De afbeelding van de sneuvelende rechter figuur op de schaal, ik zal hem maar Artabanos noemen, zit vol ongelukkige reconstructies. De beenbeschermer bijvoorbeeld was niet de afgebeelde over de benen aangetrokken slobkous.

Als je de reliëfs goed bekijkt, zie je dat het eerder een soort cowboy-chap was die met riempjes of koorden gesnoerd werd om zo’n wijde overbroek als die van de linkerfiguur, die we maar Ardašir zullen noemen. Zulke beenbeschermers van metalen hoepelsegmenten zijn ook opgegraven, en reikten van de dij tot op de tenen. Ze hadden dus wel dezelfde constructie als de gesegmenteerde armbeschermers, maar die omsloten de arm wel volledig, en de kunstenaar dacht dat dat bij de beenbeschermers ook wel het geval zou zijn geweest. Hij heeft de uitpuilende wijde overbroeken aan de achterkant van de beenbeschermers niet opgemerkt, en met de latere archeologische vondsten was hij natuurlijk niet bekend.

De eigenaardige onderkant van de wapenrusting van Artabanos is vermoedelijk ontstaan doordat de kunstenaar in verwarring raakte door de afbeelding op het rotsreliëf van Firuzabad van een aan de gordel bevestigde doek. Dit was een soort servet, later in het Arabisch mandīl genaamd, waarmee wapens en pijlen gereinigd werden voordat ze weer werden opgeborgen. Die doek hing in de Sassanidische periode aan de gesp van de gordel, en zou die vreemde “onderjurk” op de afbeelding kunnen verklaren

De Parthen en Perzen op het reliëf van Firuzabad dragen het zogenaamde “tuniekharnas”, een tot de knieën reikende kolder met lange mouwen en een kraag. Deze wapenrusting was in de laatste eeuwen voor het begin van onze jaartelling in Centraal-Azië verschenen en had zich van daaruit over heel Eurazië verspreid. In de Romeinse en Perzische rijken waren die tuniekharnassen vaak van pantsers van metalen ringen of plaatjes gemaakt (het maliënpantser en de schub- en lamellenpantsers). De kunstenaar heeft de plaatjes op de reliëfs niet opgemerkt, en maakte van de rok van die kolder de rok van een kledingstuk.

Wat betreft de overige uitrusting van de duellisten op de schaal: het zwaard van Artabanos heeft een cirkelvormige stootplaat, die voor de Iraniërs erg onhandig zou zijn geweest. Zij hielden de greep van hun zwaard namelijk op de “moderne” manier vast, alsof je een vogeltje of een pistool vasthoudt, niet op de Romeinse manier, alsof je een hamer vasthoudt. Omdat de gevesten van de laat-Parthische en de Sassanidische zwaarden nogal kort waren, kromden ze de wijsvinger om de stootplaat van hun zwaard, wat bij die afgebeelde cirkelvormige stootplaat niet erg goed mogelijk is.

De bijbehorende zwaardschede zweeft in de lucht, terwijl de Sassanidische kunstenaars altijd zorgvuldig de gordel afbeelden waaraan het zwaard werd opgehangen. De pijlkoker van de linkerfiguur is zo te zien met een soort kettinkjes aan zijn gordel opgehangen. Ook daarmee gaat de kunstenaar de mist in, want die pijlkoker werd net als het zwaard aan een eigen gordel opgehangen, los van de gordel die de ruiter om zijn middel snoerde.

De zoom van de tuniek van Ardašir is waarschijnlijk de mislukte interpretatie van die gordel, want de zoom van een ruitertuniek wordt in de Sassanidische kunst als in de wind wapperend, golvend textiel afgebeeld, niet als een rechte band.

Wat erg opvalt op de afbeelding is het achterover gekantelde paard van Ardašir, suggererend dat het steigert door het geweld waarmee de lans van zijn berijder de ongelukkige Artabanos doorboort. De kunstenaar heeft over het hoofd gezien dat op geen één Aziatische afbeelding van een ruiter die met de lans zijn tegenstander treft het paard steigert, men beeldt het paard van de overwinnaar vrijwel altijd in een horizontale “vliegende galop” af. Het steigeren van het paard op onze schaal is gebaseerd op een moderne projectie van de Europese middeleeuwse ridder die met een frontale aanval zijn tegenstander het uit zadel stoot.

Is deze vervalsing uitzonderlijk? Helaas niet. Niet alleen in het Azerbeidzjan Museum in Tabriz, overal ter wereld bevindt zich in de collecties van musea en particulieren vervalste Iraanse kunst. Sommige van die vervalsingen zijn beter gemaakt dan deze schaal. Hun kunstenaars hebben ongetwijfeld de gezaghebbende boeken van Prudence Harper in de kast staan, en werken soms ook met veel talent en gevoel voor de materie.

Het probleem is dat de marktwaarde van deze kunst relatief hoog is, en dat er heel erg weinig van deze schalen in gecontroleerde opgravingen zijn gevonden. Door al die vervalsingen en roofopgravingen is de kunstgeschiedenis van Iran gecompromitteerd en deels verminkt. Soms zou je haast willen dat de Iraanse kunst minder aantrekkelijk was, zodat het niet de moeite zou hebben geloond er zo mee te knoeien.

Tot slot iets heel anders, waren die duels op de rotsreliëfs een afbeelding van de werkelijkheid? Heeft de opstandige Perzische vazal Ardašir inderdaad de Parthische koning Artabanos IV in een duel gedood? En hebben later de Sassanidische heersers in duels persoonlijk hun vijanden gedood?

Nee, dat is niet erg waarschijnlijk. De Sassanidische kunst symboliseert de overwinningen op vijanden van Perzië met de afbeelding van een duel tussen de Perzische heerser en de verslagen tegenstander, maar in werkelijkheid hebben die duels nooit plaatsgevonden. Er waren wel duels, maar dat waren duels tussen de kampioenen van de strijdende partijen, niet tussen hun koningen. De Aziatische heersers bevonden zich midden in hun leger en werden bij een nederlaag haastig in veiligheid gebracht. In latere bronnen uit de vroeg-Byzantijnse en vroeg-islamitische periode wordt verteld dat zo’n heerser een theaterstuk opvoerde om de indruk een lafaard te zijn weg te nemen. Hij riep om zijn paard en wapens en maakte zich gereed om zich in de gevechten te mengen, waarop zijn lijfwachten en edelen op hem af stormden, de teugels van zijn paard grepen en hem smeekten dan wel vermaanden zijn kostbare leven niet in gevaar te brengen. Vervolgens steeg de heerser mokkend weer af en ging op een troon, tapijt, canapé of olifant zitten.

[Eduard Alofs is bouwkundig ingenieur en in Leiden aan het promoveren op oorlogvoering te paard in Azië. De eerste vier delen van zijn Studies on Mounted Warfare in Asia zijn reeds verschenen in War in History.]

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.