[Er is een nieuwtje over de slag in het Teutoburgerwoud. Maar eerst een verslag van wat daar gebeurde. In de voorgaande stukjes beschreef ik hoe de Romeinen het gebied van de Main en Lippe veroverden en hoe generaal Varus drie legioenen verloor. Bij Kalkriese is (een deel van) het slagveld gevonden. Vandaag een enkel woord over de wraakexpedities en het recente onderzoek.]

De Romeinse wraakoperaties leken succesvol. De Chauken werden opnieuw onderworpen en de vallei van de Lippe bleef voorlopig Romeins. Haltern is na 9 zeker in gebruik geweest en de Romeinen exploiteerden de loodmijnen van het Taunusgebergte werden tijdens de regering van Tiberius. De verloren gegane veldtekens werden op de Cheruskische bondgenoten heroverd: in 15 werd de adelaar van het Negentiende bij de Bructeren aangetroffen en in het volgende jaar werd er een heroverd op de Marsen. De derde standaard zou in 41 worden aangetroffen bij de Chauken.

Tiberius had echter al voordat hij de keizerstroon besteeg besloten dat de bezetting van Germanië niet zinvol was. Voor de verdediging van Gallië volstond het de Rijn te bewaken, want door de veranderingen in de Gallische economie was het niet langer noodzakelijk de Lippe- en Mainvalleien te exploiteren. Tiberius oordeelde dat de wraakacties voldoende waren geweest. Germanicus mocht in 17 een triomftocht houden en de bewoners van het Overrijnse werden met rust gelaten. Aloude stammentwisten werden hernomen en Rome had – hoewel onrust bekend is uit de regering van zo’n beetje elke keizer tot en met Trajanus – gedurende ruim twee eeuwen weinig te duchten van de oude vijanden.

Het onderzoek in Kalkriese gaat ondertussen gewoon verder. Als u hierboven kijkt, ziet u een museale reconstructie van het antieke landschap. Vooraan is de moerasvegetatie van het grote moeras; achteraan is de lage palissade waarvandaan de Romeinen werden bestookt. Achter deze was een plek met Romeinse vondsten die de opgravers aanvankelijk interpreteerden als een Germaanse Beutesammelstelle. De eerste reconstructie van het gevecht was dat Kalkriese de plek was geweest waar de eerste aanval had plaatsgevonden, waarna de uit het oosten arriverende voorhoede – zoals aangegeven op dit landkaartje – de weg van naar het noordwesten had voortgezet en de hoofdmacht zuidwestwaarts was verder getrokken.

Dat was de aanvankelijke these. Al vrij snel werden de archeologen voorzichtiger. Zoals ik al schreef hoorde je de laatste jaren weinig meer over de mogelijkheid het verloop van de veldslag te reconstrueren. (Aansluiting bij de evenementiële geschiedenis, en dus het overbruggen van de contraproductieve kloof tussen archeologische en geschreven data, is overigens wel een van de fascinerende mogelijkheden die conflictarcheologie althans in principe opent.) De consensus was de laatste tijd min of meer dat de vondsten bij Kalkriese samenhingen met de slag in het Teutoburgerwoud, maar veel preciezer durfde men niet te zijn. Niet ten onrechte duiden de opgravers van Kalkriese de gebeurtenis tegenwoordig aan met het voorzichtige “Varusereignis”.

Inmiddels is echter het terrein achter de palissade verkend en nu blijkt dat die palissade helemaal niet Germaans is. Integendeel: het blijkt een Romeinse wal te zijn – een vermoeden dat overigens al eerder is uitgesproken. Wat we hier hebben, is dus een Romeins kamp en wat een Beutesammelstelle leek, is dus een concentratie Romeinse vondsten, achtergelaten toen het kamp werd ontruimd.

Het is momenteel niet mogelijk het vondstcomplex – een kamp met sporen van gevechten – te plaatsen in de chronologie van het meerdaagse gevecht. De Duitse media berichten er terughoudend over, maar een geconstrueerd kamp kan alleen worden geplaatst op de eerste of tweede gevechtdag. Cassius Dio zegt expliciet dat er op de plaats van de eerste aanval op een heuvel een kamp werd gebouwd, waarvan Tacitus zegt dat hier de plek was waar Germanicus er doden liet begraven.

Het is nu heel verleidelijk de oorspronkelijke theorie er weer bij te halen, dat de verspreiding van de vondsten duidde op het uiteenvallen van de legermacht, waarbij de voorhoede naar het noordwesten wegtrok en de hoofdmacht naar het zuidwesten. Als dit correct is, is Kalkriese, zoals aanvankelijk aangenomen, inderdaad de plek van de allereerste aanval. Vermoedelijk is het echter beter de verleiding nog een tijdje te weerstaan; we kunnen te maken hebben met bijvoorbeeld een kamp van Germanicus. Dit blijft spannend onderzoek.