Het was diep in de nacht van de 27e shawwal van het jaar 411 volgens de islamitische jaartelling ofwel 13 februari 1021, toen kalief Al-Hakim bi-Amr Allah zijn paleis verliet, gezeten op zijn grauwe ezel Qamar, “maan”, en vergezeld door twee dienaren. Het zou een veelbewogen nacht worden.
Kalief Al-Hakim was een wonderlijke man. Hij behoorde tot de Fatimidische dynastie, waarvan de heersers de sji’itische islam propageerden. Alleen niet in de vorm zoals die tegenwoordig in vooral Iran bestaat, maar in de zogenaamde Ismaëlitische stroming. Zoals wel meer shi’itische leiders keerde hij zich tegen de soennieten en was hij tolerant voor joden en christenen. In 1004 was aan dat beleid echter een einde gekomen. Hij verbood de christelijke feestdagen en ook mochten mensen geen wijn meer drinken, wat zowel voor christenen als joden problemen opleverde. Ook kwamen er kledingvoorschriften: niet-islamitische vrouwen dienden bijvoorbeeld één rode en één zwarte schoen te dragen.
In 1009 liet hij in Jeruzalem het Heilige Graf vernietigen. De daad kan hebben gediend om zijn trouw aan de islamitische principes te bevestigen, want enkele jaren eerder had het concurrerende Kalifaat van Córdoba het graf van Sint-Jacobus in Santiago de Compostela laten vernietigen.
Hij veranderde zijn beleid nogmaals: vanaf 1012 was hij juist weer tolerant voor christenen en joden, terwijl hij zich keerde tegen soennieten en niet-ismaëlische sji’ieten. Vijf jaar later concludeerde Hamza ibn Ali ibn Ahmad, een Iraanse geestelijke in Egypte, dat de kalief geen mens was maar een goddelijke natuur bezat – een idee dat de druzen nog steeds volgen. Was hij misschien de imam die, zoals de sji’ieten geloven, aan het einde der tijden zou verschijnen? Wat Al-Hakim daar zelf van dacht, weten we niet en misschien wist hij het zelf ook wel niet. Vast staat alleen dat hij Hamza niet weerhield ’s kaliefs goddelijkheid te verkondigen, dat de mensen hem beschouwden als de mahdi (een soort messias) en dat hij zelf een steeds ascetischer leven begon te leiden.
In de nacht van 12 op 13 februari reed de kalief dus, met zijn twee dienaren, weg uit de Fatimidische hoofdstad Cairo, richting Mokattam, een van de heilige plaatsen van de Koptische Kerk. Hij reed op een ezel – zoals van een messias werd verwacht. Bij het aanbreken van de dag ontmoetten ze zeven bedoeïenen die hem gevangen namen en geld vroegen dat hun zou zijn toegezegd.
De kalief stuurde zijn eerste metgezel naar Cairo, met het verzoek om het geld te gaan halen. Even later stuurde hij ook zijn tweede bediende erop uit. Dat is het laatste wat we weten. Niemand heeft de kalief ooit nog gezien.
Toen de twee mannen terugkwamen, vonden ze alleen de ezel, die met een mes was gestoken en bloedde. Niet veel later arriveerden ook enkele soldaten. Samen volgden ze de voetsporen die van de ezel weg liepen en zo bereikten ze het dorpje Helwan, ten zuiden van Cairo aan de Nijl. Daar vonden ze de gewaden van de kalief, met bloedsporen die duidden op messteken.
We weten niet wat er is gebeurd. Sommigen denken dat zijn zus hem uit de weg heeft laten ruimen. Anderen denken dat de Bedoeïenen geld van hem kregen en hem doodden toen het niet snel genoeg werd gebracht. Maar het is ook een verleidelijke gedachte dat de kalief een wat omslachtige manier heeft gevonden om zichzelf zoek te maken, alleen te kunnen zijn en een eenvoudig, ascetisch leven te gaan leiden, vér van alle hoofdstedelijke drukte.
‘(…)alleen te kunnen zijn en een eenvoudig, ascetisch leven te gaan leiden(…)’
Omslachtig, inderdaad, maar wel een mooie gedachte.
Smaken verschillen. Ik vind er niks moois aan als iemand een middelvinger opsteekt naar het reilen en zeilen van de wereld en de boel de boel laat. Het verbaast me dat u de gedachte wel mooi vind, gegeven uw gebruikelijke kritiek “we zijn allen deel van het probleem dat oorlog heet en wie het opgeeft is er nog meer verantwoordelijk voor”. Zich aan zijn verantwoordelijkheid onttrekken is precies Al-Hakim deed volgens de zogenaamde mooie gedachte. Dat gaat nog heel wat verder dan het commentaar van Jan Kroeze twee dagen geleden – en dan is het plotseling wel mooi.
Tsk.
“we zijn allen deel van het probleem dat oorlog heet en wie het opgeeft is er nog meer verantwoordelijk voor”.
Dat is een redelijk accurate weergave van mijn stelling, behalve dan dat het niets met meer of minder verantwoordelijk zijn heeft te maken. Punt is dat we niet feitelijk inzien, dat we zelf onderdeel van het probleem zijn en als er al een vaag vermoeden is, dan weten we niet wat we er mee aanmoeten. We blijven teruggrijpen op wat we al duizenden jaren doen, we wijzigen hooguit hier en daar wat in ons gedrag, maar het blijft een voortzetting van het oude en daarom verandert er niets wezenlijks. Dat leidt tot fatalisme – ‘het is nu eenmaal zo, zo is het altijd geweest en zo zal het altijd blijven.’ Zo proef ik in jouw reactie een ondertoon van verzet en dat begrijp ik wel.
Als je dat inziet en je stelt je de vraag of het écht anders kan, d.w.z. dat je iets doet, wat je nog nóóit eerder hebt gedaan – dus iets dat écht nieuw is – dan impliceert dat, dat je het oude achter je laat, niet waar? Voor sommige mensen is dat een wezenlijke vraag. Die zoeken de rust van een ‘retraite’ om zich in die vraag te verdiepen. Dat is op zich helemaal niet verkeerd, al kun je net zo goed een lekkere boswandeling maken.
Als je je terugtrekt uit de wereld zonder je daarvan bewust te zijn, is dat geen oplossing, maar een vlucht, net zoals mensen vluchten in godsdienst, politiek, werk, drank&drugs, geld etc, etc. Bewustzijn betekent echter de volledige verantwoordelijkheid nemen voor je eigen doen en laten. Dat heeft dus helemaal niets te maken met ‘een middelvinger opsteken naar het reilen en zeilen van de wereld’. Hoe kom je erbij!
Waarom Al-Hakim zich zou hebben teruggetrokken – als dat al zo is – vermeldt het verhaal niet. Dat is allemaal jouw interpretatie.
In de shi‘itische versie van de islam heeft het motief van de ‘verdwenen imam’ een lange traditie.
Kom je nog eens terug op die rode en zwarte schoenen?
Vragende groet,
Het verplicht dragen van één rode en één zwarte schoen was verplicht voor Joden, Christenen en al-Ṣābiʼah en vastgelegd in de ‘ghiyar’, de ‘wet van onderscheid’ (of scheiding, tegenwoordig zouden we zeggen ‘discriminatie’). De naam van de wet zegt al genoeg over de bedoeling hiervan. Met het uitgebreide islamitische bijgeloof, dat in de Maghreb het meest verbreid is, heeft het niets te maken. De genoemde al-Ṣābiʼah, in het Engels genoemd Sabians, die tot de ‘volken van het boek’ werden gerekend, is een interessant geval apart. Op bijvoorbeeld de Engelstalige wikipedia is er het nodige over te vinden.
Wat een prachtige vaas!
Ik ben diverse keren in het Louvre geweest, meestal vanwege schilderijen en delen van Egypte te kunnen zien, maar deze kan heb ik niet gezien.
De1e keer dat ik er was, was ik op zoek naar de Venus van Milo, ben er wel 3 keer langs gelopen. Het bleek dat er constant mensen omheen stonden en het beeld is vrij klein. Simpelweg over het hoofd gezien. Er is daar ook zo ontzettend veel te zien. Een grote zaal met werk van Van Dijck, na 2 a3 werken had ik ze wel gezien en ben hollend de zaal uitgelopen. Wat een verschrikking!
De kristallen vaas staat op de afdeling islamitische kunst. Die is, net als de afdeling Koptische kunst, erg stil.
De vaas is overigens een relatiegeschenk geweest aan de Normandische koning van SIcilië, die hem weer heeft doorgegeven aan een Franse vorst. Zo is hij in het Louvre beland.
Wat een prachtige vaas! Ik heb de afdeling islamitische kunst een paar keer gezien, want ik ben een tijdlang ieder jaar een week in Parijs geweest. De laatste tijd is dat terug gelopen tot eens in de drie à vier jaar! Wat het probleem is, Jona, is dat je op den duur niet meer weet wat je waar gezien hebt. En het probleem met het Louvre in het algemeen is dat het er ontzettend druk geworden is en dat er heel vaak een aantal zalen gesloten is!
Kristal in de zin van geslepen bergkristal of geblazen en geslepen glasachtig materiaal? Het eerste lijkt me zowat onmogelijk maar met de vaklui van vroeger weet je het maar nooit…
“Wat Al-Hakim daar zelf van dacht …..”
Dat durf ik wel te gokken: wat elke machthebber denkt – een uitstekende rechtvaardiging van zijn machtspositie.
Hakim heeft toch niet alleen het graf van Jezus, maar de hele grafkerk uit de tijd van Constantijn tot de grond toe laten afbreken?
Volgens mij niet voldoende om herbouw voorgoed onmogelijk te maken. De huidige structuur is, dacht ik, wel grotendeels tweede helft elfde eeuw.
Als ik het goed begrepen heb was de toestamming voor herbouw onderdeel van een vredesverdrag tussen de Byzantijnen en de Fatimiden in 1030 en is de herbouw gestart in 1042, op kosten van de Byzantijnen.
Het verhaal doet mij erg denken aan het motief van de heerser die ’s nachts incognito zijn paleis verlaat om in de stad zijn oor te luisteren te leggen, zodat hij de volgende dag een ontboden onderdaan versteld kan doen staan van zijn vorstelijke alwetendheid. Als een kalief zijn paleis verliet werd hij omringd door een heel circus van soldaten, hoogwaardigheidsbekleders, zijn persoonlijke lijfwacht, een taptoe en een onafzienbare menigte van andere volgelingen en dienaren. Om zijn onderdanen te amuseren, maar ook om zijn vijanden te intimideren, want die lagen altijd op de loer. Al-Hakim’s vertrek zou dus om veiligheidsredenen ook incognito moeten zijn geweest, maar zodra de eerste boodschapper zijn kidnapping kwam melden zou dit nieuws al snel zijn vijanden ter ore zijn gekomen, en op dat moment was zo’n vermiste kalief ten dode opgeschreven.
En tot zo ver de mooie gedachte dat de kalief zich terugtrok om de rest van zijn leven te mediteren. Vond ik ook wel een beetje “out of chatacter” voor zo’n machthebber.
Ik moet trouwens nog even kwijt dat ik vroeger bij het woord kalief of kalifaat allemaal Duizend en één nacht associaties kreeg, maar tegenwoordig aan veel minder fraaie dingen moet denken.
Aan Tsaar Alexander I van Rusland (regering 1801-1825) wordt ook zo’n verhaal toegedicht, hoewel veel minder spectaculair. Hij zou onder onduidelijke omstandigheden in de buurt van Taganrog zijn overleden, maar er waren hardnekkige geruchten dat hij was verdwenen naar Siberië en daar als een soort kluizenaar verder zou leven. In 1865 wilde men de geruchten smoren door zijn tombe in St. Petersburg te openen, maar die bleek leeg…
Andere mogelijkheid: Al Hakim is ten hemel gevaren. Op dat idee had Hamza wel eens mogen komen, toch?
Als je in sprookjes gelooft wel.
Ah, da’s waar. Dan kwam Hamza daar niet voor in aanmerking.
Hoe weet je dat?
“De mens bedrijft het kwaad nooit zo hartstochtelijk en vol overgave als wanneer hij dat doet uit godsdienstige overtuiging.” – Citaat van Umberto Eco.
Da’s een goeie, die onthouden we. Het ging er mij maar even om dat er hemelvaartsverhalen zijn (Henoch, Elia, Jesaja, de schone Remedios), en verhalen van onverklaarbaar verdwenen helden. Er is toch niet heel veel fantasie voor nodig om die met elkaar in verband te brengen. Valt me eigenlijk een beetje tegen van Hamza dat die dat niet deed.
Een liefhebber van Honderd jaar eenzaamheid!👍