Misverstand: De oude Joden leken op negentiende-eeuwse Arabieren

Een van de kleinste provincies van het Romeinse Rijk was Judea. We zijn er goed mee bekend, want het jodendom en het christendom zijn er ontstaan, die beide een aanzienlijke hoeveelheid geschreven bronnen hebben nagelaten. Europa is nooit moe geworden weer te geven hoe het land van Mozes en Jezus er echt heeft uitgezien. Sinds ruim een eeuw zoekt men daarbij naar inspiratie in het hedendaagse Palestina.

Ooit was dat een vernieuwende gedachte. Toen in 1911 de Heilig Land-stichting (het huidige Museumpark Orientalis) werd opgericht om het leven van de mens Jezus aanschouwelijk te maken, was dat niet minder dan een revolutie. Tot dan toe was Jezus namelijk afgebeeld als een Europeaan of als een bovenmenselijk wezen. Het nabouwen van een Palestijns dorp bij Nijmegen was verfrissend, al was de premisse dat in het Midden-Oosten sinds de Oudheid niets was veranderd weinig aannemelijk en zelfs beledigend voor de bevolking, die blijkbaar niet tot vernieuwing in staat was geweest.

Hollywood (en eerder)

Sindsdien worden de Joden en hun land vaak afgebeeld zoals Arabieren uit de late negentiende eeuw. Joden in Hollywoodfilms lopen bijvoorbeeld met kaftans en tulbanden en hebben lange baarden, terwijl de vrouwen gesluierd gaan. De sieraden lijken geïnspireerd door wat je in Cairo of Damascus kunt kopen in de zilversouk. In de tv-film Esther (1999) wordt ergens “jalla jalla” geroepen, bespreekt men straffen uit de sharia en draagt de titelheldin een diadeem die is geïnspireerd door wat bedoeïenenmeisjes dragen. Dat er ergens wordt gerekend met Arabische cijfers zullen we maar door de vingers zien.

Als ik hierboven de indruk wek dat “antieke joden zagen eruit als Arabieren vandaag de dag” een idee is dat begin twintigste eeuw ontstond, is dat wat genuanceerd. De traditie is al te vinden in de sculptuur en schilderkunst sinds de Renaissance. Hier is een detail uit een graflegging.

Hoe wel?

Hoe zagen de Joden in de Oudheid er wél uit? Archeologen hebben kledingstukken opgegraven van vluchtelingen die zich omstreeks 135 na Chr. uit angst voor de Romeinse legioenen verscholen in enkele grotten bij de Dode Zee. Ook zijn textielfragmenten bekend uit Masada en bestaan er afbeeldingen van joodse kleren uit de synagoge van Dura Europos in Syrië. We krijgen al met al niet de indruk dat de Joden zich heel anders kleedden dan hun buurvolken. En dat is dus niet zoals Arabieren anno 1900.

Literatuur

Vgl. A. Sheffer e.a., ‘Textiles, Dyes, and Loom Weights’, in: Masada IV. The Yigael Yadin Excavations 1963-1965. Final Reports (1994), blz. 152-282.

Nu u hier toch bent…

Door de coronacrisis ben ook ik aan huis gebonden. Terwijl ik graag wat had gedaan om mijn boek te promoten over de wedloop tussen papyrusvervalsers en wetenschappers, Bedrieglijk echt. Dat de oudheidkunde wordt gebruikt om de winst van zwarthandelaren op te drijven, vond ik namelijk verontrustend en had ik wel wat meer over het voetlicht willen brengen. Dus bestel, lees en bespreek dat boek. Of bekijk dit filmpje. Ik ben trouwens ook beschikbaar voor betaald schrijfwerk.

[Oorspronkelijk verschenen in mijn boekje Spijkers op laag water (2009)]