Een geschiedenis van Macedonië na Alexander de Grote begint met de dynastie die er tot 168 v.Chr. de scepter zwaaide: de Antigoniden, waarover ik het al eens heb gehad en die ik nu oversla. De Romeinen veroverden het gebied, splitsten het eerst in vieren en annexeerden het kort daarna definitief. In 146 volgden de verwoesting van Korinthe en de inlijving van Griekenland. Het zuidelijke Balkanschiereiland was zo deel geworden van de Romeinse wereld. En zoals overal was dat de wereld waarin de Griekse cultuur zich verspreidde.

De verdwenen taal

Hadden de Macedoniërs in de tijd van Filippos en Alexander nog Macedonisch gesproken naast het Noordwest-Grieks, in de Romeinse tijd helleniseerden ze helemaal. De weinige resterende sporen van het Macedonisch kennen we uit Griekse woordenboeken uit de keizertijd: woorden als sarissa (lans), abagna (roos) en peliganes (raad van ouden) zijn wel Indo-Europees maar niet Grieks. Die woordenboeken waren nodig omdat het Macedonisch inmiddels voor Grieken nog onbegrijpelijker was dan in de vierde eeuw, toen al tolken nodig waren.

De discussie is hopeloos gepolitiseerd omdat de aanname veelal is dat als het Macedonisch een aparte taal is, de Macedoniërs geen Grieken waren, waardoor de hedendaagse claim van Griekenland niet gebaseerd kan zijn op historische argumenten. Deze wijze van redeneren is een erfenis van de negentiende eeuw, toen men nationaliteit begon te definiëren in talige zin. Voor wie de Griekse aanspraken op Thessaloniki en omgeving dus taalhistorisch wil onderbouwen, is het – bij de genoemde negentiende-eeuwse aannames – dus zaak de weinige als Macedonisch vermelde woorden te interpreteren als Grieks; wie de Macedoniërs wil zien als een apart oud volk, zal ze juist niet als Grieks typeren.

Neem abroutes (wenkbrauwen). Dat lijkt op het Avestaanse woord bruuat.biiam, wat een oosterse oorsprong van het Macedonische suggereert en afstand schept tot het Grieks. Maar als de /T/ een schrijffout is voor een /F/ (digamma; uitgesproken als /w/), is er niets bijzonders, omdat het gereconstrueerde *abrouwes overeenkomt met het Griekse ofrues. Dan zijn de woorden die we als Macedonisch kennen, feitelijk een Grieks dialect.

Voor allebei is wel iets te zeggen en omdat we zo weinig bewijsmateriaal hebben, zullen we er ook nooit uit komen. Het helpt niet dat buurtalen als het Thracisch ook al slecht zijn gedocumenteerd. Eén conclusie is echter wel te trekken: de als Macedonisch getypeerde woorden zijn in elk geval niet Slavisch. Dat is een tak van de Indo-Europese taalgroep die pas later opduikt en ook niet als substraattaal kan hebben bestaan.

Byzantijns en Ottomaans Macedonië

De herkomst van de Slavische volken is net zo omstreden als de verwantschap van het Macedonisch, maar in elk geval duiken ze voor het eerst op onder de vleugels van de Avaren. Dat is dus in de Late Oudheid. Tot dat moment was het hele Balkangebied Griekssprekend, christelijk en Romeins, geregeerd door de keizer in Constantinopel. De naam Macedonië was niets anders dan een geografische aanduiding en had geen etnische betekenis. Wat niet wegneemt dat Slavischsprekenden zich konden vestigen in Macedonië. Zo bleef het gedurende de Middeleeuwen en ook in het Ottomaanse Rijk.

In de negentiende eeuw begon de macht van de sultan af te brokkelen. Op de Balkan ontstonden koninkrijken als Servië, Griekenland en Bulgarije. Die claimden allemaal het gebied genaamd Macedonië. Veel waarnemers meenden dat de bewoners van Macedonië Bulgaren waren, al waren er ook lokale nationalisten die claimden dat de Macedoniërs een aparte natie waren. De bevolkingssamenstelling begon te veranderen. Veel moslims trokken weg en vestigden zich in Azië; iedere toerist die Caesarea heeft bezocht, heeft daar het Bosnische moskeetje gezien.

De twintigste eeuw

Na de Balkanoorlogen (1912-1914) werd Macedonië verdeeld tussen de drie staten. De Griekse, de Servische en (later) de Joegoslavische autoriteiten trachtten de bevolkingssamenstelling aan te passen. Zo werden de “Slavofoonse Grieken” in Thessaloniki beperkt in hun culturele activiteiten en werden Griekse vluchtelingen uit Turkije gevestigd in dorpen in Macedonië. Aan de andere kant van de grens nam Joegoslavië en soortgelijke maatregelen.

Binnen de Joegoslavische federatie was Servië, waarvan het noorden van Macedonië deel uitmaakte, de machtigste staat. De Joegoslavische leider Tito wilde deze Servische hegemonie breken en gaf Macedonië daarom enige autonomie, met het argument dat de Macedoniërs een oude natie waren en geen Serviërs. (Met andere woorden, Tito erkende dat het eerdere beleid van gedwongen Servische integratie was mislukt.) Een ander motief was Tito’s hoop een opstand in Grieks Macedonië uit te lokken, wat zou kunnen resulteren in de annexatie van Thessaloniki als de zuidelijke haven van Joegoslavië. Hoewel Griekenland verdeeld was door een burgeroorlog, ontdekte Tito al snel dat het Griekse deel van Macedonië inmiddels grondig was gehelleniseerd.

Tijdens de Koude Oorlog probeerde Joegoslavië buiten het conflict tussen Oost en West te blijven. Bulgarije maakte echter deel uit van de Sovjetalliantie, en elke keer als de betrekkingen tussen Sofia en Belgrado verslechterden, richtten de Bulgaren anti-Joegoslavische propaganda op Macedonië. De Bulgaren benadrukten dan dat de inwoners geen Serviërs waren. Zo werden de nationalistische ideeën in Macedonië levend gehouden.

De nieuwste geschiedenis

Na het einde van de Koude Oorlog viel Joegoslavië uiteen en in 1991 werd de zuidelijkste republiek onafhankelijk. Dit zou geen grote problemen hebben veroorzaakt, maar de nieuwe staat eiste een uitlaatklep naar de zee en drukte al bankbiljetten met de Witte Toren van Thessaloniki. Op de vlag stond de Zon van Vergina, die de Grieken kort daarvoor, toen archeoloog Manolis Andronikos deze had aangetroffen op de askist van een Macedonische vorst, hadden aanvaard als nationaal symbool.

De claims uit Skopje werden in Athene niet gewaardeerd en er brak een grote diplomatieke crisis uit, waarin de Grieken beweerden dat Macedonië al 3000 jaar Grieks was. Ik heb overigens, als ik in Griekenland was, nooit iets van verwijten gehoord, ook niet toen er een anti-Nederlandse boycot was. Het conflict is eigenlijk pas kort geleden bijgelegd.

Tot slot: elke zin die ik hierboven schreef, is omstreden en ik twijfel er niet aan dat iemand commentaar zal hebben. Er zijn nog steeds Bulgaren die vinden dat het Macedonisch eigenlijk een vorm van Bulgaars is. Er zijn nog steeds Macedoniërs die – zonder een draad bewijs – beweren dat Alexander de Grote een Slavische taal sprak. Het negentiende-eeuwse idee dat een volk door een taal wordt gedefinieerd, wil maar niet verdwijnen. En juist de extremisten investeren het meest in de discussie. Dat maakt het debat onaangenaam.