Er is iets wonderlijks met het ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius op het Capitoolplein. Ik beken dat ik het pas de tweede keer herkende, wat ermee te maken zal hebben dat ik het voor het eerst zag toen het werd gerestaureerd. Eigenlijk kon ik toen niet goed zien dat het beeld vol contrasten zit. Het eerste: we zien een keizer in militair tenue, maar hij draagt geen wapens en heeft de hand opgeheven in een gebaar dat vrede beduidt. Het is dat je beter weet, want anders zou je denken dat hier iemand capituleerde.
Het tweede contrast: terwijl het paard een en al vuur en energie is, is het gezicht van de keizer een en al rust en kalmte. Ik heb daarvoor twee verschillende verklaringen gehoord. De eerste is dat op deze wijze wordt getoond dat Marcus Aurelius een zekere filosofische onverstoorbaarheid bezat. Daarvoor valt te zeggen dat de keizer een dagboek bijhield waarin hij zijn overpeinzingen noteerde. Mijn eerste indruk was dat het een beetje een brave hendrik was, maar toen ik wat meer leerde over de filosofie van die tijd, herkende ik beter wat hij bedoelde. Hoe dan ook is het inspirerend dat een bestuurder de dingen niet voor vanzelfsprekend aanneemt maar gewetensonderzoek doet.
Er is een tweede verklaring voor de opvallende kalmte in Marcus Aurelius’ gezicht: hij is gedrogeerd. We weten dat hij een slechte gezondheid had en pijnstillers nodig had. Zijn lijfarts, Galenus van Pergamon, heeft daarover in een van zijn geschriften uit de school geklapt en vertelt dat hij de keizer theriac voorschreef, een opiumpreparaat.
[Weet je wat? Ik plaats vandaag vier stukjes over Marcus Aurelius online! Het is immers zijn sterfdag (al is hij de andere 365 dagen van dit jaar ook een interessante figuur). Deze las u al, deze is eigenlijk veel interessanter. Ook schreef ik dit niemandalletje. Later vandaag nog twee.]
Bertrand Russell plaatst Marcus Aurelius in de traditie van de Stoïcijnen en merkt ook het contrast met zijn staatsmanschap op. Russell’s nuchtere verklaring is dat MA’s handelen als keizer werd bepaald door politieke noodzaak, niet door filosofische overwegingen.
Russell heeft gelijk, zie mijn volgende stukje.