Herwen, vlakbij Lobith aan de Rijn, is de moderne naam van een plaats waarvan de naam in de Romeinse tijd werd geschreven als Carvium. De eerste klank kan heel goed een harde /h/ zijn geweest, zoals in Cananefaten, dat ook wel met een H werd gespeld. De Germaanse naam van Carvium/Herwen, *Harh-wiha, betekent zoiets als heiligdom. Toen hier in 1938 een recreatieplas werd gegraven, vonden de arbeiders een Latijnse inscriptie, die momenteel is te zien in het Valkhofmuseum in Nijmegen.  Op de dijk bij de vindplaats is tegenwoordig een replica te zien.

Zoals gebruikelijk is de tekst van de inscriptie beschadigd – ik vraag me af of er wel Genua staat in de tweede regel – en zoals al even gebruikelijk bestaat de tekst voor een groot deel uit afkortingen:

M Mallius
M f Galer Genua
mile leg I | Rusonis
anno XXXV stip XVI
Carvio ad molem
sepultus est ex test
heredes duo f c

Dat kunnen we aanvullen tot

Marcus Mallius
Marci filius Galeria tribu Genua
miles legionis I centuria Rusonis
annorum XXXV stipendiorum XVI
Carvio ad molem
sepultus est ex testamento
heredes duo faciendum curaverunt

Vertaling:

Marcus Mallius,
Marcus’ zoon, uit het kiesdistrict Galeria, uit Genua,
soldaat uit het Eerste Legioen, uit de centurie van Ruso,
vijfendertig jaar oud, met zestien dienstjaren,
ligt hier te Carvium bij de dam
begraven, zoals beschikt in zijn testament.
Zijn twee erfgenamen lieten het maken.

Dat eerste legioen, dat kennen we. Het diende lange tijd op het Iberische Schiereiland, werd vervolgens overgeplaatst naar de bovenloop van de Donau en belandde na de slag in het Teutoburgerwoud (september 9 na Chr.) in onze contreien. Generaal Lucius Nonius Asprenas benutte het in dat najaar om te verhinderen dat het Rijnland zou overlopen naar de Germanen. Zijn opvolger als hoogste commandant van de Romeinse troepen, Tiberius, plaatste het in Keulen en het was Tiberius die dit legioen de bijnaam Germanica gaf. Eenmaal keizer geworden, plaatste Tiberius I Germanica over naar Bonn, waar het ten onder ging tijdens de Bataafse Opstand.

Dat plaatst de legionair die in Herwen is bijgezet ergens tussen 10 (als hij uit het Donaugebied is aangekomen) en 85 (als hij behoorde tot de laatste rekruten voor de Bataafse Opstand). Vermoedelijk wat eerder, want de inscriptie bevat de bijnaam van zijn eenheid niet. Die was blijkbaar nog niet vanzelfsprekend. Het feit dat hij zijn kiesdistrict vermeldt, suggereert eveneens een vroege datering, aangezien de Romeinse volksvergaderingen in de loop van de eerste eeuw in onbruik raakten en in inscripties steeds minder vaak werden genoemd, al zijn er nog vermeldingen uit de tweede eeuw.

En dan is er de vermelding van een dam. Dat zou het waterwerk kunnen zijn dat generaal Drusus gebouwd kan hebben toen hij in 13-9 v.Chr. in het Rijnland actief was. Hij liet ook enkele kanalen graven. Zekerheid over deze identificatie is er niet. De Drususdam kan echter zeker in de regio van Herwen gelegen hebben. Die dam is tijdens de Bataafse Opstand gesloopt. Misschien is hij herbouwd, maar dat weten we niet omdat we weinig bronnen hebben over deze periode. Je kunt dus niet zeggen dat de inscriptie van voor de Bataafse Opstand moet dateren omdat ’ie de dam nog vermeldt.

Wat zouden we graag die dam vinden! Er is onderzoek gedaan in de recreatieplas, maar van de resultaten ben ik niet op de hoogte. Hieronder een foto van de plek waar de steen is gevonden. In elk geval een mooie laatste rustplaats.

[Dit was het 351e voorwerp in mijn reeks museumstukken.

En overigens nog even dit: n.a.v. mijn boek Xerxes in Griekenland werd ik gevraagd een stuk te schrijven in Geschiedenis Magazine. Als u het boek al hebt gelezen, staat er niets nieuws in, al wou ik dat ik de illustratie van dat mozaïek al had gekend, want dan zou die in mijn boek opgenomen zijn geweest. Een los nummer van Geschiedenis Magazine bestelt u hier.]

Deze blog is gratis, maar als u me wil steunen, koop dan een van mijn boeken, doe via Livius.nl een cursus of reis (bijvoorbeeld Cyprus), of doneer. U kunt de blog volgen via het Whatsapp-kanaal.