Een pagina over de Seleukiden, die was er nog niet op deze blog. Terwijl deze hellenistische dynastie toch lange tijd heeft geregeerd over een immens gebied. Ik heb trouwens ook nog geen blog gewijd aan de Ptolemaiën, hoewel die voor Egypte en Cyprus toch ook belangrijk zijn geweest. Maar goed, eerst de Seleukiden.
Na de dood van Alexander de Grote op 11 juni 323 v.Chr. verdeelden zijn generaals, de Diadochen, zijn rijk. Een daarvan was zijn vriend Seleukos I Nikator (“de overwinnaar”), die zich na een reeks conflicten koning wist te maken van de oostelijke provincies – min of meer het moderne Afghanistan, Iran, Irak, Syrië en Libanon, samen met delen van Turkije, Armenië, Turkmenistan, Oezbekistan en Tadzjikistan. Het nieuwe koninkrijk zou twee hoofdsteden hebben, allebei gesticht rond 300 v.Chr. en allebei Seleukeia genaamd. De ene stad lag aan de Middellandse Zee en zou al snel worden overvleugeld door het even verderop gelegen Antiochië; het andere Seleukeia lag aan de Tigris en zou nog eeuwenlang belangrijk zijn.
Een post-Achaimenidisch Rijk
Het Seleukidische Rijk was, net als dat van Alexander, de voortzetting van de voorgaande rijken: het Assyrische, het Babylonische en het Achaimenidische Rijk. Tijdens de regering van de laatste sjah van Iran was het in dat land gebruikelijk de hellenistische periode aan te duiden als “post-Achaimenidisch”, wat niet helemaal bezijden de waarheid was.
Aan deze continuïteit bestaat geen twijfel, maar geleerden zijn het oneens over de vraag of de Seleukiden zichzelf opzettelijk presenteerden als opvolgers van de Achaimeniden en werkelijk de opzet hadden de oude structuren voort te zetten, of dat dit toevallig gebeurde. Mij lijkt het eerste het meest aannemelijk. Seleukos was bijvoorbeeld getrouwd met een Iraanse prinses en zou zijn zoon Antiochos I de Soter, naar Perzisch gebruik, bestuurservaring laten opdoen in Baktrië (het grensgebied van Oezbekistan en Afghanistan). Aan het einde van zijn leven droeg Seleukos ook een van zijn bijvrouwen, Stratonike I, aan zijn zoon over: ook een oosters gebruik. Ik blogde daar al eens over.
Seleukos heerste tot 281. Zijn afstammelingen bleven meer dan twee eeuwen regeren over de genoemde verzameling van gebieden. Halverwege de jaren 240 begon het rijk echter wel terrein te verliezen in het oosten, waar de Parni-nomaden uit Turkmenistan zich vestigden in de satrapie Parthië (in het noordoosten van Iran). Ruwweg tegelijkertijd maakte Baktrië zich onafhankelijk.
Antiochos III de Grote
Later, tussen 209 en 204, kon koning Antiochos III de Grote deze gebieden opnieuw onder Seleukidisch gezag brengen, maar hij moest lokale dynastieën erkennen. Zo snel er een zwakke Seleukidische vorst zou zijn, zouden die onderkoningen zich eigenzinniger gaan gedragen. Dit gebeurde ook met de gebieden in het noorden en noordwesten, waar Armenië, Kommagene en nog zo wat snipperstaten zich onafhankelijker en onafhankelijker maakten.
In het zuidwesten vochten de Seleukidische koningen verschillende oorlogen uit met de Ptolemaien van Egypte. Aanvankelijk verliepen deze Syrische Oorlogen in het voordeel van laatstgenoemden, maar rond 200 v.Chr. dwong Antiochos III de Egyptische heersers tot het afstaan van hun Aziatische bezittingen. Omdat ook de oostelijke gewesten waren heroverd, markeerde zijn regering het hoogtepunt van het Seleukidische gezag. Toch was Antiochos ook verantwoordelijk voor het begin van de neergang.
In 196 v.Chr. stak hij de Hellespont over om Thracië aan zijn rijk toe te voegen. Twee jaar later was dat doel ook bereikt. Seleukidische invloed in Europa was echter iets dat de Romeinse Republiek niet kon toestaan, en in 192 brak de onvermijdelijke oorlog tussen de twee supermachten uit. Antiochos kreeg steun van allerlei Griekse steden en stedenbonden, en kon ook rekenen op de hulp van de Karthaagse generaal Hannibal, maar de Romeinse legioenen waren sterker. Antiochos moest een enorme herstelbetalingen afdragen en bovendien verloor het Seleukidische Rijk alle bezittingen ten noordwesten van het Taurusgebergte. Romes bondgenoot Pergamon kreeg die in handen.
Crisis rond 150
Het tij keerde zich nu tegen de Seleukiden. Rome intervenieerde aanvankelijk niet rechtstreeks, maar toen Antiochos IV Epifanes Egypte dreigde te annexeren, greep het wel in: de twee hellenistische staten moesten gescheiden blijven. In Judea brak de Makkabeeënopstand uit, die werd onderdrukt zonder alle rebellen uit te schakelen. Een van hen, Jonathan, schaarde zich in een in 152 uitgebroken Seleukidische burgeroorlog aan de zijde van een van de troonpretendenten en kreeg het hogepriesterschap in Jeruzalem in de schoot geworpen.
Dat was het begin van een zelfstandig Judea. Enkele jaren geleden zijn aanwijzingen ontdekt dat het verdrag tussen dit nieuwe rijkje en de Romeinse Republiek, vermeld in 1 Makkabeeën, werkelijk heeft bestaan. Het bronzen tablet lijkt in de Middeleeuwen nog zichtbaar te zijn geweest aan de voet van het Capitool. Ik was aanvankelijk niet zo overtuigd van de ontdekking, maar ben daar anders over gaan denken.
Op ditzelfde moment, dus rond 150, begonnen de Parni in Parthië zich steeds onafhankelijker te gedragen. Ze veroverden in juni 141 de steden in Babylonië, zoals Seleukeia en Babylon. Seleukidische pogingen die te heroveren, mislukten allemaal. Het Parthische Rijk zou voortaan de vervaarlijke oostelijke vijand zijn. Samen met Rome zou het een einde aan het Seleukidische Rijk maken.
Het einde
Het einde liet echter nog lang op zich wachten. Hoewel het Seleukidische Rijk was gereduceerd tot ongeveer het huidige Syrië met Libanon, en hoewel de dynastie verdeeld was over twee of drie rivaliserende takken, wisten de vorsten zich staande te houden. Huwelijksbanden met de inmiddels zelfstandige vorsten van voormalige gebiedsdelen als Kommagene bleken nuttige instrumenten. Net als het Parthische Rijk, dat nu in het oosten groeide, werd het Seleukidische Rijk een netwerk van stadstaatjes, vazalkoninkrijkjes en stammen.
Toch was het machtsverlies aanzienlijk. De Seleukidische vloot bestond niet langer, zodat de oostelijke Middellandse Zee veranderde in een vrijplaats voor piraten. De Armeense koning Tigranes II annexeerde de Seleukidische rompstaat zelfs, maar moest die verovering weer afstaan. Uiteindelijk maakten de Romeinse generaals Lucius Licinius Lucullus en Pompeius de Grote een einde aan het Seleukidische Rijk. De laatste koning werd in 64 afgezet.
Dat was niet het einde van de dynastie. Als ik het wel heb, zijn leden nog in de tweede eeuw na Chr. aan te wijzen. Ik denk niet dat zij de grandioze titel “koning van Azië” hebben gevoerd, die de eerste afstammelingen van Seleukos hebben gedragen.
Wat heeft je van gedachten doen veranderen over het bronzen tablet?