Vorige week blogde ik over twee Numidische votiefstèles die ik ooit in het Louvre heb gefotografeerd. Beide waren gesteld in het Punisch, dateerden uit de tweede eeuw v.Chr., waren voorzien van het “teken van Tanit” en waren afkomstig uit hetzelfde heiligdom bij Cirta (Constantine in Algerije). De ene was een gewoon bedankje van een zekere Abdeshmun aan de god Baal-Hammon, de tweede was interessant omdat degene die de stèle had opgericht een Italische naam had. Niet onmogelijk, maar ik had in de tweede eeuw v.Chr. geen Italiaan in Algerije verwacht. Zo leren we elke dag bij.
Vandaag een andere Algerijnse inscriptie, dit keer uit Mascula (het huidige Khenchela), die ik fotografeerde in het Amsterdamse Allard Pierson-museum. Deze stèle is zo’n tweehonderd jaar jonger. Terwijl de vorige inscriptie een Romein of een Italiaan documenteerde die in het Punisch een lokale godheid aanbad, is dit keer de godheid geromaniseerd. Hij is bovenaan afgebeeld: dit is Saturnus. De aloude Baal-Hammon, de heerser van het dodenrijk, had een nieuwe naam aangenomen, ongeveer zoals in Gallië de god Lug zich was gaan tooien met de naam Mercurius.
De inscriptie is grappig omdat hij tweemaal lijkt te zijn opgenomen in de Epigraphik-Datenbank Clauss & Slaby (en wel onder de nummers EDCS-46400229 en EDCS-18300278. De tweede geeft de volledige tekst:
T. Fl. T. fil. Quir. T. Fl. Sosandri fratri Valeriano
vixit mesib. III dieb. IIII
hetgeen valt aan te vullen als
Tito Flavio Titi filio Quirina Titi Flavi Sosandri fratri Valeriano
vixit mensibus III diebus IIII
en betekent
Voor Titus Flavius Valerianus, zoon van Titus, uit het kiesdistrict Quirina, broer van Titus Flavius Sosander. Hij leefde drie maanden en vier dagen.
Uiteraard vertelt dit in de eerste plaats iets over kindersterfte in de oude wereld. Eén derde van de baby’s stierf als zuigelingen, van de overlevenden stierf daarna de helft aan de kinderziektes, en wie de twaalf haalde, had daarna een goede kans ook nog vijftig of zestig te worden.
Ook de eigenlijke afbeelding is de moeite waard. We zien geen kind van drie maanden. We zien een man met een boekrol in een toga, een Romeins burger dus, zoals ook aangegeven in de inscriptie, die zijn Romeinse kiesdistrict vermeldt. Het is denkbaar dat de ouders een standaard-grafsteen hebben besteld, zo eentje die de beeldhouwer in het magazijn klaar had staan, maar ik wil kunnen denken dat de verslagen vader en moeder een afbeelding wilden hebben van de jonge man die hun Valerianus nooit heeft mogen zijn.
[Dit was het 338e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]
Ooit, in een ver verleden, kwam het tijdens een seminarie rechtssociologie over de kindersterfte vroeger. Ik opperde dat door de veel voorkomende kindersterfte, ouders zich minder hechtten aan hun kleine kinderen. De docent sprak dit tegen. Dit is een voorbeeld hiervan. Ontroerend. Het treft een vaderhart over de millennia heen…
Een herkenbaar dialoog! Nu is het bij mij wel eens andersom geweest, namelijk dat de docent juist uitsprak dat men vroeger minder hechtte aan zuigelingen.
Laten we ons niet schuldig maken aan
https://www.livius.org/articles/theory/everest-fallacy/
De kleine TVT zou best een uitzondering kunnen zijn die de regel bevestigt. Ik ken, zij het niet allemaal uit eerste hand, wel een paar gezinnen waar zuigelingensterfte minder zwaar werd opgevat dan tegenwoordig in Nld gebruikelijk. Wat ze gemeen hebben is (relatieve) armoe en groot kindertal. Wie in de Oudheid armoe leed en dagelijks met het probleem worstelde hoe eten in de borden te krijgen had domweg geen tijd en energie om te treuren. Die had al helemaal geen geld om grafsteles te laten maken.
Dan is niet teveel hechten een uitstekende overlevingsstrategie. Google “Romans infanticide” en “minder hechten” wordt bevestigd.
In elk geval is deze inscriptie geen alleenstaand geval of uitzondering. Er zijn vele Romeinse, vaak ontroerende, grafinscripties van ouders voor hun jong gestorven kind.
Blijft natuurlijk dat we niks weten van degenen die geen geld hadden voor zo’n steen.
Wat is dat bolle dingetje linksonder naast de mansfiguur? Het ziet eruit als een diertje.
Ik las ooit ergens -weet niet meer waar of in welke context- dat in bepaalde streken van Midden-Amerika zuigelingen pas een naam kregen als ze hun eerste levensjaar hadden overleefd, en dat de ouders zich er dan pas werkelijk aan gingen hechten. Geen idee of dit laatste klopt.
Het bolle dingetje is inderdaad een huisdier.
Meer kan ik er ook niet van zeggen.
Een paar dagen geleden schreef ik al dat WordPress weer raar doet. Vandaag moet ik weer na elke reactie de pagina vernieuwen voor ze tevoorschijn komt. U bent gewaarschuwd!
IK hoorde ooit van iemand die een tijdlang in Nieuw- Guinea had gewoond dat bepaalde stammen bij de geboorte van een 2ling een van de 2 in het bos neerlegde. Het was blijkbaar onmogelijk om 2 zuigelingen te voeren.