl.wikipedia.org/wiki/Cultureel_Woordenboek
Dat wat je mag verwachten dat iemand weet die de middelbare school heeft afgemaakt. Het kan wat zijn weggezakt, en daarom werd het allemaal eens bij elkaar geplaatst.
Kijk eens aan, is dat wat middelbare scholieren horen te weten? Wat een lachertje. Ik keek eens bij Muziek/Klassiek/M, wat een willekeurig zooitje. En het popmuziekhoofdstuk lijkt wel te zijn samengesteld door marketeers, louter goedverkopende artiesten en platenbakgenres.
Maar dan Rome, geschiedenis/Oudheid/R. http://www.cultureelwoordenboek.nl/geschiedenis-oudheid/rome-en-het-romeinse-rijk
“De republiek [x] maar ging ten onder aan burgeroorlogen. [x] dat officieel bleef bestaan tot in de vierde eeuw n.Chr., toen het uiteenviel in een West- en een Oost-Romeins gedeelte.”
Dus niets over continuïteit. Dit leert helemaal niet dat Rome niét viel, eerder integendeel.
“In 37 hoofdstukken gaf het beknopt weer wat tot de algemene ontwikkeling zou moeten behoren.”
Optimist, het zou moeten is niet helemaal tot je doorgedrongen.
Ik heb maar eens de twee categorieën gecontroleerd waar ik altijd de meeste belangstelling voor heb gehad: muziek en natuurwetenschappen/wiskunde. Daarbij denk ik terug aan toen ik 18 was, dus 1981.
Joan Armatrading: alleen een cover van de Manfred Mann’s Earth Band. Joan Baez, Burt Bacharach, Jeff Beck, Roger Chapman, Clannad, Nick Drake, Lonnie Donegan, Dave Edmunds: nooit van gehoord in 1981.
Klassieke muziek: nog erger, want daar was ik in 1980 net aan begonnen.
Jazz: vergeet het maar.
Wiskunde: fractaal, Evariste Galois, groep, wiskundige inductie, kleinste kwadratenmethode (kwam iets later op de universiteit), maximum-likelihood schatter meetkundige plaats, Moebiusband: in 1981 geen idee en sommige moest ik nu nog opzoeken.
Natuurkunde: NMR, onzekerheidsrelatie (pas in 1986), parsec, precessie, Raman effect: in 1981 had ik geen idee.
Aan andere categorieën begin ik maar niet.
Sorry, juist het cultureel woordenboek (prima idee, dat wel) laat juist zien dat Beard volkomen gelijk had om serieus op de vraag in te gaan.
Nou, als ik op TV ben en ze vragen me naar de klassieke bewegingsleer ga ik daar toch maar wel serieus op in, ook al weet ik dat die is verbeterd met de Speciale Relativiteitstheorie. En die is nog wat ouder – uit 1905. Als iemand me zo iets vraagt ga ik er voor de zekerheid maar van uit dat die persoon het oprecht niet weet.
Dus ik ben het wel met Miko eens. Zo lang geleden is het ook weer niet dat het tot me doordrongen dat de Val van Rome een misleidend idee is.
“Een. Kleine. Eeuw.”
Langer, namelijk sinds JB Bury in 1889 zijn voortreffelijke boek over het Late Romeinse Rijk schreef. En het is nog gratis te lezen op Lacius Curtius ook!
“zoiets is als”
Jawel, maar in tegenstelling tot bewegende continenten schijnt dit geen gemeengoed te zijn.
“Ik weet wél dat er geen goede websites zijn.”
Tuttut. Lacius Curtius. Lees dat boek van Bury (ja, JL, ik weet dat jij het gelezen hebt – juist daarom zou je het moeten aanbevelen). Het leest als een trein.
“Maar als u me niet gelooft omdat hoogleraren de indruk wekken dat er de afgelopen negentig jaar niets van betekenis is gebeurd.”
Nog maar een paar maanden geleden heb ik dat gemerkt. Een Amerikaanse bijbelvorser en tekstcriticus (en eerlijk is eerlijk, hij weet veel) begon een analyse met
“After the fall of the Roman Empire, it was as if an atom bomb had destroyed civilization itself, and lots of learning had gone with it. In fact, hardly anyone could even read except the clergy.”
en verbond daar de belachelijkste conclusies aan. Omdat hij niet zo lang daarvoor mij van literalisme had beschuldigd schiep ik er genoegen in hem fijntjes te corrigeren. Vandaag heb ik het nog even opgezocht; hij wurmde zich er onder uit door te stellen dat hij een parodie schreef. Maar zijn atoombom analogie wilde hij liever overeind houden. Ik citeer hem (de rest van zijn apologie wil ik wel aanvaarden):
“But here’s a newsflash: (1) I didn’t originate that the post-nuclear analogy and (2) scholars are still using it in the classroom. (3) It resonates with students, especially in the years since my retirement when the post-apocalyptic Zombie world has taken over pop-culture.”
Tja, zo wordt het nooit wat.