Zoals de naam al aangeeft zijn muurkronen kronen in de vorm van een muur. Het motief is ontstaan in het Midden-Oosten: de oudste mij bekende afbeelding van zo’n muurkroon, een rotsreliëf in Naqš-e Rustam, stelt een Elamitische godin voor en dateert uit het eerste kwart van het eerste millennium v.Chr. Later namen de Assyriërs het over.
Nog later vinden we het in de Griekse kunst: rond 300 v.Chr. voorzag de beeldhouwer Eutychides van Sikyon het ooit wereldberoemde beeld van de Tyche (geluksgodin) van Antiochië van een muurkroon. Daarna ging het snel: in de Hellenistische tijd en in het Romeinse Rijk werden stadsgodinnen heel vaak afgebeeld met zo’n kroon. Voor een recenter exemplaar: zie de stedenmaagd in uw woonplaats.
Waar haalde Eutychides het vandaan? Ik heb altijd gemeend dat hij het óf zelf heeft bedacht óf overgenomen uit de oosterse kunst. Als hij werkzaam was in Antiochië kan hij prima ergens in Syrië een Assyrisch voorbeeld hebben gezien. Maar zie het plaatje hierboven: een reliëf uit de tweede helft van de vijfde eeuw v.Chr., uit de Cypriotische stad Marion. De Griekse bewoners van Cyprus kenden het motief dus al vóór Eutychides. Zelf bedacht? Overgenomen uit de oosterse kunst? Het kan op dit eiland allebei.
Voor ik afrond: als je me alleen een foto van dit reliëf zou tonen en een datering zou vragen, kwam ik niet uit op de vijfde eeuw v.Chr. Ik zou het veel later dateren: de pupillen zijn zichtbaar en het kapsel doet me denken aan het einde van de tweede eeuw na Chr. en de ietwat ruwe techniek zou me zelfs zeggen dat het uit de derde eeuw stamt. Maar “tweede helft van de vijfde eeuw v.Chr.” is wat op het bordje in het Cyprusmuseum (in Nicosia) stond, en ook al is me opgevallen dat daar minstens één keer “v.Chr.” en “na Chr.” zijn verward, ik wil het museum geloven. Als iemand het echter beter weet, houd ik me aanbevolen.
Het Cyprusmuseum is ondertussen overdonderend mooi en ik kan u een bezoek buitengewoon aanraden. Ik ken geen museum met zoveel puntgaaf bewaard antiek ceramiek.
[Dit was de 203e aflevering in mijn reeks museumstukken; een overzicht is hier.]
Dag Jona,
Ja ik begrijp het dateringsprobleem. Een mogelijk aanknopingspunt is de gebruikte ‘boortechniek’ bij de weergave van de pupil en denkelijk ook het neusgat en de gehoorgang.
Ik heb niet paraat vanaf wanneer deze techniek beschikbaar werd en op ruimere schaal toegepast. Jij kunt misschien wel bij actuele informatie. Rudolf Wittkower laat zien dat deze techniek in de vroege Griekse beeldhouwkunst (tot en met de vijfde eeuw BCA) niet werd toegepast. Ik ben benieuwd. Groet !
Cyprus werd in de oudheid vaak in een adem genoemd met Fenicië. Die Feniciërs namen geestdriftig naburige cultuuruitingen over, niet alleen van Egypte en Griekenland, maar ook van bijvoorbeeld Assyrië. Veel van wat onder de noemer Assyrische kunst wordt gebracht is eigenlijk Fenicische kunst, geënt op de smaak van Assyrische opdrachtgevers. De Israelische koning Uzzia (ca 766-740 v.Chr.) nam de begaafde Feniciërs ook in dienst, voor de bouw van de tempel en om de stadsmuren van Jeruzalem te moderniseren en van artillerie te voorzien (Dit hoeft geen anachronisme te zijn, ook artillerie, door Polybius met succes op het conto van de Grieken gezet, werd in de oudheid vaak een Syrisch-Cypriotische oorsprong gegeven). Over dat militair-technologische gebied gesproken, waar ik wat meer verstand van heb, we kennen van Cyprus de Assyrische stijl strijdwagens, de vele beelden en koppen met kegelhelmen met opgeklapte, Assyrische wangplaten, en de Assyrische stijl lamellenpantsers van Amathus en Idalion (van de laatste is een zeer ongelukkig reconstructie te zien in Stockholm, Nationaal Museum). Kortom, die muurkroon is waarschijnlijk direct door Fenicische Cyprioten uit het Assyrische repertoire overgenomen.
“en ook al is me opgevallen dat daar minstens één keer “v.Chr.” en “n.Chr.” zijn verward”
Heb je daar nog iets mee gedaan, een medewerker op aangesproken ofzo?
Ik ontdekte het pas toen ik in het hotel mijn foto’s bekeek. Ik wil er, als ik thuis ben, nog even een mailtje aan wijden.
Beste Jona,
Portretten van Tyche met een muurkroon ben ik ook tegengekomen op munten van de stad Amisos in Pontos (Noord Turkije). Deze werden al in de vierde eeuw v. Chr. geslagen. Amisos was bij mijn weten een Griekse kolonie. Het is in principe niet uitgesloten, dat de muurkroon van de Assyriërs is overgenomen maar ik mis daarvoor verdere aanwijzingen.
Leuk punt, dank!