In de Griekse en Romeinse tijd trouwden meisjes zo rond hun vijftiende. Vaak waren hun echtgenoten aanzienlijk ouder, misschien wel tien jaar. Indien het voor de man om een tweede huwelijk ging, kon het dus gebeuren dat de zoon des huizes even oud was als zijn stiefmoeder. Je kunt je een voorstelling maken van de aantrekkingskracht die zo’n jonge man en jonge vrouw op elkaar kunnen hebben uitgeoefend. Ze vormt de achtergrond van een tragedie van de Atheense toneeldichter Euripides uit 428 v.Chr., de Hippolytos.

De plot is ongeveer dat Hippolytos, de zoon van Theseus, een geweldige jager is die uitsluitend offert aan Artemis en zo de jaloezie opwekt van Afrodite. Die zorgt ervoor dat Theseus’ tweede echtgenote, Faidra, verliefd wordt op haar stiefzoon. Omdat ze een vrouw van eer is, besluit ze het geheim te houden, maar het lekt uit en Hippolytos reageert kwaad, waarop Faidra zelfmoord pleegt – maar niet na op een schrijfplankje te hebben geschreven dat Hippolytos haar heeft willen aanranden. Als Theseus dit leest, vervloekt hij zijn zoon, die inderdaad om het leven komt.

Een ander verhaal met dezelfde achtergrond is dat van kroonprins Antiochos, de zoon van koning Seleukos Nikator, die verliefd werd op zijn stiefmoeder Stratonike. Toen zijn vader begreep wat er aan de hand was, scheidde hij van zijn echtgenote om haar uit te huwelijken aan zijn zoon. Het verhaal (verteld door Appianus van Alexandrië) kan nog waar zijn ook, en in elk geval lijkt het tweede huwelijk van Stratonike gelukkig te zijn geweest, maar dat is nu even niet waar het mij om gaat. Het gaat me erom dat verliefde stiefmoeders en -zonen voor de Grieken en Romeinen herkenbaar lijken te zijn geweest. Ze zullen niet allemaal gemakzuchtig de schuld hebben gegeven aan Afrodite of Venus, zeker niet, maar zullen wél hebben geweten dat de passies hoger konden oplopen dan menselijkerwijs beheersbaar was.

Nu even door naar de Romeinse scholen, waarin jonge mannen werden opgeleid om te spreken in het openbaar. Om ze te trainen, kregen ze soms gezocht onmogelijke opdrachten. De oudere Seneca vermeldt bijvoorbeeld een man en vrouw die hadden gezworen elkaar niet te overleven; de man gaat op reis, ontmoet een andere vrouw en stuurt zijn echtgenote een brief dat hij dood is; zij springt van een rots maar overleeft het. Wie is aansprakelijk – de vrouw zelf, die dom is; de man, die zijn vrouw een idiote brief schreef? Zoals gezegd: een gezocht onmogelijke opdracht, maar de leerlingen konden zich erin vastbijten.

In deze context kon ook zomaar de plot van de Hippolytos schoolstof zijn: klaag Theseus aan wegens moord, verdedig Theseus tegen de beschuldiging van moord. Welbeschouwd was de plot van het toneelstuk, in een wereld waarin mensen geloof hechtten aan de werking van een vloek, zo heel erg bijzonder niet. En ook de achtergrond was reëel: ook bij de Romeinen speelde er weleens wat tussen zonen en stiefmoeders, zoals blijkt uit het volgende, dat is overgeleverd van Marcianus, een jurist uit de eerste helft van de derde eeuw:

Men vertelt dat de vergoddelijke Hadrianus, toen iemand tijdens een jachtpartij zijn zoon had vermoord omdat deze overspel had gepleegd met zijn stiefmoeder, hem in verbanning stuurde naar een eiland, omdat hij meer als een crimineel dan als een vader had gehandeld, aangezien de ouderlijke macht genegenheid veronderstelt en geen wreedheid. (Digesten 48.9.5)