We hebben in Nederland een stuk of wat Valkenburgen en één daarvan ligt halverwege Leiden en Katwijk. Een Romein zou hebben gezegd: halverwege Matilo en Lugdunum ligt Praetorium Agrippina, het keizerlijke hoofdkwartier (praetorium) dat is vernoemd naar de moeder van Caligula, Agrippina. Het fort in kwestie is opgegraven bij de huidige kerk en een van de best-bewaarde militaire nederzettingen uit de Oudheid. Even stroomopwaarts is de opgraving van het Marktveld, waar onder meer 145 graven zijn gevonden.
Die mensen waren niet gecremeerd maar onverbrand begraven. Dat is geen standaardpraktijk maar is ook niet heel uitzonderlijk. Wat wél uitzonderlijk is, is dat er 114 kindergraven bij waren, waarvan negentig zuigelingen. En dat klopt niet. Als je 145 graven hebt, zou je volgens de antieke mortaliteitsstatistieken ruwweg evenveel baby’s als kinderen als volwassenen moeten vinden. Van alle mensen werd ruwweg een derde maximaal één, werd een derde maximaal twaalf en werd een derde volwassen. In plaats daarvan stierf drie vijfde in het eerste levensjaar.
De archeologen overwogen de infanticide, de in de Oudheid gangbare praktijk om kinderen jong te laten sterven, bijvoorbeeld doordat in tijden van hongersnood eerst volwassenen en daarna jongens vóór meisjes te eten kregen. Maar dan zou je meer meisjes dan jongens verwachten en daar lijkt het niet op. Een kinderziekte dan? De beenderen gaven daarvoor geen aanwijzingen. Regelrechte moord? Uitgesloten, want de kinderen waren zorgvuldig bijgezet: met speelgoed, met een zuigflesje of met een andere grafgift.
Een isotopenanalyse van het botmateriaal leidde tot de constatering dat de kinderen ongeveer vijftig keer zoveel lood in hun botten hadden als hedendaagse leeftijdgenootjes. Dit moet de verklaring van de enorme kindersterfte zijn, want lood is zeer giftig en kan bloedarmoede en nierziekte veroorzaken. Voor jonge kinderen is lood zelfs extra schadelijk, omdat het de hersenen aantast.
Hoe kregen de kinderen zoveel lood naar binnen? Het zware metaal was in de Romeinse tijd erg populair. Het is namelijk eenvoudig te winnen, smelt bij lage temperaturen en is eenvoudig te bewerken. Het was dan ook aanwezig in waterleidingsbuizen en in make-up, en zelfs in het voedsel. Bij dat laatste moet je denken aan druivensap dat in loden ketels was gekookt en in deze ingedikte vorm diende als zoetmiddel en conserveringsmiddel (defrutum). De verzameling kookboeken die is overgeleverd op naam van Apicius, vermeldt de toepassing van defrutum in ongeveer een vijfde van de recepten.
Nu zullen de Valkenburgse baby’s weinig vast voedsel of ingedikte wijn tot zich hebben genomen, maar hun moeders des te meer. Al tijdens de zwangerschap brachten ze daardoor lood over op hun kinderen en we mogen aannemen dat het metaal ook via de moedermelk aan de zuigelingen is doorgegeven. De kinderen van Valkenburg zijn dus het slachtoffer geworden van het op zich gevarieerde menu van hun moeders, die niet wisten dat ze hun kinderen vergiftigden.
Keert hier weer de oude theorie terug dat de Romeinen zijn gedegenereerd door hun waterleiding van loden pijpen en dat dit een hoofdoorzaak was van de val van Rome?
Nee. Die theorie was gebaseerd op een reëel verschijnsel, dat ook in Valkenburg is gedocumenteerd, maar dat Rome aan loodvergiftiging ten onder is gegaan, gaat een paar onbewezen stappen verder.
Definieer “gedegenereerd”.
Ze werden Italianen 😉
Uit C2W (vrijdag 18AUG2017):
https://www.c2w.nl/nieuws/antimoon-slaat-romeinen-uit-het-lood/item19306
Arjen Dijkgraaf | vrijdag 18 augustus 2017
Analyse & Labtechnologie, Anorganische chemie, Toxicologie, Voeding
Het Romeinse rijk ging misschien niet aan lood- maar aan antimoonvergiftiging ten onder. Dat oppert de Deense onderzoeker Kaare Lund Rasmussen in het tijdschrift Toxicology Letters, na analyse van een stukje loden waterleidingbuis uit Pompeï.
Rasmussen loste het fragment op in salpeterzuur, stuurde de oplossing door een Bruker 820-massaspectrometer en was verbaasd hoeveel antimoon er in het lood zat. Volgens hem was het voldoende om het drinkwater, dat door de buis stroomde, dusdanig te vergiftigen dat je er diarree en braakneigingen van kreeg. Op de lange termijn zou het de lever en de nieren hebben aangetast.
Eerder is beweerd dat de Romeinen langzaam werden vergiftigd door chronische blootstelling aan het lood zelf, dat zich ophoopt in het lichaam en uiteindelijk het denkvermogen aantast. Maar eigenlijk is dat onwaarschijnlijk: in loden waterleidingen vormt zich na korte tijd vanzelf een kalklaagje, dat voorkomt dat er nog veel metaal in het water oplost. Alleen gloednieuwe leidingen zijn riskant.
Vermoedelijk houdt dat kalklaagje ook het meeste antimoon tegen, maar dat element is veel giftiger dan lood. Bovendien is die toxiciteit acuut.
Er blijven nog wel vragen over. Zo kun je uit één stukje pijp natuurlijk niet opmaken dat ál het door de Romeinen gebruikte lood vol antimoon zat. Het zou zelfs kunnen dat het in Pompeï deels uit het water kwam; grondwater rond vulkanen bevat vaak ook meer antimoon dan gemiddeld.
En het belangrijkste bezwaar tegen de hypothese is dat de Romeinen niet gek waren, in elk geval in het begin niet. Als ze echt buikpijn kregen van drinkwater, zouden ze dat snel genoeg hebben doorgehad – waarna ze misschien wel ten onder zijn gegaan aan een chronische alcoholvergiftiging.
bron: University of Southern Denmark
Klaar zijn we.
Het dieet van de moeders in Valkenburg week vast niet heel veel af van dat van andere moeders, die ook de werken van Apicius kenden. Zijn er meer grafvelden uit de Romeinse tijd met zo veel graven van zuigelingen?
jacob krekel
Goeie vraag. Ben ik ook benieuwd naar.
En hoeveel lood zit daar dan in?
Beste Jona,
Geruime tijd geleden bestudeerde ik de winning van zilver in de Oudheid. Het erts, dat men gebruikte, bevatte meestal een beperkt percentage aan zilver naast een grote hoeveelheid lood. Bij de winning waren twee ovenbehandelingen nodig: ten eerste om de metalen uit het erts vrij te maken en ten tweede om het zilver van het lood en eventuele andere metalen te schrijden. Bij beide behandelingen komt een deel van het lood in de atmosfeer terecht.
De Romeinen hebben in het begin van onze jaartelling veel zilver gewonnen. De looduitstoot was toen zo sterk, dat er zelf lood terecht kom in Zweedse meren. Een ander neveneffect was. dat de Romeinen over grote hoeveelheden lood konden beschikken, die zij dan ook voor alles en nog wat gingen gebruiken.
In de omgeving van Valkenburg bij Katwijk heeft geen zilvermijn gelegen. Die verwacht je in meer bergachtige gebieden. Wel kunnen de Romeinen zilver hebben gewonnen in de Ardenne, de Eifel en een gebieden langs de Rijn. Mogelijk is van daaruit lood door de lucht in ons land terecht gekomen.
Zilver werd in de loop van de geschiedenis vaak als synoniem met geld beschouwd. Omdat het indirect aan de babysterfte heeft bijgedragen, kan men de conclusie trekken: GELD MAAKT MEER KAPOT DAN GOED VOOR U IS.
De enorme hoeveelheid lood in de kleintjes moet betekenen dat de volwassenen daar ook veel teveel lood binnenkregen, met gezondheidsschade als gevolg.
Maar als de gemiddelde leeftijd toch al laag was (door andere oorzaken), had je van dat lood dan juist niet zoveel last.
Dank voor een mooi gebruik van een dataset. Waar ik de verwijzing vinden over: 1/3 overlijdt voor 1e jaar, 1/3 voor volwassenheid en 1/3 daarna?
Dit zou betekenen dat elke volwassene gemiddeld 6 kinderen kreeg om de bevolking stabiel te houden.
Daarvoor zijn de Coale-Demeny-tabellen: http://www.un.org/esa/population/publications/Model_Life_Tables/Model_Life_Tables.htm