Gisteren kwam op mijn stukje over de Samarkandse knekelkist de vraag waarom de Mongolenstorm het begin van het einde voor het christendom in Centraal-Azië markeerde. Vandaag en morgen (of overmorgen) een poging tot antwoorden.
Om te beginnen: het was in de eeuwen voor en na 1000 gebruikelijk dat veroveraars degenen die ze hadden onderworpen, onder druk zetten om de religie van de meesters over te nemen. Toen de Byzantijnen terrein wonnen in Syrië, probeerden ze de bevolking voor de Griekse orthodoxie te winnen; wie daar niet mee instemde, verhuisde. De maronitische christenen trokken in deze tijd naar Libanon. Westerse christenen die een land veroverden, zetten hun onderdanen onder druk, zoals de reconquistadores in Spanje deden. Moslims deden dat ook ten opzichte van de religieuze minderheden in hun landen, de zogenaamde dhimmi‘s. Meestal maakte regelgeving met discriminerende bepalingen wel duidelijk dat er maar één superieure religie was. Geweld kwam voor maar was betrekkelijk zeldzaam.
Mede doordat de islamitische autoriteiten bekering niet aanmoedigden – het zou betekenen dat er minder dhimmi-belastingen werden betaald – vorderde de islamisering langzaam. Weliswaar was de islam de religie van de heersers, maar er waren in de elfde en twaalfde eeuw nog altijd heel grote christelijke groepen. De Kruistochten waren een strijd tussen Latijnse christenen en moslims in een regio vol Grieks-orthodoxe en Syrische christenen, mogelijk zelfs een nipte meerderheid. De islam groeide, zeker, maar was niet de enige partij in het Midden-Oosten en Centraal-Azië.
Dit was de situatie toen de Mongolen ten tonele verschenen. In 1218-1221 veroverde Djengis Khan het huidige Oezbekistan, Turkmenistan en Iran. Zoals bekend sloegen ze alles kort en klein. Steden werden met de grond gelijk gemaakt, hele bevolkingen over de kling gejaagd. Als er al eens ergens een minaret overeind mocht blijven staan, zoals in Buchara, was dat omdat zo’n toren handig was om er mensen van naar beneden te gooien. In Samarkand vluchtten veel mensen naar de moskee, waar Djengis Khan kokende olie liet binnenstromen. (Lagen teer zijn door archeologen teruggevonden.)
Het cruciale punt voor mijn betoog: de Mongolen stonden erg open voor het christendom. De stam waarin de carrière van Djengis Khan begon, de Kereit, was grotendeels gekerstend, net als de Oeigoeren de de Onggud. Djengis Khan en zijn aanhangers trouwden na de staatsgreep met christelijke Kereit-bruiden. Ook de zoon van Djengis Khan die over de in 1218-1221 veroverde gebieden zou heersen, Hulagu, trouwde een christelijke Kereit en beschouwde zichzelf vermoedelijk als christen.
Toen Hulagu in 1258 Bagdad innam, erkende hij het asiel van vluchtelingen in de kerken, terwijl hij de mensen in de moskeeën over de kling joeg, zo het voorbeeld van zijn vader volgend. Het was niets nieuws dat veroveraars optraden tegen de religie van hun nieuwe onderdanen, en geweld was ook niet helemaal nieuw, maar deze moordpartij in de hoofdstad van de islamitische wereld overtrof alles wat eraan was voorafgegaan. Het paleis van de kalief werd cadeau gedaan aan de nestoriaanse patriarch en er werd zelfs een nieuwe kerk gebouwd. Het was niet vreemd dat menig moslim dit beschouwde als een christelijke aanval op het hart van de islam.
Zonder de intrede van christendom en islam zou ons veel ellende bespaard zijn gebleven. Waar komt toch die afgrijselijke wens vandaan om de eigen god en de daarbij behorende leefregels aan anderen op te leggen? Is dat inherent aan religie? Dan zouden we zonder religies een stuk beter af zijn.
Met belasting en wetgeving leg je ook je eigen regels aan anderen op. Alleen ging dat in die tijden makkelijker als je aanspraak kon maken op een goddelijke goedkeuring. Die dan bleek uit het feit dat jij immers gewonnen had, en daarmee jouw god. geen religie uit bekeringsdrift maar als politiek instrument.
Iets anders, waar komt die term ‘Mongolenstorm’ vandaan? Komt die van historici, kwam die uit die tijd zelf, wie verzon het wanneer waar en waarom. Werd met storm de aanval bedoeld of een weertype? Werd het gebruikt uit ontzag zoals kan blijken uit een betekenis aanval/natuurverschijnsel of uit afkeer zoals tegenwoordig de term ’tsunami’ wordt gebruikt?
Er is – het komt verderop opnieuw aan de orde – een onderscheid tussen enerzijds mensen met regelgeving en belasting achterstellen en anderzijds mensen met geweld dwingen. Wat de Mongolen deden, genocide, viel in een heel andere categorie.
Ik weet niet waar het woord “Mongolenstorm” vandaan komt. Het kan een een germanisme zijn.
Mongolensturm Substantiv – Mongolensturm oder Tatarensturm (gelegentlich auch Mongolenflut).
Want voor de grote godsdiensten op schrift gesteld werden, leefde de hele wereld in peis en vree?
Is het niet inherent aan de mensheid zelf te denken “Als jij maar doet wat ik prettig vind, dan heb ik niet zoveel last van het feit dat jij anders bent.”? Check Wilders tegen de Marokkanen en de asiel zoekers. De “anderen” zijn fout, wij zijn goed.
Naar mijn idee is dit ook waarom wij kinderen opvoeden. De regels van onze beschaving bijbrengen zodat zij een makkelijker leven hebben aangepast aan onze normen en waarden. Kinderen die met zes jaar nog met hun schoenen over de bank lopen worden niet teruggevraagd om bij ons thuis met onze kinderen te spelen. Die zijn anders dan wat wij willen en dus onprettig.
Hoe makkelijk is het om een hele groep te bestempelen als “fout”, en uit te moorden op een of andere manier. En als dat economische gezien toevallig fijn voor ons uitpakt des te beter. Check de Amerikanen van Japanse afkomst die in “Internment” (i.e. Concentration) camps tijdens de tweede wereld oorlog opgesloten waren. Denk niet dat al die mensen hun land en goederen laat staan vier jaar van hun leven teruggekregen hebben aan het einde van de oorlog.
Gekookte teer of kokende olie; wat was het nou?
Volgens mij is teer wat je overhoudt als olie uitdroogt, zoals na acht eeuwen.
Nee, teer is een bepaald product. Als we het tot de middeleeuwen beperken is teer een door verhitting van (naald)hout ontstane taaie massa, die door verhitting tijdelijk vloeibaar kan worden. Dit is de zg bruine teer. Gedestilleerd wordt dit pek. Olie wordt geperst uit plantenonderdelen als pitten, vruchten en zaden en is vloeibaar. Hij kan ingedikt worden en er kan residu overblijven na opdrogen, maar dat is geen teer.
Volgens mij ging het om aardolie en teer, maar dat doet aan je interessante uitleg geen afbreuk.
Aardolie is uiteraard een minerale olie. De restproducten die men in de middeleeuwen kende (inmiddels zijn het er natuurlijk veel meer) waren asfalt en bitumen die ontstaan/ontstonden door verdamping. In het oosten bestaan/bestonden nogal wat meren van dat spul.En beide werden al in de oudheid gebruikt voor allerlei doeleinden. Door verhitting worden beide vloeibaar. Met name bitumen wordt in de volksmond wel ’teer’ genoemd, maar chemisch is het een heel andere materiaal: mineraal tegenover plantaardig.
‘aanmatigden’ moet zijn ‘aanmoedigden’.
Dank, verbeterd.
Westerse christenen die een land veroverden, zetten hun onderdanen onder druk, zoals in Spanje gebeurde. Spanje was onder de Romeinen toch een van de eerste gebieden waar het christendom wortel schoot, er was in die zin toch geen sprake van een verovering?
Ik dacht aan de Reconquista.
Ik heb de passage aangepast.
Wat mij altijd blijft intrigeren, is hoe het christendom eeuwenlang heeft gediend als instrument van onderwerping, terwijl de centrale boodschap er toch een was van universele naastenliefde. Jezus (of zijn evangelisten) maakte komaf met de oude gedachte van een uitverkoren volk met een straffende God aan wie een offer moest worden gebracht om de vrede te bewaren, en verving die door een universele mensheid met een liefhebbende God, waar introspectie en besef van (mogelijke) eigen schuld de oplossing waren voor de sluimerende conflicten tussen steeds groter wordende en met elkaar in contact komende mensengroepen.
Het lijkt alsof het tot ver na de Verlichting heeft geduurd eer die boodschap werkelijk ingang vond. In tussentijd was het al uitverkoren volk, straffende God en erfvijandelijkheid wat de klok sloeg.
Die obsessie met straffen valt in mindere mate ook wel in het NT en zelfs in de Evangeliën terug te vinden.
Het christendom heeft mensen ook in de middeleeuwen gemotiveerd om zich in te zetten in ziekenzorg, armenzorg, onderwijs, wetenschap, kunsten…
De neiging om het christendom (en bij uitbreiding alle geloof) als een negatieve kracht te zien, verantwoordelijk voor onwetendheid, uitbuiting en wreedheid allerhande is bijzonder hip, maar berust wel op een erg selectieve kijk op de geschiedenis.
Ik denk dat je de boodschap van het Christendom zelf los moet zien van het instrument van onderwerping. Dat laatste is namelijk een politiek instrument dat door de onderwerpers wordt ingezet om hun macht te vergroten over de onderworpen bevolking. Het is geen natuurlijke reactie van de religie zelf. Dat religie zich laat inzetten voor machtspolitieke acties is weer een heel ander verhaal, en komt voort uit de maatschappelijke positie van religieuze leiders (kerkpolitiek) en hun eigen aandeel in de machtsverdeling. Zogenaamde ‘godsdienstoorlogen’ gaan maar uiterst zelden over godsdienst, maar bijna altijd om strijd om politieke en economische macht, met religie als saus.
Kortom, het gelijk stellen van religie aan politiek gebruik ervan is bijna altijd verkeerd
“Het was niet vreemd dat menig moslim dit beschouwde als een christelijke aanval op het hart van de islam.”
Dat gaat nog wel verder. Moslims meenden de ware godsdienst aan te hangen en waren niet van zins dat idee op te geven. Dus stelden ze zich de klassieke vraag: waarom heeft Allah toegestaan dat de (christelijke) Mongolenstorm een islamitisch cultuurcentrum vernietigden? Het antwoord bevatte, zoals wel vaker, radicalisering en intolerantie.
Christelijke mongolenstorm? Heb ik wat gemist?
De Mongoolse leider Hulagu/Hoelagu/oe was een kleinzoon van Djengis Khan, niet zijn zoon. Hulagu was dus van de derde generatie, net als zijn neef Batu/oe die van 1240-41 huishield in de Russische vorstendommen, waarbij o.a Kiev totaal werd verwoest, en in Hongarije, waar een derde van de bevolking zou zijn omgekomen, terwijl een ander deel van het Mongolenleger door het zuiden van Polen trok waarbij o.a. Krakow verwoest werd. Naar het schijnt werden al plannen gemaakt voor een aanval op Wenen en daarna het Heilige Roomse Rijk. De dood van de Grote Khan Ogedei/Ogotai in 1241 zou Europa verder onheil bespaard hebben (omdat Batu aan de gesprekken over de opvolging wilde deelnemen.)
M.a.w. waak ervoor de Mongolen zonder meer als Christenvrienden te beschouwen.