Waarom wist ik dit niet? Dat er bij Gozo een Fenicisch scheepswrak is gevonden? Oké, er zijn verzachtende omstandigheden. Eén: de ontdekking is alweer dertien jaar oud, van 2007. Twee: ik was nog nooit op Gozo. Maar het is er dus: een scheepswrak, lading en alles erbij, zevenentwintig eeuwen oud en gevonden in een baai in het zuidwesten van het eiland, voor een plek die Xlendi heet. En het is belangrijk, want zoveel Fenicische scheepswrakken zijn er nou ook weer niet, al is er vorig jaar eentje bij gekomen voor de Spaanse oostkust.
Ik begrijp dat het wrak bij Gozo op ruim honderd meter diepte ligt, wat betekent dat je er niet zomaar even naartoe zwemt. De meeste wrakken die onderwaterarcheologen bergen, liggen op minder dan zestig meter diepte en ook daar moet een duiker rekening houden met caissonziekte. Dit alles bemoeilijkt het onderzoek. Het komt erop neer dat de archeologen bij Gozo in acht minuten afdalen, twaalf minuten lang werken en dan terugkeren naar boven. Onnodig te zeggen dat het lastig is zo de vondsten en hun vindplaats normaal te registreren. De onderzoekers fotografeerden het materiaal dus voortdurend en maakten zo langzaam een driedimensionele kaart van de gezonken boot en haar lading.
Lastig, maar de beloning is ernaar: een wrak van een meter of veertien lang en vijf breed. Aan boord minstens zeven verschillende types amfoor, deels voor Siciliaanse wijn en vermoedelijk ook voor honing, samen met een lading slijpstenen. De gebruikte stenen komen van Pantelleria, wat suggereert dat het gezonken schip vanuit het westen naar het moederland kwam. Het zal van Karthago zijn vertrokken, slijpstenen aan boord hebben genomen in Pantelleria en averij hebben opgelopen bij het bereiken van Gozo. Het was niet het laatste schip dat zo ten onder gaan: op wat grotere diepte in dezelfde baai ligt een Karthaags wrak uit de derde eeuw v.Chr.
De lading vertelt iets over Fenicië zelf. Om te beginnen: de Feniciërs importeerden dus wijn uit Sicilië. (Het huidige Marsala, bekend om de wijn, is een van oorsprong Fenicische stad.) Dat is wonderlijk, want de hellingen van de Libanon zijn uitstekend geschikt om druiven te verbouwen. Blijkbaar gebeurde dat niet. Misschien omdat het timmerhout, zoals de eiken en de beroemde ceders van de Libanon, lucratiever was. Net als de olijfboom.
Los daarvan: in de Oudheid was landtransport ongeveer zeventien keer zo duur als zeetransport. Nu is de 2700 kilometer van Karthago naar Beiroet niet zeventien keer zoveel als de zestig kilometer van Beiroet naar de Bekaavallei, maar tussen die twee plekken ligt een gebergte dat nauwelijks onderdoet voor de Alpen. ORBIS, een computerprogrammaatje dat je helpt de kosten en duur van een antieke reis te berekenen, laat een transport van Beiroet naar Heliopolis (Baalbek) zelfs om de bergen heen gaan, en dan is Tunesische wijn ineens concurrerend met een fles Xsara.
Dit laat onverlet dat het ook heel wel kan zijn dat de Feniciërs al iets hadden van “wat van ver komt is lekker” en de exotische herkomst van de wijn uit het achterland van Karthago apprecieerden. Dat verklaart ook de aanwezigheid van Etruskische wijnamforen. Voor de slijpstenen geldt vermoedelijk iets anders: ik denk dat de benodigde steensoort simpelweg niet aanwezig was in de Levant.
Er is inmiddels al tien jaar onderzoek gedaan. Drie recente rapporten vindt u hier. Eén van de redenen waarom dit belangrijk onderzoek is, is dat de Feniciërs vooral bekend zijn van hun grafvelden. Hun steden zijn doorgaans overbouwd door moderne steden en zijn moeilijk te onderzoeken. Scheepswrakken als deze bieden dus allerlei inzichten die we anders nooit zouden hebben.
Hopelijk geen stunt van Damien Hirst.
“ ik was nog nooit op Gozo”. Net als Malta is Gozo zeer de moeite waard voor de liefhebber van de vroege oudheid. Er is een grot waar Odysseus 10 jaar verbleef. Ik ben er in geklauterd en begreep onmiddellijk waarom hij weg wilde. Wat een troosteloze bedoening, wat een droefmakend uitzicht.
Volgens de Odyssee (die natuurlijk niet van Gozo rept) hield Calypso Odysseus zeven jaar vast.
Ja, Gozo is inderdaad zeker een bezoekje waard, zowel omwille van de archeologische sites als de mooie natuur.
Het wrak van aan de oostkust van Spanje is er beslist niet vorig jaar bijgekomen. In Puerto de Mazarron liggen twee Fenicische wrakken tussen een eiland voor de kust en het strand. Dit is al veel langer bekend, ik was er twee jaar geleden. Er is ook een heel leuk klein museumpje bij met een reconstructie op schaal van één van de schepen.en een groot aantal foto;s en uitleg. Je kunt overigens niet bij de schepen zelf komen, die liggen met beton overgoten in de baai.
Dank voor de correctie!
Volledig off-topic, maar punt 6 en 5 verdienen onze oudheidkundige belangstelling (de rest ook, maar is van recenter datum):
https://www.cracked.com/article_27002_6-great-historical-places-that-are-dumb-as-balls-in-2020.html
Heerlijk
Bedankt voor deze verwijzing, Frank! Op nummer 5 van de opgesomde locaties (Largo di Torre argentina) zijn mijn vrouw en ik een paar keer geweest tijdens een (extreem koud) weekje Rome in februari een jaar of 7 geleden: we hebben de opgravingen gezien, maar wisten niet wat men aan het opgraven was. Er waren geen borden, de ruïnes waren nog heel rudimentair zichtbaar. Vanwege het slechte weer lagen de werkzaamheden stil en ook de omstanders (meestal toeristen) konden het ons niet vertellen. We waren wel in twee andere dingen geïnteresseerd: de kattenkolonie en de grote boekhandel Feltrinelli. Er was ook een busstop. Toen was er ter plekke al veel strijd tussen kattenhaters een -liefhebbers. De eersten wilden de kattenkolonie verwijderen, de laatsten probeerden de dieren goed te verzorgen. Op het gevaar af de kattenhaters, die ongetwijfeld op dit forum aanwezig zijn, tegen de haren in te strijken (mijn vrouw en ik zijn heel grote kattenliefhebbers) doet het mij genoegen dat er goed gezorgd zal worden voor deze dieren.