Eén van de veertig kerken op de citadel van Berat is gewijd aan Maria Hemelvaart. Fotografie is er helaas verboden en je moet je camera zelfs achterlaten, dus ik heb de bovenstaande foto clandestien genomen met mijn telefoon. Maar ook als ik de allerprofessioneelste camera had benut, zou ik geen geweldig plaat hebben kunnen maken, want dit is inderdaad niets meer dan een kuil in de grond met een stuk plexiglas eroverheen. Het gaat om wat er niet meer is.
In de zesde eeuw werd in Constantinopel een mooie bijbel vervaardigd, speciaal voor de keizer. Zo’n boek kon natuurlijk niet worden geschreven op gewoon perkament: het werd eerst purper gekleurd. Er zijn later meer zulke bijbels gemaakt: ze zijn even kostbaar als zeldzaam. De enige keer dat ik er een bladzijde uit zag, was in het Byzantijnse Museum in Athene. Eén zo’n “codex purpereus” is via Patmos in de Sint-Joris-kerk in Berat terechtgekomen en in de twintigste eeuw hadden de bezetters van Albanië er belangstelling voor: eerst de Italianen en daarna de Duitsers. Daarom werd het boek, dat bekendstaat als de Codex Beratinus, verborgen op de hierboven getoonde plek in de nabijgelegen kerk van Maria Hemelvaart.
De familie die wist waar het boek lag, hield het geheim in de jaren van het communisme. Zo overleefde het boek de Culturele Revolutie van Enver Hoxha, die in 1967 in navolging van Mao alle “als ‘kerken’ bekend staande gebouwen” liet sluiten. Midden jaren zeventig stierf de familie echter uit en de laatste heeft toch maar aan de autoriteiten verteld waar het boek lag. Die hebben het niet vernietigd, wat wel tot de mogelijkheden zou hebben behoord. Integendeel: ze stuurden het naar China om het daar te laten conserveren. De Codex Beratinus ligt nu, met een soortgelijk boek met een soortgelijke geschiedenis, in het Nationaal Archief in Tirana.
Is zo’n boek nu belangrijk? Ja. Los van de museale waarde: dit soort boeken helpt om te reconstrueren hoe de oorspronkelijke tekst van de Bijbel moet zijn geweest. Doordat die tot de vijftiende, zestiende eeuw met de hand is overgeschreven, zijn daar weleens fouten in geslopen. Hoe meer manuscripten je hebt, hoe beter je reconstructie van het origineel – een onderwerp waarover ik hier het een en ander heb geschreven.
Echt niet “Maria Hemelvaart” hoor. (Van een voorafgaande post weigerde je je blijkbaar iets aan te trekken). Jezus is (volgens de auteur van het derde evangelie en Handelingen, dus ook in de Codex Beratinus) levend en wel ten hemel gevaren, Maria is (volgens een latere legende, dus niet in de Codex Beratinus) dood ‘met lichaam en ziel’ in de hemel opgenomen. Ze kwamen wel allebei op dezelfde plek uit, maar de een was er beter aan toe dan de ander.
Bij deze geef ik u officieel toestemming overal waar JL ten onrechte “Hemelvaart” schrijft een betere term naar eigen keuze te lezen.
Omdat dit een orthodoxe kerk is, zal “ten hemel opneming” ook niet de juiste term zijn, dat is Rooms. De orthodoxie spreekt van het “inslapen van de moeder Gods” (grieks: Κοίμηση της Θεοτόκου).
A rose by any other name would smell as sweet. Hoe het einde van Maria’s leven op aarde ook heet, het is duidelijk waarover het gaat.
Ach, gun mensen hun nutteloze semantische discussies. Zolang ze maar weigeren de eerbiedwaardige traditie na te volgen om elkaar de hersens in te slaan om zulke toestandjes.
Het gaat helemaal niet om het einde van Maria’s leven op aarde; dat was net gebeurd. Het gaat om wat er daarna kwam, which really is another rose
(En verder probeer ik alleen maar uit te leggen wat het verschil is tussen ‘hemelvaart’ en ’ten hemelopneming’. ([En de orthodoxie spreekt zal wel uitkijken te spreken van de ‘Κοίμηση της Θεοτόκου’ want dat is Nieuwgrieks, en in de orthodoxie praten ze een soort nieuwtestamentisch Grieks: Κοίμησις της Θεοτόκου dus]). Nou ja, ze is boven.
Het gaat helemaal niet om het einde van Maria’s leven op aarde; dat was net gebeurd. Het gaat om wat er daarna kwam, which really is another rose
(En verder probeer ik alleen maar uit te leggen wat het verschil is tussen ‘hemelvaart’ en ’ten hemelopneming’. ([En de orthodoxie zal wel uitkijken te spreken van de ‘Κοίμηση της Θεοτόκου’ want dat is Nieuwgrieks, en in de orthodoxie praten ze een soort nieuwtestamentisch Grieks: Κοίμησις της Θεοτόκου dus]). Nou ja, ze is boven.
Natuurlijk heb ik maar een simpele ongelovige geest. Mij lijkt dat “het einde van Maria’s leven op aarde” een noodzakelijke voorwaarde is voor “wat er daarna kwam”. Daarmee is “het gaat helemaal niet om …” voor een simpele ongelovige geest als mij van het niveau “hoeveel engelen dansen er op de punt van een naald”.
Het is mij als protestant om het even hoe katholieken en orthodoxen dit feest noemen, maar als je iets meent te moeten verbeteren, dan moet je het goed doen, en niet half. Er is tussen beide benamingen een niet onbelangrijk theologisch verschil, dat ik hier niet zal behandelen, omdat ik vermoed dat de gemiddelde lezer van dit blog daar niet in is geïnteresseerd. Het is aanzienlijk meer dan semantiek.
“What’s in a name” stamt uit een tijd dat framing nog geen wetenschap was, al deed men dat ook bij de Romeinen al heel vaardig. We hebben in eerdere blogs fraaie staaltjes van framing in de oudheid gezien, zoals van C.I.Caesar. Roos? Probeer eens: stinkzwam? Smells as sweet?
“Het is aanzienlijk meer dan semantiek.”
Niet voor een simpele ongelovige geest als de mijne. Inderdaad is het me al vaker opgevallen dat theologen en andere gelovigen een belang hechten aan woorden dat nergens door gerechtvaardigd wordt. Woorden beschrijven (en niet bepalen) de werkelijkheid. Dat is natuurlijk lastig als die werkelijkheid ongrijpbaar of zo men wil denkbeeldig is. Zoals in het geval van een hemel. Vandaar dat vooral theologen hun geliefde werkelijkheid zo flink proberen te bepalen met woorden. Wie de wetenschappelijke methode prefereert vindt dat al snel koddig.
“een niet onbelangrijk theologisch verschil”
Tja, dan moet ik meteen denken aan de ietwat flauwe grap:
De filosoof zoekt in een verduisterde kamer naar een zwarte kat.
De metafysica zoekt in een verduisterde kamer naar een zwarte kat die er niet is.
De theoloog zoekt in een verduisterde kamer naar een zwarte kat die er niet is en roept heel luid: “gevonden!”
De wetenschapper zoekt in een verduisterde kamer naar een zwarte kat door een zaklamp te gebruiken.
Op deze pagina is al verschillende keren “gevonden!” geroepen.
Ach, er zijn ook mensen die hun energie besteden aan het Star Wars universum. Die zoeken en vinden ook van alles en nog wat.
De frustratie die uit vele reacties druipt, deel ik. Niet vanwege de aard van het verscheiden van de moeder Gods van deze aarde (dat verhaal is er volgens mij sowieso later bij verzonnen), maar vanwege het ’taalgebruik’. Maar al te vaak worden woorden fout gebruikt en worden betekenissen vervolgens aangepast. Zolang dit maar lang genoeg gebeurt, verandert de betekenis van die woorden vanzelf. Ik schaar dan ook deze ‘hemelvaart’ in het veel te lange rijtje dat woorden bevat als decimeren, gijzelaar, kaper, kern/atoom, dodelijk slachtoffer, en nog vele vele anderen.
Leuk stuk over de Codex Beratinus. Weer wat geleerd. Wel zou ik erbij willen aantekenen dat het reconstrueren van de originele “Fassung” van een tekst weliswaar belangrijk is in de codicologie, maar dat ook dat bedoelde en onbedoelde veranderingen in de tekst op zich ook veel waarde hebben. Door de focus op de reconstructie van de “originele” tekst kan het zicht hierop wel eens wat verduisterd worden.