Misverstand: Het alfabet is uitgevonden door de Feniciërs
In Egypte en de oeroude steden in het zuiden van het huidige Irak ontstond het schrift, dat zich al snel verspreidde over de rest van de oude wereld. De hiërogliefen en het spijkerschrift waren echter ingewikkelde systemen, die alleen een kleine elite begreep. Pas met het alfabet werd het mogelijk dat een substantieel deel van de bevolking kon lezen en schrijven – overigens nog altijd niet meer dan zo’n tien procent.
De uitvinding wordt meestal toegeschreven aan de Feniciërs, die in het late tweede en vroege eerste millennium leefden in de havensteden van Libanon en Syrië. Toen het Institut du Monde Arabe in 2007/2008 een expositie wijdde aan dit oude volk, hing Parijs vol posters met de vraag Quel visage avait la civilisation qui nous a donné l’alphabet? (“Welk gezicht had de beschaving die ons het alfabet gaf?”)
Voor een reclame-uiting was die formulering zeldzaam precies. In 1904-1905 ontdekte Sir William Flinders Petrie (1853-1942), de grondlegger van de wetenschappelijke egyptologie, in de Sinaïwoestijn alfabetische teksten die daar al in de rotsen waren uitgehakt vóór de Feniciërs begonnen te schrijven.
Een kleine eeuw na deze ontdekking, in 1998, vond de Amerikaanse egyptoloog John Darnell in de Egyptische Wadi el-Hol nog oudere tekens, die daar rond 1900 v.Chr. zouden zijn aangebracht. Hij meent dat die karakters horen bij een alfabetisch schrift en dat de schrijvers daarvan de eigenlijke uitvinders zijn van de schrijfwijze die ten grondslag ligt aan de onze. Daarmee heeft Darnell niet iedereen overtuigd, maar het staat vast dat er oudere alfabetten zijn geweest dan het Fenicische.
Zoals de slagzin van de tentoonstelling correct weergaf, hebben de Feniciërs het alfabet aan ons gegeven. Van uitvinden was geen sprake.
Literatuur
Darnell and C. Dobbs-Allsopp, ‘Two Early Alphabetic Inscriptions from the Wadi el-Hol: New Evidence for the Origin of the Alphabet from the Western Desert of Egypt’, in: Annual of the American Schools of Oriental Research 59/2 (2002).
Nu u hier toch bent…
Door het coronavirus ben ik de komende vijf maanden zonder betaald werk. Bestel mijn komende boek over de wedloop in de papyrologie tussen vervalsers en wetenschappers, Bedrieglijk echt, waarin ook valt te lezen hoe oudheidkundigen de prijs voor vervalsers en dieven opdrijven. Eigenlijk vind ik het best belangrijk, dus bestel, lees en bespreek dat boek. Ik ben trouwens ook beschikbaar voor betaald schrijfwerk.
[Oorspronkelijk verschenen in mijn boekje Spijkers op laag water (2009)]
Degenen die mij het alfabet hebben gegeven zijn mijn ouders (ik kon al lezen voor ik naar school ging, hoewel ik overigens niet voorlijk was) en die waren toch echt geen Feniciërs (flauw, net als JonaL’s interpretatie van “geven”).
Vlak voor zijn emiritaat heeft professor Cees Ruijgh (Griekse Taalkunde aan de Universiteit van Amsterdam) zijn laatste collegereeks gewijd aan het Griekse alfabet, en in het bijzonder de adaptatie en klankverschuivingen die daarmee gepaard gingen.
Het aardige was bovendien dat hij, tegen de consensus in, opteerde voor een vroege overname. Dat is inmiddels toch wel de trend, begrijp ik.
Meest recente literatuur in het Nederlands: Willemijn Waal, ‘Ouder dan je zou denken. De leeftijd van het Griekse alfabet,’ Lampas 52.4 (2019) 395-415.
Strikt genomen hebben de Feniciërs ons (nou ja, aan de Grieken) het abjad gegeven: het medeklinkerschrift. De Grieken hebben er een alfabet van gemaakt door klinkers toe te voegen. Maar ik ben nu wel een beetje streng. Als we ‘alfabet’ ruimer opvatten, als ‘schriftsysteem bestaande uit betekenisloze tekens die klanken weergeven’ of iets in die trant, dan klopt het natuurlijk wel.
Een Engelse versie van het door Bert van der Spek hierboven genoemde artikel van Willemijn Waal vind je hier: https://www.aegeussociety.org/wp-content/uploads/2018/12/Aegean-Studies-vol1-4-Waal.pdf.
Ik ga je boek zeker kopen. En nu je zoveel vrije tijd hebt, kun je ook lekker (online) tv kijken. Vanavond: Krabbé zoekt Chagall!📺😁
Foei, ik heb er ook aan zitten denken, maar zo gemeen ben ik zelfs niet.
Zeg, solliciteer jij naar een blok? 😉