Ik wilde eigenlijk verder werken aan mijn reeks over patronen van misinformatie toen ik dit artikel tegenkwam. Een oudheidkundige heeft aanwijzingen dat er vrouwelijke geestelijken zijn geweest in de vroege kerk.
New research recently unveiled in Rome suggests women had a greater role in the early church’s ministries and liturgies than previously thought.
Let op dat lamlendige “than previously thought”. “Anders dan aangenomen” is de ergste stoplap uit de wetenschapsjournalistiek.
Het bericht dat vrouwen een grotere rol in de kerk speelden dan eerder aangenomen ging op de Twitter rond omdat afgelopen zondag de feestdag was van de apostel Junia, alsof dat iets zou zijn waarvoor aandacht gevraagd moet worden. Ik ben niet op de hoogte van ook maar één serieus te nemen oudheidkundige die betwijfelt dat er vrouwelijke apostelen zijn geweest – dit in tegenstelling tot de groep die bekendstond als De Twaalf en die uitsluitend uit mannen bestond – en ik ben ook niet bekend met het oeuvre van een serieus te nemen wetenschapper die stelt dat in het vroege christendom de kerkelijke ambten waren gesloten voor vrouwen.
Het plaatje hierboven is de basiliek van Hippo Regius, het huidige Annaba in Algerije; het is vermoedelijk de kerk waar Augustinus bisschop was. Het heiligdom is gesticht door een vrouwelijke geestelijke en daar heeft geen archeoloog of kerkhistoricus ooit een vraagteken bij geplaatst.
Ook heeft niemand de afgelopen tijd betwijfeld dat bisschop Cerula van Napels, bisschop Brigid van Kildare en haar opvolger Darlugdach vrouwen waren. Ik zeg erbij dat “de afgelopen tijd” wel relevant is, want in de Late Middeleeuwen werd een vrouw in het ambt wat vreemd gevonden en werd bijvoorbeeld Brigid als man gepresenteerd. Maar dat is dus Late Middeleeuwen. Als oudheidkundigen de media zoeken om ons bij te praten over hun vak, leggen ze de lat nogal laag als ze niets beters hebben te bieden dan een weerlegging van een misverstand dat in de wetenschap totaal geen rol speelt.
Nou, een niet nader genoemde bioloog heeft uitgeplozen dat sommige honden hun gebit nog wel eens in menselijke kuiten zetten.
Een specialist van het vroege christendom ben ik beslist niet, maar toch wist ik dit al zo lang dat ik niet meer weet waar ik het voor het eerst ben tegengekomen.
Sterker nog… de eerste evangelist (evangeliste) was Maria van Magdala. Zij werd door Jezus persoonlijk aangesteld om de Blijde Boodschap van de ‘Opstanding’ aan de ‘broeders’ te verkondigen: Johannes 20:17
Afgezien van het feit dat ik in deze context het veel te vage en niet-formele ‘geestelijke’ nooit zou gebruiken, klopt het verhaal als een zwerende vinger, op de laatste alinea na en dat ligt aan het onterecht gebruik van de term ‘bisschop’, toegepast op drie vrouwen. De vroege kerk kende nog geen bisschoppen in de huidige zin des woords. Men kende alleen functies, geen ambten. Een van de hoogste functies was die van ‘oudste’ (presbyteros), een beetje te vergelijken met de hedendaagse ouderling in de protestantse kerken. In de loop van het bijbelboek Handelingen is een tendens zichtbaar naar een ambt, als de presbyteros bijvoorbeeld taken als zalvingen gaat uitvoeren. Pas als een paar eeuwen later de structuur en de hiërarchie van de Orthodoxe kerk (inclusief de kerk van Rome) vorm krijgt, wordt er gesproken van een bisschop (episkopos). In de (huidige) kerk van Rome wordt de wijding tot bisschop gezien als de derde trap van het priesterschap. Een bisschop is dus per definitie een priester. Een priester mag de volgende sacramenten bedienen: eucharistie, doopsel, vormsel, biecht, ziekenzalving en huwelijk. De clou zit hem met name in het eerstgenoemde sacrament: hierbij voltrekt de priester in de eucharistieviering of de goddelijke liturgie de consecratie, het ‘bloedloze offer’. Juist deze functie van de priester als offerdienaar is altijd voorbehouden geweest aan mannen. Waarom, is een andere vraag. Protestantse kerken (Lutherse kerk, Anglicaanse kerk) kennen dit ‘bloedloze offer’ niet en vrouwen kunnen er derhalve gewoon priester of bisschop worden.
Brigid van Kildare (ca 451 – 525) was geen bisschop maar een abdis, evenals haar opvolgster Darlugdach. Dat een abdis, net als een (gemijterde) abt, net als een bisschop een herdersstaf mag dragen, wil niet zeggen dat een abdis dezelfde sacramentele rechten heeft als een bisschop.
Over de in 1971 ontdekte fresco’s in de catacomben van de San Gennaro in Napels van ‘Cerula’ en ‘Bitalia’. daterende uit de late 5e – vroeg 6e eeuw, is veel onzin geschreven. Van de dames staat op de fresco’s alleen hun naam vermeld met de toevoeging ‘In pace’ (zeg maar R.I.P), maar geen ambt. Ze zijn waarschijnlijk diacones of oudste geweest, maar geen bisschop (episkopos). Dat ambt was toen al alleen aan mannen voorbehouden.
Ik wilde een soortgelijk betoog houden- want Jona slaat nu zélf de plank behoorlijk mis. Bovendien is dit wel bij (veel) historici bekend, maar zeker niet bij het rtl4-kijkend grote publiek, dus het (kranten?)artikeltje heeft wel degelijk informatieve waarde.
Alles goed en wel maar wetenschapscommunicatie begint bij de behoeften en de vragen van het publiek en niet bij de kennis van een deel van het publiek. Anders gezegd: niet wie niets leest bepaalt wat voorlichters behoren te doen.
Dat niet alleen, als je aan komt zetten met “anders dan werd aangenomen”, suggereer je dat wetenschappers het ergens over eens waren en er nu ineens een heel nieuw inzicht komt. En als dat niet zo is, is dat inderdaad misleidend. Het is sowieso een cliché. Ik heb nog ergens een krantenknipsel liggen met als kop: “Songs van Bob Dylan hebben meer betekenis dan wordt gedacht” en ik dacht bij het lezen daarvan alleen maar: wie denkt dan dat ze geen betekenis hebben?
Als ik het goed begrijp komt het artikel uit een krantje van relatief progressieve katholieken in de VS. Ik denk dat het “nieuws”, anders dan Jona suggereert, goed aansluit bij de behoeften van dit publiek. Het lijkt mij wat overdreven om het stuk als wetenschapsvoorlichting te categoriseren en er de voor die categorie relevante eisen aan te stellen. Gezien de context moet “anders dan aangenomen” niet als “anders dan wetenschappers tot nu toe aannamen” gelezen worden, maar als “anders dan velen van ons denken” (waarbij ‘ons’ op de lezers van dat blad slaat).
Ik ben het met de teneur van Charles’ opmerking eens, maar wil er toch op wijzen dat de doelgroep noch ‘het rtl-kijkende grote publiek is’ noch ‘hoog-opgeleide, redelijk goed geïnformeerde leken met belangstelling voor de geschiedenis van het Christendom. Volgens mij gaat het om gematigd progressieve katholieken in de VS die menen dat de positie van vrouwen in de vroege kerk van belang is voor een hedendaagse kwestie in de katholieke theologie, nl de vraag of vrouwen de mis mogen opdragen.
Ik denk dat je wat makkelijk de orthodoxie projecteert op de baaierd aan christelijke opvattingen.
Vouwen?
(tweede alinea)
Wat een lollige fout, daar had ik overheen gelezen, maar ik geloof dat ik vandaag sowieso niet op m’n scherpst ben, want ik dacht eerst namelijk dat er stond: vrouwelijke geesten.
Verbeterd.
Ik reken mezelf bij het doelpubliek van vulgariserende oudheidkunde: onwetend en geïnteresseerd. (Anders dan wiskunde, waarin ik eerder gespecialiseerd ben; of tuinieren, dat me niet boeit)
Verdient het herhaling dat in het oude Rome en het vroege Christendom vrouwen een relatief grote rol speelden en liturgische functies uitoefenden? Ja, want gezien de huidige toestand zou een leek (sic) kunnen denken van niet.
Verdient het verdere verduidelijking, zoals die van Hans Overduin hierboven? Ja, interessant, al zal het grote publiek afhaken bij deze graad van detail.
Heeft Jona dus gelijk met zijn ergernis? Wel, ik deel ze wat betreft “groter dan tot nu toe aangenomen”, want het suggereert een doorbraak in het onderzoek en dus een verschuiving van de beeldvorming binnen de kring van experts, wat duidelijk niet het geval is. Het blaast de algemene onwetendheid terzake op om de vondst een oneigenlijk belang te geven.
Maar Jona overschat mogelijk de kennis in de breedte. Als ik mezelf nogmaals neem als de voorhoede van het grote publiek, dan is het zeker zo dat de massa gelooft dat er 12 apostelen waren, alleen maar die, en dat het allemaal mannen waren. Dat er in Rome vrouwelijke functionarissen waren in de religie komt me zeer vaag voor. In de vroeg-Christelijke (geassocieerd met Katholieke) Kerk zou ik niet gedacht hebben dat er behalve abdissen nog andere officiële functies voor vrouwen waren weggelegd.