Misverstand: Het alfabet is uitgevonden door de Feniciërs

In Egypte en de oeroude steden in het zuiden van het huidige Irak ontstond het schrift, dat zich al snel verspreidde over de rest van de oude wereld. De hiëroglyfen en het spijkerschrift waren echter ingewikkelde systemen, die alleen een kleine elite begreep. Pas met het alfabet werd het mogelijk dat een substantieel deel van de bevolking kon lezen en schrijven – overigens nog altijd niet meer dan zo’n tien procent.

De uitvinding wordt meestal toegeschreven aan de Feniciërs, die in het late tweede en vroege eerste millennium leefden in de havensteden van Libanon en Syrië. Toen het Institut du Monde Arabe in 2007/2008 een expositie wijdde aan dit oude volk, hing Parijs vol posters met de vraag Quel visage avait la civilisation qui nous a donné l’alphabet? (“Welk gezicht had de beschaving die ons het alfabet gaf?”)

Voor een reclame-uiting was die formulering zeldzaam precies. In 1904-1905 ontdekte Sir William Flinders Petrie (1853-1942), de grondlegger van de wetenschappelijke egyptologie, in de Sinaïwoestijn alfabetische teksten die daar al in de rotsen waren uitgehakt vóór de Feniciërs begonnen te schrijven.

Een kleine eeuw na deze ontdekking, in 1998, vond de Amerikaanse egyptoloog John Darnell in de Egyptische Wadi el-Hol nog oudere tekens, die daar rond 1900 v.Chr. zouden zijn aangebracht. Hij meent dat die karakters horen bij een alfabetisch schrift en dat de schrijvers daarvan de eigenlijke uitvinders zijn van de schrijfwijze die ten grondslag ligt aan de onze. Daarmee heeft Darnell niet iedereen overtuigd, maar het staat vast dat er oudere alfabetten zijn geweest dan het Fenicische.

Zoals de slagzin van de tentoonstelling correct weergaf, hebben de Feniciërs het alfabet aan ons gegeven. Van uitvinden was geen sprake.

Literatuur

Darnell and C. Dobbs-Allsopp, ‘Two Early Alphabetic Inscriptions from the Wadi el-Hol: New Evidence for the Origin of the Alphabet from the Western Desert of Egypt’, in: Annual of the American Schools of Oriental Research 59/2 (2002).

Nu u hier toch bent…

Door het coronavirus ben ik de komende vijf maanden zonder betaald werk. Bestel mijn komende boek over de wedloop in de papyrologie tussen vervalsers en wetenschappers, Bedrieglijk echt, waarin ook valt te lezen hoe oudheidkundigen de prijs voor vervalsers en dieven opdrijven. Eigenlijk vind ik het best belangrijk, dus bestel, lees en bespreek dat boek. Ik ben trouwens ook beschikbaar voor betaald schrijfwerk.

[Oorspronkelijk verschenen in mijn boekje Spijkers op laag water (2009)]